Phổ Nguyệt
---o0o---
CHƯƠNG HAI
TRI KIẾN THIÊN
CHÚA GIÁO
Phần Tri Kiến Thiên Chúa Giáo được tŕnh bày vài nhân vật tiêu biểu trích
trong Tạp chí Triết 1 & 2, mục điểm sách Karl Jaspers do LS Nguễn hữu Liêm
soạn dịch.
JESUS
Jesus đi vào con đường tư tưởng và hành động bằng một tiền đề chắc nịch và
quyết định: Thế giới nầy đă đến ngày cùng tận. Một mối họa hăi hùng sẽ đến
và đến rất gần trong cuộc đời của ông. Jesus nằm trong bối cảnh thần luận
của Do Thái với tất cả những khá́ niệm về ngày tận thế. Nhưng thông điệp
của ông th́ khẩn thiết hơn: "Này ta nói cho các ngươi nghe, rằng thế hệ
nầy sẽ không qua khỏi. Thế hệ của thời Jesus sẽ chứng cảnh mặt trời sẽ tối
đi, mặt trăng sẽ không có ánh sáng và sao trên trời sẽ rơi xuống". Một số
ít người sẽ được cứu rỗi và sẽ thấy" “Con của Cha trên trời”. Tận thế sẽ
là mốc điểm tối hậu cho mọi mục đích và lư tưởng hiện hữu. Và tận thế
không có nghĩa là hết tất cả, là hư vô -mà là lúc khởi sinh của một hiện
hữu vĩnh cửu huy hoàng hơn: Thiên Đường. Cái chung cuộc không những chỉ là
một lời đe dọa mà là sự hứa hẹn lớn: Vương quốc của Thượng Đế (nước Chúa).
Jaspers nhận xét, "Cảm giác là sự lẫn lộn của sợ hăi và hồ hởi". Con người
tiếp nhận thông điệp nầy của Jesus đối diện với một khả thể chắc chắn:
lịch sử và thế gian nầy sẽ không c̣n nữa. Và hành trang dự bị chỉ có thể
là niềm tin.
Nhưng gốc rễ vương quốc nầy đă nằm ngay nơi thế gian và nhân loại nầy,
"vương quốc của Thượng Đế là ở trong chính ngươi". Có nghĩa rằng những dấu
hiệu của vương quốc, Jesus, con người của ông, hành vi, thông điệp, là ở
giữa thế gian. Tất cả là dấu hiệu của sự sắp xẩy ra. Khi ngày ấy đến th́
kẻ mù sẽ sáng, kẻ què sẽ bước đi, người cùi sẽ hết hủi, kẻ điếc nghe, kẻ
chết đội mồ sống dậy". Thông điệp của Jesus là cho người nghèo, kẻ khó, kẻ
tật nguyền, kẻ yếu đuối tinh thần.
"Những hành động của Jesus, như là của một người làm được nhiều phép lạ,
hành vi của ông đối với kẻ có tội, kẻ ngoại đồ, kẻ đĩ điếm, ngôn từ của
ông khuấy động tâm hồn cho kẻ lắng nghe: Tất cả đều là của những báo hiệu
và những thí dụ. Chủ đích của ông không là để phát huy thế giới nầy, không
để cải cách con người và cơ chế của họ, nhưng mà để cho những ai lắng tai
nghe ông nhận ra rằng vương quốc của Thượng Đế là trong tầm tay". Jaspers
viết. Đối với Jesus th́ cái ǵ ở thế gian nầy đều chỉ là tạm bợ. Một nội
dung thông điệp cùng ư nghĩa với của Buđdha (Đức Phật Thích Ca). Jesus
nói: "Thế gian nầy chỉ là một chiếc cầu; bước qua nó, nhưng đừng xây nhà
của ngươi trên nó". Nhưng không v́ thế mà thế gian không có một giá trị
cho chính nó: gia đ́nh, thiên nhiên là tác phẩm của Thượng Đế, chúng ta
tôn trọng chúng v́ chúng ta tôn thờ Thượng Đế. Thượng Đế là biện minh tối
hậu, thiết yếu và duy nhất cho mọi giá trị. "Hăy đừng nghĩ ngày mai : v́
ngày mai sẽ chính tự nó lo cho nó". Chỉ có một nỗi lo sợ duy nhất : được
vào nước Chúa hay là không. Không có lập trường trung ḥa. Hoặc là địa
ngục hay là thiên đàng. Và sự thể chọn lựa là mệnh lệnh đạo đức tối cao.
