A Tỳ Đàm
Giảng Giải và Thảo Luận

Chân Đế Tục Đế - Bốn Thắng Pháp

A Tỳ Đàm, Bài 2-3 Thảo Luận 9   Ngày 9 tháng 4 năm 2004

Bốn Pháp Bản Thể

Minh Hạnh biên soạn & Tu Nữ Diệu Tịnh hiệu đính

Thảo luận: Bồ đề tâm có khế hợp với tinh thần căn bản của A Ty` Ðàm không?

TT Giác Ðẳng: Kính bạch TT Sư Trưởng và kính bạch TT Trí Siêu, hôm nay nhân sự có mặt của Sư Trưởng, chúng con xin được kính cung thỉnh Sư Trưởng cho chúng con biết được cái nhi`n của Sư Trưởng, về một khái niệm mà chúng ta đề cập đến trong bốn danh uẩn, trong bốn đơn vị của tâm pháp. Như chúng ta biết thọ, tưởng, hành, và thức. Bạch Sư Trưởng riêng về vai tro` của thức uẩn, thức uẩn ở trong A Tỳ Ðàm chúng ta thường định nghĩa như nhãn thức, nhĩ thức, tỷ thức, thân thức và y' thức. 

Trong lúc đó thi` Duy Thức học và A Ty` Ðàm Câu Xá đề cập đến, mạc na thức rồi a lại gia thức, vai tro` của thức uẩn trở nên đặc biệt, hết sức năng động, có một vai tro` chủ vị rõ ràng.

 Riêng một số các vị học A Ty` Ðàm, thường những người mới vào học, định nghĩa bốn danh uẩn thi` chúng ta có cảm giác như thức uẩn chỉ là một sự nhận biết đơn thuần của các giác quan.  TT Trí Siêu có một y' ở tại đây, mặc dù trên phương diện từ vựng, TT không thấy một chữ nào để khẳng định về chữ tâm, nên dịch là tâm vương.  Nhưng TT Trí Siêu cũng xa gần đồng y' với vai tro` đặc biệt hết sức chủ đạo, hết sức quan trọng của thức uẩn đối với 5 danh uẩn. 

Kính bạch Sư Trưởng, có một quan điểm rất phổ cập về sau này, có nhiều lúc chúng ta xem như đã đi vượt khỏi truyền thống, nói theo xưa kia thi` đó là những đứa con ngoan của Ðạo Phật Nguyên Thủy, khi chúng ta đề cập đến những trạng thái tâm mà gọi là chân tâm, trong Mật Tông và một số  truyền thống Phật Giáo Bắc Truyền thường gọi Bodhicitta là bồ đề tâm, nó có một bản tâm thanh tịnh vắng lặng, và nó bị những vọng thức chi phối ở bên ngoài.  Một trong những hướng đi của người tu tập là làm  thế nào đó để trả chúng ta trở về với bản tâm trong sáng.  Kính bạch Sư Trưởng hồi nãy con có tri`nh bày một câu Phật ngôn ở trong Tăng Chi Bộ Kinh, phẩm số một, trong phẫm đó Ðức Phật nói:

  -  Này các Ty` kheo, cái tâm này chói sáng nhưng bị cấu uế từ bên ngoài, nó vẫn bắt nhiễm.

Kính bạch Sư Trưởng với cái nhi`n của Sư Trưởng thi` cả hai truyền thống Bắc Truyền, Nam Truyền, với cái nhi`n qua tạng A Tỳ Ðàm, ở đây chúng ta có một cách nói rằng "vĩ môn liên chi dĩ " thi` chúng ta không nói, nhưng dựa trên quan điểm người tu tập, thi` Sư Trưởng có nghĩ rằng một người Phật tử bi`nh thường bên ngoài dù có học A Tỳ Ðàm hay không học A Tỳ Ðàm, có thể nào đón nhận quan điểm về Bodhicitta, quan điểm về thứ bản tâm thanh tịnh vắng lặng, mà chúng ta hiểu cách nào nó thuận hợp, nó khế hợp với tinh thần căn bản của A Ty` Ðàm không?, về điểm này con nghĩ rằng Sư Trưởng sẽ có một số soi sáng cho đại chúng ở đây. Con xin kính cung thỉnh Sư Trưởng.

TT Thích Hoàng Pháp: Nam Mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật. Kính bạch Chư Tăng, kính thưa đại chúng. Qua từ ngữ chúng ta ti`m hiểu như TT Trí Siêu và TT Giác Ðẳng có nêu lên, tôi cũng có một số y' kiến để đóng góp với quí vị. Theo Phật Giáo Nguyên Thủy Theravada về Tam Tạng Pali thi`  ba từ  tâm (citta), y’ (mano), thức ( vinnana) được sài đồng nghĩa.  Nói như vầy chúng ta hơi mù mờ, sao lại sài đồng nghĩa, nếu được sài đồng nghĩa tức nhiên phải có một cái ly' do. 

