A Tỳ Đàm
Giảng Giải và Thảo Luận

Tâm Qủa Vô Nhân

A Tỳ Đàm, Bài 6.2.1 Bài Giảng   Ngày 22 tháng 5 năm 2004

Minh Hạnh biên soạn & Cô Tu Nữ Diệu Tịnh hiệu đính

Tâm Qủa Vô Nhân

Khái niệm về những tâm quả vô nhân (Tiep Theo)

Những điểm chính của phần 1

1.1 Nghiệp lực chiêu cảm qua tâm thức

1.2 Sự nhận thức giới hạn của tâm thức đối với thực tại

1.3 Xấu tốt do cảnh hay do suy diễn ?

1.1 Nghiệp lực có thể tạo ra nhiều thứ từ môi trường sống đến tình thân của người chung quanh và sự thành công trên đường công danh sự nghiệp. A Tỳ Ðàm đặc biệt nhấn mạnh sự trổ sanh quả của nghiệp qua dòng tâm thức. Trong diễn trình của tâm, những tâm tạo quả và tâm quả liên tục xen lẫn vào nhau. Chính vì thế tâm thức không hẳn thuần về "ý chí" hay lúc nào cũng bị chi phối bởi "tiền định". Không có những quan niệm mơ hồ về "phức cảm tâm lý" mà là sự pha trộn của nghiệp, quả và phiền não. Như trường hợp một người hưởng thụ dục lạc. Những gì người đó có được là quả tốt của tâm thiện quá khứ nhưng tù đó sanh phiền não rồi phóng túng đó là là quả thiện sanh phiền não để rồi phiền não tạo nghiệp bất thiện. Sự hỗn hợp phức tạp đó là một đặc tính của lý duyên sinh.

1.2 Mười tâm quả vô nhân đầu tiên còn được gọi là ngũ song thức gồm 2 tâm nhãn thức (thị giác), 2 tâm nhĩ thức (thính giác), 2 tâm tỷ thức (khứu giác), 2 tâm thiệt thức (vị giác) và 2 tâm thân thức (xúc giác). Sở dĩ mỗi thứ có 2 vì một là quả của tâm thiện, một quả của tâm bất thiện. Những tâm nầy tiếp xúc với thực tại không qua sự suy diễn. Thấy một bức tranh đẹp hay xấu không phải là cái biết của tâm nhãn thức mà tâm nầy chỉ nhận biết màu sắc, đường nét, chiều kích, sáng tối. Còn phẩm vị nghệ thuật hoàn toàn thuộc về sự suy diễn nội tại. Như vậy sự nhận thức của tâm đối với thực tại hết sức giới hạn. Và ngay cả những cái thấy, nghe, ngửi, nếm, đụng cũng bị chi phối bởi các căn (thần kinh) và điều kiện khách quan bên ngoài.

1.3 A Tỳ Ðàm không nói là đẹp hay xấu do cảnh khách quan hay do tâm chủ quan là yếu tố quyết định mà là do nghiệp quá khứ. Và những giác quan nhận biết năm cảnh sắc, thinh, khí, vị, xúc sanh trước nhũng tâm đổng lực nên không bị nhồi nặn qua một tiến trình suy diễn. Nói cách khác theo duyên sinh thì xúc sanh thọ, thọ sanh ái chứ không phải ngược lại.

Ty` Khưu Giác Đẳng

ooOoo

TT Giác Đẳng : Nam Mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật, kính đảnh lễ Sư Trưởng, kính đảnh lễ TT Trí Siêu, kính đảnh lễ Chư Tôn Đức và xin được chào tất cả qúi Phật tử đang hiện diện trong rơom. Sáng hôm nay trong chương tri`nh lớp học A Ty` Đàm, chúng ta tiếp tục phần thảo luận co`n lại ngày hôm qua, sáng hôm nay chúng ta sẽ nói về một đề tài, đề tài này quí vị đã được nghe rất nhiều lần trước đây khi Chư Tăng bàn về lộ tâm, cũng như hôm qua chúng tôi và TT Trí Siêu có thỉnh y' Sư Trưởng để thảo luận, bây giờ nếu quí vị nghe lại thi` thấy rất nhiều sự trùng lập. Nhưng điều này đặc biệt hết sức quan trọng, bởi vi` trong tất cả tập luận về Phật giáo đã bỏ ra một số lượng đáng kể  trong các danh mục để thảo luận về đề tài chúng tôi muốn nói sáng hôm nay. 

Chúng ta hãy thử định nghĩa thế nào là một cảnh tốt hay một cảnh xấu, dĩ nhiên một cái tốt và một cái xấu, cái đẹp và cái xấu, cái ngon và cái dở, cái thơm và cái không thơm, cái thoải mái và cái không thoải mái. Ngày hôm qua Sư Trưởng và TT Trí Siêu đã đưa ra rất nhiều ví dụ, từ ví dụ lo` sưởi cho đến Sư Trưởng dùng ví dụ cục phân khô khi làm thuốc nó khác, khi không làm thuốc chúng ta có cảm giác khác.

