A Tỳ Đàm
Giảng Giải và Thảo Luận

Diễn Tri`nh Của Tâm Thức

A Tỳ Đàm, Bài 18   Ngày 18 tháng 3 năm 2005

Minh Hạnh chuyển biên & Cô Tu Nữ Diệu Tịnh hiệu đính

Lớp Giảng A Tỳ Đàm

Bài 19: Những đối tượng của tâm thức

Đối tượng của tâm thức còn gọi là cảnh (ārammaṇa), cảnh tức là sở tri của tâm, cái bị tâm biết.

Cảnh hay đối tượng của tâm thức, nói hẹp có 6 thứ là: cảnh sắc, cảnh thinh, cảnh khí, cảnh vị, cảnh xúc và cảnh pháp. Nếu nói rộng thì có 21 cảnh là cảnh sắc, cảnh thinh, cảnh khí, cảnh vị, cảnh xúc, cảnh ngũ, cảnh pháp, cảnh chơn đế, cảnh chế định, cảnh dục giới, cảnh đáo đại, cảnh níp-bàn, cảnh danh pháp, cảnh sắc pháp, cảnh quá khứ, cảnh hiện tại, cảnh vị lai, cảnh ngoại thời, cảnh nội phần, cảnh ngoại phần, cảnh nội ngoại phần.
Tâm biết cảnh tuỳ theo thứ tâm, có những tâm biết nhiều cảnh, có những tâm biết cảnh hạn chế, có những tâm biết cảnh nhất định, có những tâm biết cảnh bất định.

Ở đây, tâm khai ý môn, 8 tâm đổng lực dục giới hợp trí, 2 tâm thông biết đủ 21 cảnh.

12 tâm bất thiện, 8 tâm đổng lực dục giới tịnh hảo ly trí biết 20 cảnh (trừ cảnh níp-bàn)

.
3 tâm quan sát, tâm sinh tiếu, 8 tâm đại quả chỉ biết 17 cảnh (trừ 4 cảnh là cảnh níp-bàn, cảnh đáo đại, cảnh chế định và cảnh ngoại thời).
3 tâm ý giới chỉ biết 13 cảnh (ngoại trừ 8 cảnh là cảnh pháp, cảnh danh pháp, cảnh chế định, cảnh đáo đại, cảnh níp-bàn, cảnh quá khứ, cảnh vị lai và cảnh ngoại thời).

Tâm ngũ song thức biết 8 cảnh là cảnh sắc pháp, cảnh chơn đế, cảnh dục giới, cảnh hiện tại, cảnh nội phần, cảnh ngoại phần, cảnh nội ngoại phần và 1 trong 5 cảnh sắc, thinh, khí, vị, xúc.
Tâm siêu thế biết 6 cảnh là cảnh pháp, cảnh chơn đế, cảnh níp-bàn, cảnh danh pháp, cảnh ngoại phần và cảnh ngoại thời.
3 tâm thức vô biên xứ, 3 tâm phi tưởng phi phi tưởng xứ cũng biết được 6 cảnh là cảnh pháp, cảnh đáo đại, cảnh chơn đế, cảnh danh pháp, cảnh quá khứ và cảnh nội phần.

15 tâm sắc giới, 3 tâm không vô biên xứ biết được 4 cảnh là cảnh pháp, cảnh chế định, cảnh ngoại thời và cảnh ngoại phần.
3 tâm vô sở hữu xứ chỉ biết 3 cảnh là cảnh pháp, cảnh chế định và cảnh ngoại thời.