Jaspers viết: "Tin phục Thượng Đế là tín điều của Jesus, một người dân Do
Thái, như đă là tín lư của dân tộc nầy xưa nay. Nhưng sự tuân phục ngoại
tại, chấp hành theo phép tắc quy định là chưa đủ. Cái chính yếu là sự ṭng
phục bằng tất cả trái tim và hiện thân của con người. Jêremiah đă nói,
Thượng Đế đă viết nên luật của Ngài trong trái tim con người". Nhưng ư
muốn của Thượng Đế là ǵ? .... Khi chúng ta những mệnh lệnh từ Jesus nói
lên ư muốn của Thượng Đế, chúng ta kinh ngạc với tính cực đoan của chúng:
những đ̣i hỏi không thể được trong trần gian nầy, "Jesus đ̣i hỏi" một cách
thể hiện hữu, không chỉ là hành vi ngoặc thể ..những ǵ không thể chú ư mà
là nguồn gốc của tất cả ư lực. "Những mệnh lệnh sinh hiện mà Jesus rao
giảng đều là của truyền thống kinh điển Do Thái Giáo, mà theo Jaspers th́"
Jesus không đem ra cái ǵ mới cả". Jesus không đặt để một hệ thống đạo đức
mới mà chỉ thanh lọc tín điều Thánh kinh và nắm lấy nó một cách nghiêm
trọng như là nó được thỏa măn trong vương quốc của Thượng Đế. Jaspers nhận
xét, những ǵ mà Jesus thuyết giảng đều không theo quy pháp của luận lư,
mà chỉ là dấu hiệu hơn là một hệ thống tư tưởng-và khi mà mọi thứ chỉ là
một sự báo hiệu th́ không có sự mâu thuẫn trong đó.
Jesus là một nhân thể tạo nên sử tính cho nhân loại v́ thế là một con
người ngoại hạng do đó ngoại lệ. Không có ai ảnh hưởng nhiều đến lịch sử
Tây phương và cả thế giới như Jesus. Ông là hiện thân trong truyền thống
niềm tin về tiên tri vốn đă nuôi sống ông cũng như là cho cả nhân loại cả
hàng thế kỷ. Với niềm tin, trong truyền thống nầy, nhân loại được tự do.
Tự do đồng nghĩa với một trái tim thuần khiết trong niềm tin và thuần phục
đến khái niệm Thượng Đế. Dù Jesus đứng bên lề cuộc đời nhưng chính ông đă
đem niềm tin và hy vọng đến cho những kẻ bị xă hội khinh mạt và xô đuổi.
Ông đem sự sống tinh thần cho kẻ yếu, kẻ đau, kẻ khó, kẻ tật nguyền. Jesus
là một người đánh thức nhân loại; những ǵ ông kêu gào phải có tác dụng
phản tĩnh; ông chỉ con đường sống trong khả tính cao đẹp cho con người dù
thực tế có thất bại và đau thương như thế nào. Và tất cả niềm tin và hy
vọng nầy đều nhằm vào một cơi khác, ngoài thế gian nầy. Đó là cái tuyệt
đối trong tín điều về một chủ thể toàn năng, toàn thiện và đời đời :
Thượng Đế.
Sau khi Jesus qua đời th́ ông đă trở nên một biểu tượng thực tại cho khái
niệm về tuyệt đối thể Thượng Đế. Ông trở thành Chúa (Christ)--" một tác
phẩm dựng nên bởi giáo hội và St Paul." Từ đó lịch sử Tây phương chuyển
động theo mô thức và biểu tượng nầy.
Và ảnh hưởng của Jesus th́ "vô hạn". Từ St Paul mà Jesus trở nên con người
của lịch sử. Cuộc đời của Jesus là năng động chính yếu cho sự trưởng thành
và phát triển của nó: (1) sự chuyển hóa từ con người Jesus thành biểu
tượng Chúa, con của Thượng Đế, và (2) con người Jesus được đưa lên là một
mô h́nh cho tôn giáo nầy. Từ sự chuyển hóa và sáng tạo nầy, một hệ thống
tín ngưỡng với đây huyền thoại và cơ chế, phép tắc, nghi thức và luận
thuyết khởi sinh (phục sinh, giáo hội La Mă, đức mẹ Maria, các thánh đồ,
thánh giá...). Gần như là lịch sử Tây phương từ Jesus bị đóng khung bởi
một niềm tin. Thượng Đế như là một phạm trù siêu nghiệm đă được chân thật
hóa vào thế gian--và con người Tây Âu trở nên con chiên vào khái niệm nầy
qua một tác phẩm tôn giáo to lớn, bao trùm.