Ly' do hết sức đơn giản đó là chúng ta ti`m thấy trong kinh tạng, nếu khi nói về thập nhị duyên khởi, hay thập nhị nhân duyên, Ðức Phật Ngài đề cập đến vô minh.  Như vậy hành duyên thức được dùng đến, mà cả vô minh tức tâm sở tư. Một số tâm sở cùng tâm sở tư là uẩn, thi` duyên thức, thức ở đây là chỉ cho tất cả tâm, trong Tạp Ghi Duyên Khởi không có chữ tâm, cũng không có chữ y', thế là chúng ta thấy chữ thức ở đây được dùng đến đồng nghĩa như tâm.

Trong kinh Pháp Cú, trong phẩm tâm thi` tâm tinh vi khó thấy v.v... Trong phẩm citta được dùng đến như TT Giác Ðẳng khi nãy có nhắc tới tâm trong sáng, trong đoạn kinh này tôi lại nhớ trong bộ Dhammasangani hay Pháp Tụ, Ðức Phật nhắc đến từ ngữ như là trạng thức v.v... Ðầu tiên khi tôi đọc tới phần này, tôi cảm thấy có gi` quen thuộc gần gủi với Duy Thức hay là bạch tỉnh thức v.v... thật sự thi` cùng trong Phật Giáo mỗi hệ phái có phát triển đặc biệt sau này, nhưng xoay quanh chung đó tất nhiên cũng có đại đồng.

Bàn qua vấn đề tâm, mặc dù từ Pali citta dịch là tâm là đủ rồi, nhưng nếu như tâm vương cũng có ly' do, bởi có nhiều lúc sài theo chủ cách như citto v.v.. cũng được xử dụng đến.  Thứ hai nữa như chúng ta ti`m thấy trong kinh Pháp Cú vào các bài kệ một và hai thi` thường chúng ta biết tâm dẫn đầu các pháp, nhưng thật sự nơi đó không  phải chữ citta mà ở nơi đó dùng chữ mano là y'. Tại sao trong này được sài là y' mà không sài tâm, hay thức, bởi vì bài kệ này Ðức Phật đề cập đến ba nghiệp thân, khẩu, y', nếu nhi`n qua đó  chúng ta thấy mạch văn này hẳn là phải dùng y' mới thích hợp.

Bởi vi` y' dẫn đầu các pháp, nói là khẩu nghiệp, hành động là thân nghiệp. Thế là chỗ này chúng ta thấy rõ phải sài chữ y'.  Thân, khẩu y' được dùng đến.  Như vậy chữ y' mano cũng được đồng nghĩa tâm citta hay thức vijànana.  Tâm, y', thức, đồng nghĩa rồi là xác định được cho ba từ này đồng nghĩa có ly' do như vậy. 

Bây giờ trở lại danh từ mano trong kinh Pháp Cú và chúng ta nhi`n lại trong những đoạn kinh khác như Trường Bộ kinh v.v... cũng có đề cập đến danh từ mano là y' .  Khi nói đến 12 xứ hay 24 quyền, thi` ở đây dùng danh từ  manindriva là y' quyền, ngày xưa gọi là y' căn, nhưng indriyapateyya này có nghĩa là chủ quyền, như Ðức Ðế Thích có indriyapateyya  vi` làm chủ cả thế gian, mà thường chúng ta dịch là Ðế Thích hay là Thiên Vưong, chúa cõi trời. Chữ inda này được xem là chủ, là chúa, là vương, như Thiên Vương Ðế Thích, thi` chữ manindriva này ta thấy rõ là chủ, là vương.  Thi` trên phương diện biết cảnh chính là y' hay tâm thức này nó là cầm quyền nidrivapateyya, là chủ quyền. 

Và nếu 12 xứ thi` chúng ta cũng thấy từ y' được dùng đến trong câu là mana y’ xứ cũng như y' quyền, tức là tất cả tâm, nếu nói rộng là 121 tâm, nếu nói hẹp là 89 tâm, như vậy gom lại tại sao là tất cả tâm dùng một từ là y' xứ hay y' quyền.  Y' quyền ở đây có nghĩa là một sự chủ quyền, bởi những pháp nào đồng sanh tức là tâm sở hay cetasika.  Ðồng sanh với tâm thi` nó phải theo lãnh đạo của tâm trong việc biết cảnh, nhưng nếu nhi`n một phương diện khác thi` tâm cũng có thể trở thành thuộc tánh, tức là nó vẫn phụ thuộc.

Nếu như trong 24 quyền, trên phương diện biết cảnh là y' quyền được nói đến, nhưng nếu trên phuơng diện cảm thọ như hỷ quyền, lạc quyền, xả quyền hay tín quyền, tấn quyền, như vậy cái nào làm chủ, làm trội trên phương diện đức tin  thi` chính tinh anh đó trở thành thuộc tính của đức tin.  Ðức tin trở thành tín quyền, tinh tấn cũng vậy.  Như vậy chữ quyền thấy luân lưu, ai làm phương diện nào thi` cái đó làm chủ về phần đó.