Cảnh (Àrammana) hay Đối Tượng Của Tâm Thức (ngày 11 tháng 03 năm 2005)

A Tỳ Đàm định nghĩa tâm là sự biết cảnh do vậy cái gì tâm biết đều là cảnh. Từ đó cho thấy cảnh ở đây bao gồm những đối tượng độc lập với tâm thức cũng như những đối tượng vốn là sản phẩm của tâm thức. Khi cảnh được phân theo giác quan hay sáu căn thì có sáu cảnh nhưng trong cách nói rộng rãi chi tiết thì A Tỳ Đàm nói đến 21 cảnh bao gồm mọi phạm trù của nhận thức. Ở đây không có nghĩa là một mỗi cảnh là đối tượng riêng biệt mà một đối tượng có thể gọi là nhiều cảnh khác nhau thí dụ một đối tượng vừa là cảnh sắc, vừa là cảnh dục giới, cảnh chơn đế, cảnh ngoại phần ..v.v. Chính cách nhìn vào gọi từ nhiều góc cạnh khác nhau cho thấy khái niệm hết sức quan trọng về sự hoạt dụng của tâm thức.
A Tỳ Đàm không nói là tâm tạo ra tất cả mà nói là tâm có thể biết tất cả cảnh. Dù là tục đế hay chơn đế, dục giới hay đáo đại, danh hay sắc, hữu vi hay vô vi đều nằm trong khả năng nhận thức của tâm thức. Điều nầy mở ra một cánh cửa lớn về tâm thức theo Đạo Phật. Chi tiết hơn, A Tỳ Đàm nói đến nhiều cái biết như của thức, của tưởng, của trí. Thuộc tánh tưởng (Sannacetasika) có mặt trong tất cả tâm được định nghĩa là "biết do từng biết" nhưng lại có mặt trong tâm sơ đạo được hiểu là "biết cái chưa từng biết" là một trong nhiều thí dụ cho thấy sự tinh vi của môn học nầy khi làm cơ sở thảo luận Phật học.

A Tỳ Đàm, qua sự phân tích về duyên hệ, đã không nói đến một yếu tố độc tôn quyết định tất cả. Tâm và cảnh đều có ảnh hưởng tự nhiên. Không thể nói tất cả do tâm hay tất cả do cảnh. Giáo lý vô ngã vốn là một hệ luận tự nhiên của lý nhân duyên. Mặc dù nhiều thế kỷ sau khi Phật viên tịch đã có những cố gắng để đưa ra cái nhìn ngược lại nhưng không ai có thể phủ nhận được rằng quan niệm chân ngã vốn không thể tìm thấy trong A Tỳ Đàm.

Có tổng cộng là 21 cảnh được đề cập ở đây. Có thể phân thành 6 nhóm:
a. Cảnh phân theo giác quan hay căn môn gồm 7: cảnh sắc, cảnh thinh, cảnh khí, cảnh vị, cảnh xúc, cảnh ngũ, cảnh pháp
b. Cảnh phân theo bản thể và thi thiết có 2: cảnh chơn đế, cảnh chế định
c. Cảnh phân theo thô tế có 3: cảnh dục giới, cảnh đáo đại, cảnh níp-bàn
d. Cảnh phân theo danh sắc có 2: cảnh danh pháp, cảnh sắc pháp
e. Cảnh phân theo thời gian có 4: cảnh quá khứ, cảnh hiện tại, cảnh vị lai, cảnh ngoại thời
f. Cảnh phân theo không gian (...) có 3: cảnh nội phần, cảnh ngoại phần, cảnh nội ngoại phần.

a. Cảnh phân theo giác quan (ngày 12 tháng 03 năm 2005

1. Cảnh sắc là đối týợng của thị giác hay nhãn thức. Cảnh nầy bao gồm hình ảnh trực tiếp đập vào mắt nhý ánh sáng, màu sắc, chiều kích. Cảm quan về cái đẹp của cảnh sắc không phải là nhãn thức mà thuộc về ý thức.
2. Cảnh thinh là đối týợng của thính giác hay nhĩ thức. Cảnh nầy là âm thanh ghi nhận bởi tai.

3. Cảnh khí là đối týợng của khứu giác hay tỷ thức. Cảnh nầy là các mùi ghi nhận bỏi mũi.

4. Cảnh vị là là đối týợng của vị giác hay thiệt thức. Cảnh nầy là tất cả các vị mặn, ngọt, chua, cay .. ghi nhận bởi lýỡi.

5. Cảnh xúc là đối týợng của xúc giác hay thân thức. Cảnh nầy là tất cả những gì ghi nhận bởi thân nhý sự êm ái khi ngồi trên một chiếc ghế hay nhức răng ...

