A Tỳ Đàm
Giảng Giải và Thảo Luận

Tâm Bất Thiện

A Tỳ Đàm, Bài 5.1   Ngày 08 tháng 5 năm 2004

Minh Hạnh biên soạn & Cô Tu Nữ Diệu Tịnh hiệu đính

Tâm Bất Thiện- Tâm Tham

Những điểm chính

1) Thế nào là tâm bất thiện
2) Thế nào là tâm tham
3) Sự phân loại các tâm tham
4) Những pháp tương ưng với tâm tham.

TT Thích Hoàng Pháp: Nam Mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật, kính bạch Chư Tăng, kính thưa đại chúng, hôm nay chúng ta học A Ty` Ðàm về bất thiện tâm. Bất thiện tâm trong A Ty` Ðàm là một lối tri`nh bày đúng theo truyền thống của bộ Abhidhammattha Sangaha hay là A Ty` Ðàm Nhiếp Pháp, hay là  Thắng Pháp TậpYếu Luận. Khởi đầu là bất thiện tâm gọi là akusalacitta, trong lần chuyển pháp luân, Ðức Phật có giảng về Tứ Diệu Ðế và đề cập đến bốn chân ly' vi diệu là khổ thánh đế, khổ tập thánh đế, khổ diệt thánh đế và khổ diệt đạo thánh đế. Trong đó chúng ta hiểu bài pháp này được nói đến là phần tứ diệu đế, là khổ đế được nói đầu, nhưng nhân duyên là tập đế bởi vi` vậy nên qúi vị thấy trong tất cả các bài pháp nào cũng đề cập đến điều đó.

Như trong Phật Giáo Nguyên Thủy khi đề cập đến vấn đề này,  có nói đến câu chuyện Ðức Phật của chúng ta, khi Ngài co`n Bồ Tát trước khi giác ngộ thành Phật thi` câu     xem như khúc khải hoàn ca, là một bài kệ nói đến trong tâm của Ngài từ vô lượng kiếp mà Ngài đã tuyên bố là “luân hồi số kiếp hà sa” tức là nhiều như cát trong sông Hằng.  Vi` chưa ti`m ra được bộ mặt anh thợ cất nhà, anh chàng này là anh thợ cất nhà ngũ uẩn lục quan, nên chính là tham ái, cất ngôi nhà ngũ uẩn lục quan vô cùng đau khổ muôn ngàn lợi danh, hỡi này thợ tạo chúng sanh.

 Ở đây câu thợ tạo chúng sanh, cũng như đắc đạo tâm vương, đây là nói lên chánh trí của vị Chánh Ðẳng Chánh Giác sau khi giác ngộ rồi, Ngài thấy rõ nguồn gốc sanh tử luân hồi chính là sự tham ái, và tham ái là người thợ cất nhà, tham ái như người thợ dệt, vi` chính tham ái đó nó có sự dệt những sanh hữu trong tương lai, cứ như vậy mà nó cứ tái tạo sanh tử luân hồi sanh đi sanh lại.

 Một sách thiền đặc biệt duy nhất đáng lưu y', các xứ Phật Giáo Bắc Tông và các truyền phái của Phật Giáo có Ngài Lục Tổ Huệ Năng, lối truyền thừa pháp nhãn tàng đó rất nguyên thủy được nói đến câu là từ từ ngữ "bản lai diện mục". Danh từ bản lai diện mục này được nói đến từ Ngài Huệ Năng trở đi, đây chỉ cho bộ mặt đi tái sanh, thấy được mặt mũi của gốc đi tái sanh đời này, thi` chính danh từ bản lai diện mục này là một từ ngữ có tánh cách như mật nghĩa, chỉ có thầy tro` truyền trao, hay giải ly' thiền mới nói rõ sự thật, thi` không có gi` khác lạ nguồn gốc tái sanh là tham ái, tức là bộ mặt quan thợ cất nhà.

Ngoài triền phái thiền của Ngài Huệ Năng, chúng ta chỉ ti`m thấy trong bài kinh Nguyên Thủy trong Tam Tạng Pali nói người thợ cất nhà tức là tham ái.  Mà nếu chưa chứng đắc đạo quả thi` chưa thấy rõ được ly' duyên sinh thi` sẽ không nhận ra sự việc này.  Thậm chí thượng đế tạo ra, nhưng chính là tham ái tạo quả cũng có ly', như bên đạo Thiên chúa thường hay nói Thượng Ðế là ti`nh yêu.  Nếu Thượng Ðế là đấng tạo hoá, đấng Thượng Ðế là ti`nh yêu, ti`nh yêu là ái dục, thật vậy đó là sự luân hồi.