Nếu lật truyện Kiều ra chúng ta cũng cảm thấy một điều dễ dàng trong truyện Kiều có nhiều câu chúng ta có thể dùng làm ví dụ cho y' nghĩa này.  Nhưng trước nhất hãy đi thẳng vào trong cách tri`nh bày của A Ty` Đàm nói riêng và giáo ly' Phật Pháp nói chung, chúng ta hiểu mọi sự việc hiện hữu ở trên đời được kết cấu bởi nhiều nhân và nhiều duyên, và cái kết cấu nhân duyên đó nó đã có tánh quyết định ở trong giai đọan cực ky` tế nhị, mà trong giáo ly' duyên khởi khi chúng ta đặt vấn đề đẹp hay xấu, tốt hay không tốt, thi` nó đã có mặt trong giai đọan xúc duyên cho thọ, sau đó thọ mới duyên cho ái. 

Chữ xúc ở đây có nghĩa là sự gặp gỡ giữa căn, cảnh và thức. Và sự gặp gỡ căn, cảnh và thức này là điều đặc biệt quan trọng để đưa chúng ta thảo luận trong chương tri`nh học ngày hôm nay.  Căn tức là thần kinh, ví dụ như thần kinh nhãn, thần kinh nhĩ, thần kinh y', thần kinh tỷ, thần kinh thiệt, thần kinh thân.  Thần kinh nhãn là con mắt, một cơ quan để chúng ta có thể tiếp nhận cảnh sắc ở bên ngoài vào.  Và khi nói đến nhãn căn, tỷ căn, thiệt căn, thân căn và y' căn, thi` căn đó được hiểu như một nơi nương gá của tâm và căn đó thuộc về vật chất. Tuy nhiên nói về căn, thi` căn đặc biệt nó không phải môi giới mà mang tánh cách trung lập, ngay cả căn có những cái thích hợp với căn đó và những cái không thích hợp với căn đó.  Ví dụ như một số các mùi hay một số các vị, một số cảnh sắc v.v... không phải thơm hay không thơm mà không quyết định bởi các căn, tại vi` các thần kinh nhãn, thần kinh nhĩ, tỷ, thiệt, thân của loài người khác với loài thú.  Có những cái nó thích hợp với căn của loài người mà nó lại không thích hợp với căn của loài thú.  Và sự thích hợp này đối với các căn nó không phải chỉ là một môi giới đơn giản, mà ngay cả trong các căn đó nó đã có điều kiện thích hợp hay không thích hợp.  Có những màu thích hợp với con mắt của loài vật, mà không thích hợp với con mắt của loài người.

Chúng ta được biết rằng con ruồi và một vài động vật khác khi nó nhi`n cảnh chạy thật nhanh thi` sẽ gây cho nó chú ý nhiều hơn.  Một nhà sinh vật học đã đưa ra một thí nghiệm là con ruồi bi`nh thường nó không chú y' vào màn ảnh TV, nhưng khi những hi`nh ảnh đó tăng gấp 8, gấp 9 lần, thi` lúc bấy giờ con ruồi đặc biệt chú y' vào màn ảnh TV.  Bởi vậy theo sự kết luận của những nhà nghiên cứu đó, thi` con mắt con ruồi nó nhi`n sự vật nhanh hơn chúng ta.  Cho dù điều nghiên cứu có xác đáng hay không thi` rõ ràng là nói về các thần kinh, thần kinh của loài vật, thần kinh của loài người, thần kinh của chư thiên nó có khác đi, và trong yếu tố các căn hay thần kinh nhãn, nhĩ, tỷ, thiệt, thân, căn, nó đã có sự khác biệt tùy theo chủng loại và tuỳ theo điều kiện riêng của nó.

 Thi` bấy giờ chúng ta lại có yếu tố khác chi phối cảnh, cảnh ở đây là những đối tượng mà đi qua gặp gỡ các căn và thức, thi` cảnh này có thể được hiểu như cái gi` chúng ta cảm nhận đặc biệt từ thế giới ở bên ngoài.  Trong cảnh đó nó có quyết định tính về cái tốt hay không tốt, cái đẹp hay cái xấu, cái ngon hay dở, mùi thơm hay không thơm, cảm giác thích hay không thích, thi` cảnh này nó vốn dĩ, nếu nói về các cảnh, chúng ta đặc biệt bàn ở đây về các giác quan thi` nó là những yếu tố vật chất.  Mà những vật chất này, chúng ta lấy một ví dụ là vị cay, đối với một số người thi` vị cay đó hợp với lưỡi của họ, co`n một số người thi` vị cay đó không hợp với lưỡi của họ. 