CHUYỆN NGƯỜI ĐÀN BÀ BỊ NÉM ĐÁ
Có một lần Chúa Jesus đang giảng kinh ở một nơi công cộng, đột nhiên có
nhiều người có địa vị trong xă hội, trí thức và tu sĩ chạy đến. Họ kéo
theo đàng sau một phụ nữ mang tội tà dâm. Trong thời kỳ đó, nếu phụ nữ bị
bắt về tội tà dâm, th́ nhất định sẽ bị người ta ném đá cho đến chết. Thời
đó họ có ba cách để xử tội, một là ném đá, hai là bỏ vào chuồng sư tử, ba
là bị đóng đinh chết. Chúa Jesus bị đóng đinh, c̣n người đàn nầy sẽ bị ném
đá.
Số người nầy muốn thử thách với Chúa Jesus nên hỏi Ngài : "Theo luật của
Moses th́ người phụ nữ nầy bị ném đá chết, Ngài phải xử ra sao?" Chúa
Jesus không nói ǵ, Ngài dùng tay viết trên mặt cát: "Một đoàn người nói
dối!" Số người đó cứ gạn hỏi Ngài; Chúa Jesus không thể không trả lời, nên
Ngài nói: "Trong số các người đây, có người nào từ trước tới giờ không
phạm tội, và cảm thấy bản thân ḿnh thánh thiện nhất, trong sạch nhất, th́
có thể ném một viên đá đầu tiên." Khi Ngài nói xong th́ mọi người đều im
lặng, và từ từ bỏ đi hết. Cuối cùng chỉ c̣n lại Chúa Jesus và người đàn bà
phạm tội. Lúc đó Chúa Jesus mới hỏi người đà bà đó: "Những người tố cáo đă
bỏ đi hết rồi, không có ai xử cô sao? "Người đó mới đáp: "Không có ai tố
cáo tôi sao Ngài không tố cáo tôi?" Chúa Jesus đáp: "Tôi cũng không cáo
buộc cô, tôi đến đây để cho cô một cơ hội, hăy đi về! (Chuyện Thánh kinh,
BT 88 SM.C.H)
Theo Phổ Nguyệt, cơ hội mà Chúa Jesus đưa ra cho người đàn bà tội lỗi nầy,
nói lên mốc điểm giữa chấm dứt tội lỗi và bắt đầu một cuộc đời mới. Ngay
nơi chấm dứt là sự bắt đầu. Chấm dứt tội lỗi (quá khứ) là mốc điểm (hiện
hữu) của khởi sinh (tương lai) một chuyển thế mới. Mốc điểm là cơ hội. Cơ
hội có hai đường, một là đi đến vương quốc của Thượng Đế, hai là đi đến
địa ngục. Mốc điểm càng kéo dài th́ hạnh phúc càng lâu, v́ ở mốc điểm là
điểm không có quá khứ (không có tội lỗi), và không có tương lai (chưa gây
tội lỗi).
Tâm hồn trong sáng là con đường hứa hẹn đi đến nước Chúa. Do đó hiện hữu ở
thế gian nầy là tuân phục, niềm tin nơi Chúa, với một ư lực, với đạo đức
trong sáng trọn vẹn th́ khi tận thế (hết đời ḿnh ở thế gian ) th́ chuyển
thế (cuộc đời sau ) há không phải thiên đường ư! Nếu hôm nay ta không lo
(sống) có đạo đức th́ mai sau là con đường đi đến địa ngục. Sự cứu rỗi
được thể hiện trong cuộc đời nầy là niềm tin nơi Thiên Chúa, nơi ư lực
hiến dâng và tuân thủ mọi nguyên tắc tín điều của thánh kinh, trong đó đạo
đức đối với gia đ́nh, hôn nhân, xă hội và giáo hội được hoàn thiện. Một
khi tội lỗi (quá khứ) được xưng ra trước đại diện Chúa là mốc điểm khởi
sinh một chuyển thế mới đầy hứa hẹn.