Mà không ở đây cái nghĩa một người tạo ra những người khác, chính y' nghĩa này trong tứ diệu đế tuy khổ được đứng trước, nhưng trong cái khổ đế đó thi` có tập đế, bởi vi` tâm tham sanh lên không thể không có tập đế, thi` phải có tập đế tức là tâm sở tham ra thi` thuộc về khổ đế, chỉ có tâm sở tham mới tạo ra khổ đế mà thôi, và tâm sở tham chỉ ti`m thấy ở trong khổ đế.  Như vậy thi` ở đây chúng ta không thấy có gi` ngạc nhiên khi thấy bộ Thắng Pháp Tập Yếu Luận  mà Ngài Anuruddha tri`nh bày trước, đầu tiên là Ngài nói đến tâm bất thiện. 

Trong phần tâm bất thiện đó thi` lại nói đến tâm tham trước, bởi vi` tâm tham nếu nói theo tứ diệu đế, thi` tâm tham có sở hữu tham nằm sâu trong đó là tập đế, nguyên nhân sanh khổ. Trong lúc đó nó cũng có khổ đế, tức là ngoài tâm sở tham ra, những tâm sở tâm tham đó là khổ đế.  Khổ vi` bị sanh diệt biến hoại đổi thay, và nếu như chúng ta ti`m thấy tâm tham và một số tâm sở đồng sanh với tâm tham, chúng ta truy nguyên ra nguồn gốc của chúng thi` chúng ta sẽ thấy nó rất là thường trong tâm ta.

Nói chung có 8 tâm tham khác nhau, thi` có 4 tâm tham thọ hỷ,  4 tâm tham thọ xả, và trong tâm tham thọ hỷ đó là khi nào tham ái với đối tượng như sắc, thinh, hương, vị, xúc,  pháp mà có sự thích thú vui mừng hoan hỷ, như vậy là tâm tham thọ hỷ, nhưng nếu tâm tham đối với sư tham thọ xả, tức là không có sự vui mừng, như thật rất là vui mừng. Nhưng nếu làm việc buôn bán mỗi ngày có tiền vô tiền ra, thi` có khách hàng để mua, mi`nh trả tiền mỗi một món đồ như vậy lời mấy xu, mấy cắc, mấy đồng, mấy đô chẳng hạn thi` cũng có sự thích vậy, nhưng không có sự vui mừng lắm, bởi vi` mỗi ngày buôn bán riết cũng quen. Nhưng nếu không có ưa thích thi` làm sao đi buôn bán, vẫn có sự ưa thích vậy, nhưng cái ưa thích này là tâm tham và không có thọ hỷ. Thế là 4 tâm tham thọ xả và chúng ta có được 8 tâm tham tất cả, và nếu như 8 tâm tham đó, trong đó chúng ta nhi`n một điểm khác thi` sẽ thấy trong lãnh vực này, đó là sau khi phân ra thọ hỷ, thọ xả rồi thi` nói đến trường hợp tà kiến có 4 tâm hợp tà, bốn tâm ly tà.

 Bốn tâm hợp tà đó là những tâm tham, quấy, thấy lầm thấy sai với sự thật, dầu tâm tham thọ hỷ hay  thọ xả mà hễ có sự chấp sai, tà kiến thi` vẫn có gọi là tâm tham hợp tà. Rồi lại nữa, vô trợ và hữu trợ, tiếng trợ duyên ở đây từ tiếng Pali sankhàra .  Sankhàra có nghĩa là sự trợ giúp, thi` như vậy tâm tham hữu trợ là tâm tham có sự trợ giúp, tâm tham vô trợ là không có sự trợ giúp.

