A Tỳ Đàm
Giảng Giải và Thảo Luận

Chân Đế Tục Đế - Bốn Thắng Pháp 

A Tỳ Đàm, Bài 2.3.1  Ngày 03 tháng 04 năm 2004

Minh Hạnh biên soạn & Tu Nữ Diệu Tịnh hiệu đính

Bốn Pháp Bản Thể.

Tỳ khưu Giác Đẳng

3.1 Pháp chân đế - paramattha là bản thể của các pháp. Khi nói ông A, bà B, vua Kiệt, vua Trụ đó là tên gọi theo quan niệm thường thức. Nhưng khi nói đến năm uẩn là thành tố của sự hiện hữu thì đó là bản thể (sabhava). Tương tự như cách nói về cấu trúc DNA của khoa học ngày nay. Ði vào thế giới của bản thể pháp cho chúng ta một cảm giác hoàn toàn khác. Ðây là khởi điểm đi vào thế giới đặc thù của Tạng Diệu Pháp. Các bậc A xà lê sau nầy không ngần ngại khẳng định rằng: A Tỳ Ðàm đặc sắc về sự trình bày bản thể chư pháp (Abhidhamma sabhava gambhiro). Ngài Tịnh Sự từ ý niệm nầy đã dịch chữ paramattha là "siêu lý" để nói lên tính ưu việt của A Tỳ Ðàm khi đề cập đến "sự thật của sự thật" hay chân đế.

3.2 Có bốn pháp được xem là bản thể của vạn pháp là Tâm (citta), thuộc tánh của tâm (cetasika), vật chất (Rùpa), Níp Bàn (Nibbàna). Cách nói ở đây phải hiểu là toàn triệt. Không có pháp nào khác ngoài 4 pháp nầy được gọi là bản thể, Ngoài tâm thể, vật thể thì A Tỳ Ðàm còn xác nhận một thực thể khác là pháp vô vi hay Niết Bàn. Có thể nói sự khẳng định bốn pháp bản thể không hơn không kém là một điểm nổi bật của A tỳ đàm và đây cũng là điểm gặp gỡ của thiền quán (vipassana) và Vi Diệu Pháp. Kinh tạng cũng chia sẻ những ý niệm căn bản như thế khi nói về năm uẩn nhưng chính A Tỳ Ðàm đã xác định rõ ràng lằn ranh giữa những gì mang tính ước lệ và những gì được gọi là bản thể.

oo0oo

TT Giác Đẳng: Kính bạch Chư Tôn Đức và thưa quí vị, chúng ta thường nghe Sư Trưởng cũng như TT Trí Siêu hai người học tro` truyền nhân của Hoà Thượng Tịnh Sự thay vi` đã có những vai tro`, đã có những tiếp nối vô cùng đặc biệt để sự việc truyền dạy A Tỳ Đàm tại Việt Nam, có thể nói rằng không mấy khi chúng ta được nghe Qúi Ngài tri`nh bày về những điều mà quí vị thật sự sinh hoạt, thật sự sống trong nền học thuật này, cho dù nói thế nào đi nữa thi` chúng ta cũng phải nhi`n nhận một điều là những ai được quen biết Ngài Tịnh Sự đã học và đặc biệt đã đào sâu vào ngành A Tỳ Đàm, mà Ngài là một vị đã khai mở cho ngành A Tỳ Đàm Việt Nam, thi` phải nhận rằng Ngài là một kỳ nhân, là một bậc tiền bối đã mở đường với những cái nhi`n hết sức độc đáo mà chắc chắn rằng chúng ta mãi mãi không quên được hi`nh ảnh của một vị Tôn Sư này. 

Thưa quí vị chúng ta hãy trở lại với bài học ngày hôm nay về bản thể của các pháp. Khi nãy Sư Trưởng có đề cập đến một từ ngữ mà Ngài Tịnh Sự dịch là "Siêu Ly'" đó là chữ paramattha.  Chữ Siêu Ly', paramattha và attha Ngài Tịnh Sự dịch là nghĩa ly' cao siêu và khi chúng ta nói paramattha sacca thi` thường dịch là pháp chân đế.