6. Cảnh ngũ là nói chung gồm năm cảnh sắc, thinh, khí, vị, xúc. Sở dĩ nêu lên cảnh ngũ vì 5 cảnh nầy thuộc ngoại giới. Trực tiếp xúc chạm ngũ quan. Chúng sanh thýờng lãnh hội thế giới chung quanh qua năm cảnh nầy. Trong năm cảnh thì cảnh đầu: sắc týớng và âm thanh có thể tồn tại trong cảnh giới tế nhị so với 3 cảnh còn lại týõng đối là thô. Năm cảnh nầy thýờng tạo nên sự lệ thuộc mang tính bản năng của chúng sanh nên đýợc gọi là ngũ dục. Một hành giả muốn đi sâu vào thế giới của thiền định phải có khả năng giảm thiểu sự ham thích năm cảnh nầy. Chính cảnh ngũ làm vẫn đục định tâm của của ngýời tu tập nên gọi là ngũ trần.
7. Cảnh pháp là cảnh giới nhận thức của tâm ngoài 5 cảnh trên nhý sự suy tý, nhớ týởng, kiến thức .... Nếu năm cảnh sắc, thinh, khí, vị, xúc trở thành quá khứ thì cũng là cảnh pháp thí dụ nhý một hình ảnh đẹp đã thấy hôm qua chẳng hạn.

Bài 19.1: Cảnh (Àrammana) hay Đối Tượng Của Tâm Thức (ngày 18 tháng 03 năm 2005)

B. Cảnh phân theo bản thể và thi thiết

8. Cảnh chơn đế. Là cảnh thuộc về bản thể tức là những gì nằm trong 4 pháp tâm, thuộc tánh, sắc pháp, niết bàn. Mặc dù đôi khi chữ chân đế (paramattha) được dịch là đệ nhất nghĩa đế hay cảnh của tuệ cao nhưng cảnh chơn đế được nói đến ở đây không phải là một đề tài thâm viễn cho tri thức mà thật tướng bản thể thí dụ tai nghe tiếng. Âm thanh đó vừa là cảnh thinh vừa là cảnh chơn đế. Theo sau đó là những khái niệm được định đặt như gọi đó là nhạc thính phòng, nhạc giao hưởng ..v.v. đó thuộc vì qui ước. Tâm biết cảnh Chơn Ðế có 70 hoặc 102: Tâm chỉ biết Cảnh Chơn Ðế bằng cách Cố Ðịnh và trực tiếp là 8 hoặc 40 tâm Siêu Thế, 3 Tâm Thức Vô Biên, 3 Tâm Phi Tưởng Phi Phi Tươởng, 8 Tâm Quả Dục Giới và 17 tâm Vô Nhân (trừ Khai Ý Môn). Tâm biết cảnh Chơn Ðế Bất Ðịnh là 12 Tâm Bất Thiện, Tâm Khai Ý Môn, 8 Thiện Dục Giới 8 Duy Tác Dục Giới và 2 Tâm Diệu Trí.

9. Cảnh chế định. Là những gì được chế tác, định đặt chứ không phải là bản thể. Thí dụ như ngôn ngữ, trường phái hội hoạ, những giá trị văn hoá xã hội. Mặc dù đôi khi dịch là cảnh tục đế có nghĩa là sự thật của thường thức đối lại với sự thật của bản thể nhưng cảnh chế định ở đây không chỉ có nghĩa là tục đế mà nói chung là những ước lệ giả lập dù theo quan niệm thế tình đó là sự thật hay không phải sự thật. Tâm biết cảnh chế định có 21 là 15 Tâm Sắc Giới, 3 tâm Không Vô Biên và 3 Tâm Vô sở hữu. Còn Tâm cũng biết cảnh Tục Ðế nhưng bất định là 12 tâm Bất Thiện, Khai ý Môn, 8 Thiện Dục Giới, 8 Duy Tác Dục Giới và 2 Tâm Diệu Trí.

ooOoo

TT Giác Đẳng & TT Trí Siêu    

ooOoo

Minh Hạnh Thực Hiện