Và rất khó có khi chúng ta có thể phân biệt được một cách hoàn toàn là cái nào thuộc về cảnh tốt, cái nào thuộc về cảnh xấu, bởi vi` chúng ta thấy rằng có những cảnh mà nó nằm giữa cái xấu và cái tốt mỗi người tùy theo thói quen của chúng ta. Thế nhưng ở trong cảnh thi` nó cũng có cách riêng, cho dù chúng ta không muốn nhi`n nhận đi nữa thi` chúng ta cũng phải nhi`n nhận. Giả sử như chúng ta nằm trên tấm nệm êm ái, thi` cái êm đó đối với cơ thể của chúng ta, dù chúng ta có thích nằm trên nệm hay không thích nằm trên nệm, nhưng cái êm đó là một điều rất tự nhiên về sự tiếp xúc của cảnh xúc đối với sự xúc chạm đối với thân của chúng ta. 

Và bây giờ khi chúng ta nói về căn, về cảnh thi` chúng ta nói về thức, thức ở đây như ngày hôm qua chúng tôi có dịp đi ngang qua đề tài này cùng với Chư Tôn Đức chư vị Giảng Sư ở trong rơom, thi` cái thức gọi là ngũ song thức tiếp xúc, trong cái thức đó nó cũng có một yếu tố quyết định  là  tâm thức quả thiện hay tâm thức quả bất thiện đồng khởi một lúc, chúng ta gọi là sự tiếp xúc gặp gỡ giữa căn, cảnh và thức.  Và cái thiện hay bất thiện này bị chi phối bởi cái nghiệp trong quá khứ.

Và bây giờ cái hi`nh ảnh chúng ta đưa ra thật sự rất phức tạp, thứ nhất cái gọi là phassa  hay là xúc, đó là sự gặp gỡ giữa căn, cảnh và thức, về phương diện căn, cảnh và thức đều có múi định riêng của nó và thật ra cái nhi`n trong thường thức, khi chúng ta nhi`n sự việc gi` qúi vị thấy rất rõ ràng chúng ta chỉ nhi`n một thứ, một chiều mà thôi.  Tuy nhiên đối với Phật Pháp từ trong kinh tạng cũng vậy, hay trong tạng A Ty` Đàm cũng vậy, vạn pháp nó sanh ra nhiều nhân, nhiều duyên, có những nhân duyên mà chúng ta không thể thấy được, có những nhân duyên chúng ta có thể thấy được.  Riêng về trường hợp ở đây cảnh gọi là tốt gọi là xấu gọi là thiện gọi bất thiện gọi đẹp hay không đẹp hoặc thơm hay không thơm, âm thanh hay, hay không hay, nó là kể cả bao nhiêu cái kết cấu vô cùng phức tạp giữa căn, cảnh và thức. 

Và chúng ta nên nhớ một điều rằng trong cái gọi phassa là xúc, tức là sự gặp gỡ đồng lúc với sự có mặt của cảnh sắc, của nhãn căn và của nhãn thức, ba thứ đó nó gặp lại với nhau thi` nó mới tạo ra một điều gọi là nhãn xúc sở sanh thọ.  Thưa quí vị chúng tôi phải nói hơi dài gio`ng ở tại đây, vi` chúng ta đang bàn về tâm ngũ song thức ở trong 18 tâm vô nhân, ở trong tâm quả vô nhân, khi nói về loại tâm này chúng ta cũng phải nói  phần ngũ song thức. 

Ngũ song thức đặc biệt quan trọng nó là bài học lớn, mặc dù thường ở trong các giáo tri`nh A Ty` Đàm chỉ dạy phớt qua tâm nhãn thức là phận sự thấy, tâm nhãn thức biết cảnh sắc.  Tuy nhiên không phải vi` vậy mà các vị luận sư về sau này đã không chú trọng điểm này, khi người ta nói đến sáu thức hay bát thức, thi` nhãn, nhĩ, tỷ, thiệt, thân đã đóng vai tro` cực ky` quan trọng. 

Kính bạch TT Trí Siêu trước khi chúng ta đi xa hơn trong đề tài này, thi` ngày hôm qua chúng ta có dịp bàn về các tâm quả thiện, tâm quả bất thiện.  Câu hỏi đầu tiên là khi chúng ta nói đến sự gặp gỡ giữa căn, cảnh và thức, thi` có phải thức chi phối hoàn toàn cái  chúng ta gọi là cảnh xấu hay cảnh tốt hay không, tại vi` cái thức sanh lên do nghiệp của quá khứ.  Có khi nào cảnh thi` đẹp, nó có thích hợp với căn, nhưng bởi vi` quả của  nghiệp quá khứ mà tâm nhãn thức sẽ nhận định khác đi, sẽ cảm nhận nó khác đi hay không? xin thỉnh TT Trí Siêu hoan hỷ cho biết cái nhi`n của TT về quan điểm của A Ty` Đàm cho chúng ta tại đây cái gọi là cảnh tốt hay cảnh xấu, cảnh khả ái hay không khả ái, khả hỷ hay không khả hỷ được.  Cảnh đó nó ở trong ba phương diện căn, cảnh và thức thi` yếu tố nào là yếu tố mang tánh quyết định, và yếu tố nào mà chúng ta phải đặc biệt dựa trên đó để chúng ta có thể quyết định tính chất của cảnh này thế nào, xin cung thỉnh TT Trí Siêu.

Minh Hạnh Thực Hiện