Ở đây cũng chữ paramattha mà các nhà dịch giả Trung Hoa thời xưa có một từ khác là đệ nhất nghĩa đế, tức là chúng ta muốn nói đến số đệ nhất, từ ngữ đệ nhất ngày xưa dùng để chuyên chở rằng không co`n có cái gi` vượt hơn, đi qua nó nữa, chúng ta muốn nói đến bản thể của các pháp.  Và tất nhiên là A Tỳ Đàm trong một cách tri`nh bày tương quan giữa nhân và duyên hết sức ly chi, đặc biệt đã có những lành ranh nhất định về các chi pháp và điều pháp, không có lẫn lộn.  TT Trí Siêu có đi sơ qua một vài phương diện về các nhân duyên mà chúng ta nghe thoáng đó đây trong sự phát biểu của TT, thí dụ như khó có thể ti`m thấy trong một ngành học thuật nào liên quan đến triết ly', liên quan đến tư tưởng, liên quan đến đạo giáo ở tại Ấn Độ cũng như trong lịch sử của nhân loại 

Sự chính xác này đã khiến cho Ngài Nàrada buột miệng phải nói rằng:

-  Cho dù A Tỳ Đàm có phải là Đức Phật thuyết hay không, thi` một bộ óc mà thuyết được những điều đó thi` phải tương đương với bộ óc của một vị Phật.

Có thể nói rằng về điểm này A Tỳ Đàm đã chứng tỏ được một trọng điểm vô cùng quan trọng, đó là đề cập đến bản thể của các pháp. Chúng tôi đặc biệt lưu y' khi nào chúng ta đi vào thế giới gọi là bản thể của các pháp, thi` chúng ta nhi`n mỗi sự việc nó hoàn toàn khác hơn cái nhi`n bi`nh thường của  chúng ta. 

Nếu quí vị có được cái nhi`n về con người qua cái sự cấu trúc của DNA, hay hoặc giả  chúng ta nghe các nhà dạy về hoá học nói về những đơn vị vật chất để kết cấu ra con người, thi` chúng ta thấy rằng nó chính là một cái cảnh giới mà chúng ta cảm thấy hết sức  xa lạ. Một làn gia mịn màng mà chúng ta nhi`n thấy ở một con người rất đẹp, nếu đem lên kính hiển vi để xoi rọi, thi` thưa quí vị ở trong cái nhi`n của kính hiển vi rọi rất kỹ và rất rõ, làn da mịn màng đó nó không khác gi` một cái mặt của mặt trăng, hay của Hỏa tinh mà chúng ta thường ti`m thấy trên những phóng ảnh của NASA.

Con người khi được nhi`n theo một cách rất ly chi, từ đơn vị vật chất cho đến tâm thức, cho chúng ta một khái niệm mới về chúng ta là ai.  Nói một cách cụ thể hơn, nếu quí vị nhi`n vào màn hi`nh trước mặt quí vị, nào là âm thanh, sắc tướng, những hi`nh ảnh màu sắc mà quí vị thấy trên màn ảnh đó, thật ra nó chỉ là kết cấu của những điều chúng ta gọi là những pitch tức là hệ số 0 và zero nhập lại, và với một cái thập bảo tri`nh hết sức quy mô, người ta có thể thực hiện từ những cái đơn vị vi tế này, thực thi này để có thể tạo ra bao nhiêu thứ âm thanh, sắc tướng, mà dường như quí vị nghe Chư Tăng nói chuyện thi` có cảm tưởng rằng TT Trí Siêu hay Sư Trưởng đang có ngay trước mặt quí vị. 

Nhưng thật ra đó là một cách trong một quá tri`nh để chuyển đạt, có thể nói rằng cái kết cấu của hệ thống số digital rất li chi, để chúng ta có được một âm thanh, sắc tướng mà quí vị thấy trước mặt.  Đi vào thế giới của bản thể hay đệ nhất nghĩa đế nó đòi hỏi chúng ta có được một sự lắng đọng tâm tư, để chúng ta không cảm thấy mệt mỏi và thường cảm thấy thích thú khi nghe những bài giảng về kinh tạng. 

Ví dụ như trong A Tỳ Đàm, ngay cả một đơn vị có thể nói rằng dễ hiểu nhất đó là đơn vị tổng hợp, chúng ta gọi là chúng sanh, ví dụ con người như ông A, bà B v.v... Cho dù là vua, là quan, dù sang, dù hèn, giàu nghèo tất cả đều được nhi`n trong cái nhi`n của uẩn, xứ,giới, đế, đặc biệt là sự kết cấu của tâm, thuộc cánh của tâm, của sắc pháp và có thể nói rằng những điều này đặc biệt ghi nhận là bản thể của các pháp.