PLATO
Toàn bộ triết học Plato được Jaspers phân thành những thể loại chủ thuyết:
về Ư niệm, Khái niệm về Thượng Đế và linh hồn, về dự án chánh trị, về vũ
trụ. Phạm vi bài nầy chỉ bàn đến ư niệm và khái niệm về Thượng Đế mà thôi.
Triết luận Plato được coi như là một tiến tŕnh đi t́m cái lẽ của hiện hữu
bằng sự xây đắp sự thật bằng đối thoại, trao đổi lư luận. Chân lư là sự
hiện thân từ một quá tŕnh chứ không phải là sự thể khách quan có thể t́m
ra.
Pla to muốn hướng đến cái ǵ? Đó là cái Một--cái toàn thể, cái gốc cho
tất cả và là nơi để tất cả trở về. Từ đó điểm phát xuất và chủ đích của
Plato có một cái Một bao trùm kêu gọi chúng ta. Chân lư là "sự trở về" đến
căn nhà của cái Một tối hậu. Tất cả đối luận chỉ là nỗ lực để khai phá một
lối về đến cái Một vĩnh cửu nầy.
Đầu mối cho mọi suy thức Plato là câu hỏi về arete--là đức, là hảo. Arete
mang ư nghĩa chữ Đạo của Á Đông. Đạo là cái lư bao trùm tất cả, từ vũ trụ
đến con người--và cái Đạo chỉ được hoàn tất trong hành động của cá nhân
đối với cuộc đời. Mỗi khuôn mặt của cuộc sống từ chánh trị, giáo dục, văn
chương, lao động đều có cái arete của nó. Arete là tinh hoa tiềm ẩn chờ
con người khai phá ra để hoàn tất nhân cách. Arete không thể truyền dạy
ngoại trừ chỉ có thể hướng dẫn qua thể dạng kiến thức hay kỹ thuật. Nhưng
khi arete trở nên tri kiến th́ tự nó là cứu cánh cho năng động sinh hiện:
đó là đạt đến trí tuệ. Con người từ đó được đánh giá bằng tŕnh độ trí
tuệ--mà những con người trí tuệ là nhưng nhân thể nhận chân và hiện thực
được nội chất hiền minh của sự sống. Tuy nhiên Plato tiếp tục nêu lên
những tiền đề cho vấn nạn trí thức: cái đẹp, cái chân, cái trí, cái thiện
cho mục đích nào và trên căn bản nào? Cái thiện đặc thù cho một nhu cầu
nhân thế thực tại? Cái chân tuyệt đối trong bản thể luận? Cái trí tột cùng
của một thánh nhân với "tuệ nhăn"? Đối với Plato th́ cái thiện cái đẹp nằm
trong trí tuệ, có khả năng nhận thức ra tinh hoa arete trong từng bước
chân sinh hiện. Hạnh phúc trần gian là biết cái chân, cái mỹ và cái thiện.
Và tri kiến của Plato cũng phải phân biệt với kiến thức kỹ thuật. Cái khả
năng biết đến để phân biệt được cái tốt cái xấu chính là nền tảng của trí
tuệ. Từ đó, triết luận Plato mang nội dung mệnh lệnh đạo đức. Con người
bận tâm đến cái tốt, xấu v́ muốn thỏa măn đến một thần đế vô h́nh nào đó.
Và động cơ triết học phát xuất từ một mối sợ hăi mơ hồ và siêu h́nh.
Tuy nhiên, mối sợ hăi nầy chính là động cơ vượt thoát hiện tại bằng cách
đi t́m ra cái lẽ chân hữu trong cuộc sống qua sức mạnh của tri kiến. Cái
biết đầu tiên là biết rằng ḿnh không biết--đó chính là biết vậy. Những tư
tưởng nầy mang âm điệu của người Trung Hoa. Bước kế tiếp là biết về thế
gian và vũ trụ. Sau đó là biến đến cái Tâm trong năng thức hướng về cái
Một. Khi đạt đến giai đoạn nầy th́ con người bắt đầu bứớc vào lănh vực
kiến thức khoa học, kỹ thuật và tri thức học. Chân lư là sự vượt qua chính
giới hạn tri kiến đang là để nhận ra một biên độ mới trong nhận thức đến
sự hữu hạn của con người trước tất cả. Như vậy th́ giá trị "cá nhân là cái
Tâm hướng đến--năng lực trở nên thường trực nhằm cải thiện và hoàn chỉnh
chính ḿnh. Mệnh lệnh cho sinh hiện là sống trong hiểu biết--v́ tất cả
những ǵ mà cá nhân có thể đạt đến phải đặt nền tảng trên cái biết có thực
chất.