Trở lại danh từ y' quyền này, tức là tâm, là chủ, bởi vi` trong lãnh vực biết cảnh, rồi tín, tấn, niệm, định, tuệ v.v... mỗi tâm sở  đó có mỗi đặc biệt của chức năng hay khả năng của pháp tính đó.  Nhưng trong phương diện biết cảnh thi` chính tâm dẫn đầu.

Như vậy trở lại vấn đề tâm khi nãy,TT Giác Ðẳng có giới thiệu thí dụ giống như nước, những tâm sở như những món gia vị để vào trong nước, nếu như có để trà thi` gọi nước trà, nếu để cafe thi` gọi  nước cafe v.v... Thật vậy, nếu tham, sân, si, thi` đó là tâm bất thiện, phải vô tham, vô sân, vô si thi` gọi đó là tâm thiện.   Cũng giống như thí dụ này, qua y' nghĩa biết rõ các nhà dịch giả đôi khi lấy y' mà không hại nghĩa chính thi` được.   Tuy rằng tôi không dùng quen danh từ tâm vương, nhưng tôi vẫn chấp nhận danh từ tâm vương, bởi qua y' nghĩa  y' quyền tức tâm làm chủ, làm quyền trong nhiều giới cảnh đại loại là như vậy, vẫn có thể chấp nhận được danh từ này như tâm vương.

1:36:45

Sang qua vấn đề phát bồ đề tâm hay tâm tịch tịnh v.v... đó là sự phát triển của mỗi hệ phái vẫn có cái hay, nếu chúng ta ti`m thấy những bậc tịnh thức hay tàng thức thi` chúng ta vẫn ti`m thấy trong bộ dhammasangani có những từ đồng nghĩa như vậy được dùng đến trong phần tâm thức tịch tịnh v.v... tức là sử dụng đến những từ ngữ tương đương và những từ ngữ này, sở dĩ được dùng đến như thời kỳ Ðức Phật người ta cũng dùng đến những từ này.  Khi Ðức Phật dùng cũng tuỳ chỗ hoặc sau này có những hệ phái khác dùng những từ ngữ đó mà đồng nghĩa này cũng được ghi vào.

Thí dụ như từ điển có một từ chữ Anh hay chữ Pháp dịch sang tiếng Việt thi` đương nhiên trong tự điển phải ti`m từ đồng nghĩa tương tựa như vậy, được đưa lên để cho khi dùng những chữ Việt nào được đồng nghĩa với những từ ngữ của Anh hay Pháp làm người ta dễ hiểu, dễ biết, thi` trong pháp cũng như vậy.   

Co`n nói về pháp, về tâm, tâm là sự phát triển nặng, mà phải tu tập để hướng đến thành Phật Chánh Ðẳng, Chánh Giác nên nói đến phát Bồ Ðề tâm, Bồ Ðề Tâm tức là tâm hướng đến giác ngộ, nếu như vị nào nguyện trở thành Phật thi` đều gọi là phát Bồ Ðề Tâm v.v...  Ðây là sự phát triển của phái Ðại Thừa xem như độc đáo.

 Ngài Tịnh Sự có nói, mặc dầu không phải tất cả người nào phát nguyện trở thành Chánh Ðẳng đều trở thành Chánh Ðẳng Chánh Giác, nhưng cứ nguyện, rồi dầu có thối thất đi nữa, như Ngài Xá Lợi Phất có thối chuyển thi` trở thành Thinh Văn cũng tối thượng, Ngài Tịnh Sự cũng có nói giống như mi`nh đi học, nếu vô học mà không có y' trí phát nguyện mong mỏi đậu, như ngày xưa đậu Trạng Nguyên, Bản Nhãn, Thám Hoa, ngày nay như Tiến Sĩ, Cử Nhân, Tú Tài v.v... thi` người này sẽ lười biếng hoặc không tinh tấn, nhưng người nào quyết tâm học, nếu không đậu Trạng Nguyên thi` cũng đậu Bản Nhãn, Thám Hoa, hoặc không đậu Tiến Sĩ thi` cũng Cử Nhân hay Tú Tài.  Có y' trí như vậy người này rất tốt, rất có lợi, dầu họ học một thời gian vi` hoàn cảnh nào đó không tiếp tục học nữa, nhưng sự cố gắng, họ có thể học giỏi là như vậy.  Nên theo Ngài Tịnh Sự Ngài cũng khích lệ nếu những vị nào không sợ luân hồi thi` có thể thành Chánh Ðẳng Chánh Giác, mà phát Bồ Ðề Tâm này là nói lên tâm hướng đến sự thành Phật thi` đó cũng là ly' do tốt, cũng có thể dùng dầu trong từ ngữ Bồ Ðề Tâm ở tạng Pali không có, nhưng cái nghĩa này cũng có thể chấp nhận được.  Ðó là theo lời  hỏi của TT Giác Ðẳng, tôi xin đóng góp bấy nhiêu.  Nam Mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật.

Minh Hạnh thực hiện