Có bốn pháp bản thể mà chúng ta đề cập đến ở tại đây là tâm thuộc cánh sắc pháp và Niết bàn, và dĩ nhiên khi chúng ta đề cập đến 4 pháp bản thể này, thi` điều đó có nghĩa là A Tỳ Đàm đã vẽ một làn ranh minh định một điều rất rõ là khi nói đến bản thể pháp chỉ có 4 điều này, không có hơn 4 điều này, không vượt ngoài điều đó.  Và nhi`n vào danh sách này có một số điểm làm chúng ta ngạc nhiên, lấy ví dụ tâm và thuộc tánh của tâm. Thuộc tánh của tâm tức là những cái chúng ta  được nghe trong truyền thống ngành Hán học Phật Giáo của hệ chữ Hán, khi dịch chữ cetasika dịch là Hán học, ở đây chúng ta muốn nói đến kết cấu của tâm thức.

 Tâm thức vật chất được xem như hai bản thể của chữ vi pháp, và đối ngược lại chúng ta có vô vi pháp.  Như vậy ngay trong pháp bản thể được đề cập đến A Tỳ Đàm đã có một giới hạn nhất định cái gi` là bản thể, tức cái gi` là thật tướng của tất cả sự hiện hữu. 

Kính bạch quí Ngài và thưa quí vị, cũng từ điểm này tại sao một số các vị học A Tỳ Đàm đã đặc biệt chú trọng đến những cái yếu nghĩa về chân đế hơn tục đế, mặc dù một lúc nào đó khi chúng ta bàn đến tục đế trong bài học này, thi` chúng ta thấy rằng tục đế cũng tri`nh bày ở vị thế vô cùng đặc biệt từ tạng A Tỳ Đàm, mà không phải một khái niệm đơn giản như chúng ta thường nghe ở trong kinh tạng.  Do vậy Ngài Tịnh Sự dựa trên chữ paramattha theo lời của Sư Trưởng đã nói khi nãy, Ngài cũng dịch chữ bản thể pháp ở đây ra chữ Siêu Ly', và Siêu Ly' được xem như một nền tảng cơ sở của tạng Diệu Pháp.

Nói một cách khác, nói đến tâm, nói đến thuộc tánh của tâm, nói đến sắc pháp, nói đến Niết bàn, và nói đến những nhân duyên năng sở ràng rực một cách li chi giữa các pháp này cho chúng ta một cảnh giới hoàn toàn mới, nhưng mà đầy sinh động của tạng Diệu Pháp.  Chúng tôi cũng phải nói thêm rằng đây là một cách nói toàn triệt, có nghĩa là ngoài 4 pháp chân đế này không có bất cứ một pháp gi` khác được liệt kê vào danh sách gọi là bản thể pháp, và khi nói như vậy thi` A Tỳ Đàm đã cho thấy cái nhi`n thế nào là bản thể pháp về phương diện vật chất, về phuơng diện tâm thức, về phương diện hữu vi, về phương diện vô vi. Và quan niệm về bản thể pháp này có thể nói rằng chính là một quan niệm mà chúng ta ti`m thấy ở trong thiền. 

Nếu một người đọc những bộ sách đặc biệt nói về thiền học, ví dụ chúng ta nghe một trường hợp của vị Tỳ kheo ni gặp một người vốn rất ham mộ nhan sắc của vị này khi co`n là một thiếu nữ trước khi đi xuất gia, và sau khi đi xuất gia, người thanh niên đó vẫn tiếp tục đi theo vị tôn giả Thánh Ni này, và khi vị Thánh Ni này bị quấy rày như vậy thi` vị Thánh Ni này mới hỏi rằng:

-  Ông thật sự bị dính mắc ở chỗ nào từ con người của tôi.

Thi` vị kia trả lời là, rất bị thu hút bởi đôi mắt kiều diễm của vị Thánh Ni đó.  Không một chút ngần ngại, vị Thánh Ni đó đã tự dùng tay mi`nh móc con mắt đưa ra cho người kia, và cảnh tượng hãi hùng đó làm tan biến hoàn toàn lo`ng ái dục.

Thật ra thi` một đôi mắt luôn luôn có sự cuốn hút cổ kim, đối với loài người, tuy nhiên nếu con mắt đó được lấy ra chỉ là con mắt với máu thịt nhầy nhụa thi` có lẽ không ai co`n hoan hỷ nữa. 

Câu chuyện đó dĩ nhiên nó không nói hết tất cả y' ly' của bản thể pháp A Tỳ Đàm, nhưng  nó đã mở cửa cho chúng ta đi vào một thế giới của thiền quán, khi chúng ta có thể nhi`n sự vật ở trong một cái nhi`n mới. 