Danh từ trợ giúp sankhàra. Ở đây chúng ta phải hiểu cái nghĩa một cách vi tế thế này, hễ cái gi` do sự đốc xúi, nhắc bảo khuyến khích của người khác thi` đều có sankhàra là trợ duyên, co`n đối về nội phần nếu không có sự trợ lực bên ngoài mà tự nội tâm, tự bản thân của mi`nh, của đương sự thi` cái làm tâm tham khởi lên do vi` nhiều lần làm nội lực khẩu nghiệp của mi`nh, thân nghiệp của mi`nh làm nhiều lần y' mà họ cất gịọng lên họ ca. Lấy ví dụ lúc đầu họ chưa thích một lát họ ca lên, ngâm giọng du dương thi` dầu có tiếng của họ, họ vẫn thích đó là tâm hữu trợ.  Co`n nếu như họ vừa thốt ra lời họ đã ưa thích âm giọng của họ rồi thi` đó là tâm tham vô trợ, mà họ chưa thích nhưng mà họ múa một hồi rồi thi` họ thích, thi` đó là tâm tham hữu trợ.  Nhưng nếu họ vừa bước vào họ đã ưa thích vị nào đó giảng Phật pháp thi` đó là tâm thiện, co`n cái suy nghĩ về cái sắc, thinh, hương, vị, xúc thi` cũng là hữu trợ, nhưng đây là tâm bất thiện, hay tâm tham. 

Nếu suy nghĩ đến bài ca, bản nhạc nào đó mà vừa nghĩ đến là thích liền, cũng như chúng ta nhớ đến tên một người nào đó thân thương, nghĩ đến cái tên là thích rồi, là thương rồi thi` đó là tâm tham ái.  Khi nào chúng ta suy nghĩ đến bài thơ đó, hay tên tuổi người nào đó một hồi rồi chúng ta mới nhớ lại những kỷ niệm buồn vui nào đó, nhớ những đường nét duyên dáng nào đó mới khởi lên sự ưa thích, đó là tâm tham hữu trợ.  Sở dĩ nói như vầy, sự trợ giúp thân khẩu y' của người khác trợ giúp cho mi`nh gọi đó là ở bên ngoài.  Co`n nếu như bên trong thân khẩu y' của mi`nh trợ cho ngoại phần, là có sự đốc xúi hay trợ giúp của thân khẩu y' của mi`nh, hay của người khác nhiều lần từ hai lần trở lên thi` gọi là tâm tham hữu trợ sankhàra.  Co`n nếu như thân khẩu y' của người hay của mi`nh mà vừa khởi lên là vô trợ, không có sự trợ duyên. 

Ðó là chúng ta hiểu qua ba khía cạnh là thọ hỷ, thọ xả, hợp tà, ly tà, trợ duyên không trợ duyên, do ba khía cạnh phân tích này chi ly này mà có 8 tâm tham tất cả.  Trong 8 tâm tham đó  nói chung có những tâm sở phối hợp đồng sanh với tâm tham, trước nhất phải nói là 7 tâm sở biến hành, xúc, thọ, tưởng, tư, định, mạng, căn, và tác y'.  Bẩy tâm sở này biến hành là tất cả tâm đều có, thi` đương nhiên tâm bất thiện có, tâm tham này cũng phải có, rồi kế đến có 13 tâm sở mà chúng ta lưu y' trong 6 tâm sở biết cảnh này đối với tâm tham hợp tà, tâm tham thọ xả thi` không có hỷ.  Co`n những tâm tham thọ hỷ thi` có hỷ đồng sanh, 13 tâm tợ tha, ngoài đó tâm tham co`n có thêm tâm thọ tham nhất định phải có. Đó là 4 chi phần là tham, si, vô tàm, vô qúy và phóng dật, đây là 4 chi phần trong tâm tham phải có. Rồi tiếp theo chúng ta ti`m thấy, co`n ti`m những tâm sở căn bản nữa, tâm sở chỉ hợp trong tâm tham mà thôi.Ngoài ra tâm tham thi` ba tâm sở tham phần này nó không có mặt.

Tham tức là sự ngã mạn là sự so sánh giữa mi`nh với người hơn thua bằng kém v.v... thi` sự so sánh như vầy gọi là có ngã mạn, cho nên mới nói ba tâm sở này luôn luôn có mặt, cũng có thể gọi là được.  Chỉ có tâm yếu đuối chậm chạp hữu trợ thi` có thêm được hai tâm sở hôn trầm và thụy miên, hôn trầm thụy miên chỉ sanh khởi trong những tâm tham hữu trợ mà thôi, chớ đối với tâm tham vô trợ tức không trợ giúp, đương nhiên sốt sắng nên không cần sự trợ giúp, không có trạng thái giải đãi lười biếng buồn ngủ hôn trầm thụy miên. 

