Cổ Học TInh Hoa

Cổ Học Tinh Hoa

CÁCH DÙNG PHÁP LUẬT

Quí Cao làm quan sĩ sư nước Vệ có làm án chặt chân một người.

Sau nước Vệ loạn, Quí Cao chạy trốn, ra đến cửa thành, gặp người giữ cửa thành, lại chính là người mình chặt chân ngày trước.

Người ấy bảo: "Kìa có chỗ tường gỗ".

Quí Cao nói: "Người quân tử không trèo tường".

Lại bảo: "Kìa có lỗ hổng".

"Người quân tử không chui lỗ hổng".

Lại bảo: "Ở đây có cái nhà".

Quí Cao mới chạy vào nhà ẩn. Bởi vậy mà quân đuổi theo không thể bắt được.

Lúc Quí Cao sắp đi, bảo người giữ thành rằng: "Nay ta gặp nạn, chính là cái dịp để ngươi báo thù mà ngươi ba lần chỉ lối cho ta trốn, thương ta như thế là nghĩa làm sao"?

Người giữ thành nói: "Tội tôi đáng chặt chân, tránh sao cho khỏi. Lúc ông luận tội, xoay xở pháp luật, ý muốn nới tay, tôi cũng biết. Lúc án đã định, đem ra hành hình nét mặt ông buồn rầu, tôi lại biết lắm. Ông làm như thế, há có vị riêng gì tôi, đó là tâm địa bực quân tử tự nhiên như vậy... Thế cho nên tôi muốn cứu ông".

Đức Khổng Tử nghe chuyện nầy, nói rằng: "Cũng là một cách dùng pháp luật, mà có lòng quân tử, thì gây nên ơn, dùng mà ra dáng tàn bạo thì gây nên oán. Như Quí Cao thật là người làm quan biết dùng pháp luật vậy".

(Gia Ngữ)

GIẢI NGHĨA:

Sĩ sư: Tên một chức quan đời nhà Chu, coi xét việc hình ngục.

Vệ: Tên một nước thời Xuân Thu ở vào vùng tỉnh Trực Lệ và Hà Nam bây giờ.

Luận tội: Cân tội nặng nhẹ để khép vào án.

Hành hình: Trị tội thật sự.

Tâm địa: Tấm lòng.

Pháp luật: Pháp, những cách nhất định đặt ra, ai nấy

phải theo; luật: phép thường dùng để định phận, cho khỏi tranh nhau và phòng người làm xằng.

Nhân từ: Lòng thương người, lòng muốn làm lành.

Tàn bạo: Hung ác quá lắm.

LỜI BÀN:

Người ta gia hình đến chặt chân mình, mình thấy người ta gặp cơn nguy cấp, chẳng những không báo thù, lại còn tìm cách cứu người ta, thế chẳng là biết dĩ đức báo oán, đáng gọi là nhân nhân du! Mình đang lúc nguy cấp, chết đến nơi mà còn không chịu trèo tường, chui lỗ, thế cũng chẳng là biết tự trọng phẩm giá đáng gọi là quân tử ru! Người canh cửa thành sở dĩ phục Quí Cao là vì Quí Cao biết dùng pháp luật. Đã đành rằng pháp luật đặt ra là để trừng trị kẻ có tội, nhưng nếu cho như bất đắc dĩ mới phải khép vào án, lúc hành hình lại có chút bụng nhân từ ở trong, thì kẻ chịu tội mới thực tâm phục được. Người cầm pháp luật, tuy giữ lẽ công bình khép vào lý, nhưng ở trong còn có chút tình, thương kẻ mắc tội, thì mới là biết dùng pháp luật vậy. Nói rộng ra, trị kẻ tội ác mà kẻ tội ác ấy sau hóa ra người lương thiện. Quí Cao đây thật là một vị hình quan khôn ngoan trong hậu, biết đem hình pháp giúp cho sự giáo dục vậy.