Ví dụ như trong kinh Niệm Xứ, Đức Phật Ngài dùng hi`nh ảnh của một người quán về tứ đại, về thể trược như một người nhặc những hạt đậu, lựa những hạt đậu từ một bao đựng đầy đậu với nhiều loại đậu khác nhau.  Cái nhi`n về bản thể như vậy, ví dụ về 32 thể  trược hay về tứ đại sẽ cho chúng ta xoá đi cái ảo tưởng thế nào là con người của mi`nh. Hoặc giả ở trong câu chuyện đối thoại của Ngài Na Tiên với vua Milinda, khi Ngài nói về chiếc xe của vua hay long xa.  Nếu chúng ta tách ra từng bộ phận sườn xe, căm xe, gọng xe, mui xe v.v... thi` chúng ta không co`n có một chiếc xe nữa, nó chỉ là một bộ phận rời rạt và chính cái nhi`n phân chia này nó đã xoá đi một cái mê chấp về tướng chung, tướng riêng.

Ở đây là một sự gặp gỡ rất quan trọng giữa thiền quán và ngành A Tỳ Đàm, đó là tại sao tại các quốc gia thịnh hành về tạng Diệu Pháp, đơn cử là  Miến Điện thi` ngành A Tỳ Đàm lại là một ngành phát triển rất mạnh, song song và có nhiều người đã cho rằng A Tỳ Đàm là một ngành gọi là phân tích tong, từ một hi`nh ảnh được tô hồng chuốt lục, một hi`nh ảnh chấp tướng ở bên ngoài và bây giờ đi vào bản thể thi` nó xóa đi hoàn toàn cái ảo giác của chúng ta.

Chúng tôi nhớ có một lần có được xem một cuốn phim của đài BBC làm, là phim Human body, cơ thể con người, các vị bác sĩ đã dùng môt kỹ thuật đặc biệt để cho chúng ta làm một cuộc hành tri`nh bằng cách là đưa ống kính cực nhỏ vào các đường gân của một số các bộ phận của con người.  Khi chúng ta nhi`n hi`nh ảnh đó, chúng ta hoàn toàn cảm nhận rằng cái đam mê về sắc dục, về nhục dục của con người, cái nhi`n ở bên ngoài của con người, nó chỉ là cái nhi`n rất giả định. Nếu chúng ta đi vào từng phần một thi` chúng ta sẽ không thấy như vậy, về lãnh vực này thi` kinh tạng có nói đến rất nhiều.

Hồi nãy chúng tôi nói đến trường hợp về niệm tứ đại, hay niệm về thể trược, nhưng sự phân tích li chi của kinh tạng nó chỉ nằm trong một cái chừng mực nào đó, không đi sâu vào bản thể pháp.  Và cũng chính những pháp bản thể này, cho phép chúng ta làm một số các công thức về năng về sở duyên, năng duyên. 

Sở duyên trong các duyên sinh và duyên hệ một cách chính xác, khi đề cập đến điều pháp và chi pháp. Phải nói học về A Tỳ Đàm, một bộ phận quan trọng nhất, và lớn nhất, đó là nói về bản thể, sự kết cấu của các pháp qua cái nhi`n đó nó đã giới thiệu cho chúng ta một vùng  trời mới, vùng trời này nói lên những quan niệm thường thức của chúng ta vốn dĩ được nhi`n một cách hời hợt ở bên ngoài, hoặc do những aỏ giác nếu chúng ta phân tích từng thứ một thi` chúng ta thấy nó cũng phải như vầy. 

Cũng như một lần có một số người nói với chúng tôi về cảm giác khi họ nghĩ đến thiền học của Nhật Bản, hay sự huyền ảo của Phật Giáo Tây Tạng.  Nhưng khi đến gần quen biết thi` không phải tất cả người Tây Tạng nào cũng trì chú, không phải người Tây Tạng nào cũng thường xuyên niệm Phật, không phải người Tây Tạng nào cũng có những phép thuật như chúng ta nghĩ , mà nó là một xã hội có nhiều kết cấu cũng giống như bất cứ xã hội nào khác. Thưa qúi vị có tất cả  bốn pháp chân đế, đó là tâm, thuộc tánh của tâm sắc và Niết bàn, chúng ta sẽ cung thỉnh Sư Trưởng giảng dậy cho phần tâm. Nam Mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật.

Minh Hạnh thực hiện