Như vậy trong những tâm tham vô trợ, không có tâm sở này có mặt trong tâm tham. Và căn cứ từ đấy chúng ta mới truy ra nguồn gốc bất thiện khởi đầu trong tâm bất thiện, thi` chúng ta sẽ thấy có những pháp mà thường nói đến như lậu bọc, hữu lậu, tà kiến, kiến lậu, vô minh lậu.  Nếu như không học A Ty` Ðàm thi` chúng ta cứ tưởng bốn pháp này là vô lậu sắc, hương, thinh, vị, xúc, pháp.  Co`n  hữu lậu là sự tham ái với thọ lạc thọ hỷ, thi` chúng ta ưa thích thọ hỷ muốn được tiếp tục tồn tại, đó là hữu lậu, nhưng rồi cũng có một bề trái của nó, có tên khác là phi hữu ái, là đối với thọ khổ, thọ ưu  khác biệt cõi trời chư thiên cảnh Phật nào đó, cảnh trời mà chúng ta muốn hiểu.  Nói chung có tham ái đi thế nào đi nữa thi` dẫu là tham tâm sở thôi đó là dục lậu hữu lậu là ba kiến lậu là ba chi pháp rồi.

Nói tiếp theo cũng trong 8 tâm tham chúng ta ti`m thấy đủ 4 bốn pháp tứ lậu là dục lậu, hữu lậu, tà kiến lậu đều nằm trong tâm tham, tứ lậu như vậy, thi` tứ phược cũng như vậy, tức tham ái thân phược, sân độc thân phược, giới thủ thân phược, ngã kiến thân phược tà kiến phược, vô minh phược, đó là tứ vô bọc.  Bọc tức là dục bọc, hữu bọc, tà kiến bọc, vô minh bọc. Rồi tứ phối cũng gọi là lậu bọc phối phược mối nào cũng ba, mấy chi pháp có bốn, mà nói ba tức ba chi pháp tâm sở căn bản của tứ bọc, tứ phối được nói đến thi` nó lại là căn bản của ba loại tâm sở tham, tâm sở tà kiến và tâm sở si mà thôi, mới nói là lậu hoặc phối phượt cái nào cũng ba, bởi vi` chi phá thi` giống nhau, và chi pháp là tâm sở cũng như vậy đó. Nhưng sở dĩ có tên khác nhau là Đức Phật nói trong kinh tạng những pháp này, A Ty` Đàm hệ thống hóa là thứ tự để tri`nh bày gọi là àsàvà, hay là lậu bởi vi` những pháp về tham này nó làm chúng sanh bị chi`m đắm luân hồi, nên gọi pháp trầm ngâm, mà nó cũng làm chúng sanh bị luân lưu như mái nhà bị dột, thi` chúng sanh bị rơi rới, do đó cái nghĩa àsàvà ở đây hiểu như là trầm ngâm, cũng được mà lậu hoặc cũng được, rồi cái tứ phối hay là tứ kết cũng được, tức là những pháp nào mà tánh cách nó cột chặt chúng sanh, thi` cũng tham ái cột chặc chúng sanh trong luân hồi.

Rồi bạo lưu bọc như gio`ng nước xoáy, xóay mạnh, qúi vị thấy thác nước chảy xuống thi` những vị nào theo gio`ng nước bị cuốn trôi đi, kể cả đá dồn nặng và nước chảy đá mo`n hoặc những viên nhỏ nước mạnh cũng vẫn kéo làm cho đá cũng trôi đi nên gọi là bạo lưu,   là gio`ng nước mạnh chảy xiết, chính vi` tham tà kiến và vô minh này mà chúng sanh trong tam giới dầu cả vị phạm thiên sắc vô sắc, rồi chúng hữu ti`nh, dầu cho chư thiên có dục hay nhân loại, dầu sa môn, bà la môn trên thế gian này cũng bốn chi pháp này nó lôi cuốn, và vi` bị tham tà kiến và si chúng ta phải trôi lăn trong vo`ng sinh tử luân hồi.  Đó là y’ nghĩa tại sao tâm sở tham được nói đầu tiên, bởi cái gi` trong tứ đế thi` chính tâm sở tham này là tập đế.  Kính bạch Chư Tăng, kính thưa quí vị, đây là trong khi mà không có Chư Tăng vào nên tôi đã giảng tâm tham như đã tri`nh bày. Nam Mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật.

Minh Hạnh Thực Hiện