TƯ TƯỞNG PLATO, tất cả đều nhắm về cái Một. Và arete là cái Một,
chứ không phải cái nhiều. Cái Một chỉ là cái căn tính để khai sáng tất cả
những ư niệm, là nền tảng cho tất cả mọi cứu cánh của suy tưởng có thể dựa
vào như là điểm tựa cuối cùng. Từ đó, cái Một là nguyên lư hướng đạo mà cá
nhân suy thức đến, hắn sẽ t́m ra ư nghĩa chân thật cho sự sống. Chúng ta
không thể hiểu thấu cái Một nầy v́ nó chỉ là con đường đi tới.
Nguyên lư của cái Một đồng nhứt với mức độ tự ư thức. Trong năng động suy
tưởng về sự suy tưởng chúng ta có được kiến thức về cái khác đồng lúc với
ư thức tự nó. Do đó, cá nhân nào muốn có sự ḥa thuận với kẻ khác trước
hết phải ḥa thuận với chính ḿnh. Hăy coi chính ḿnh như người bạn nhứt
trí để có thể đón tiếp tha nhân như là bằng hữu. Con người có phẩm chất
quan yếu nhất khi hắn chính là hắn trong sự nhất trí nầy. Nhưng sự nhất
trí nầy phải được đặt nền tảng trên cái thiện.
Cái quan trọng của suy tưởng không phải là sự thâu nhập kiến thức về cái
khác--mà là năng động suy thức. Trong suy thức và phản tưởng, cá nhân được
chuyển hóa. Mỗi chúng ta mang một sứ mạng: chuyển hóa để vượt qua chính
ḿnh Đang Là qua kiến thức và hiểu biết về chính ḿnh. Và đây là tiền đề
triết học căn bản cho triết học Tây phương mà Plato khởi đầu và kéo dài
cho đến Kant.
Đối với Plato th́ có hai tiền đề triết học quan trọng về tri kiến :
Vô minh là tội lỗi: "Nếu vô minh chỉ là chuyện đùa chơi, nó chỉ là sự yếu
đuối và chỉ là tội nhỏ; nhưng khi vô minh đi kèm với sự giả dối nhân danh
kiến thức cộng thêm với quyền lực để mà phát động nó th́ vô minh nầy là
tội ác-- Kiến thức là tri kiến trong vô tri kiến với sự điều hướng của cái
thiện. Kiến thức hữu hạn là phương tiện cần thiết để có thể t́m đến chân
lư nhưng chúng phải được đặt trên nền tảng trí tuệ vững chắc".
Không ai có thể tự ư sai lầm: "Chúng ta cho rằng con người bị chủ động bởi
tham, sân, giận, và rằng chúng ta làm một điều ǵ đó dù rằng chúng ta biết
rằng điều đó có hại, hay là chúng ta muốn những ǵ thực ra chúng ta không
muốn. Nhưng đối với Plato th́ tất cả những điều đó là không thể được.
Theo Plato th́ sự bất đồng giữa đau đớn và khoái lạc liên hệ đến sư phán
đoán trên căn bản lư trí là cái vô minh tệ nhất; nhưng điều đó cũng là lớn
lao hơn cả v́ nó ảnh đến phần đông linh hồn nhân loại. Cho đến tác phẩm
cuối cùng, Luật pháp, Plato cũng nhắc lại câu nói tự khởi đầu, "Không có
ai có thể tự ư làm điều ǵ sai lầm."
Và đó là tiền đề triết học cho mối liên hệ giữa ư chí và kiến thức. "Ư chí
chân thật là ư chí có hiểu biết". Tham dục khi trở thành động cơ tác hành,
trở nên là năng lực vô minh chứ không phải là ư chí. Cá nhân có thể ư lực
khi hắn tác hành cái tốt, cái thiện. Cái thiện và cái hiểu biết chính là
một--và đó chính là nền tảng căn bản của ư lực chân chính. Bởi vậy, mà
không có ai có thể tự ư làm điều ǵ sai lầm v́ khi hắn làm như thế, ư chí
của hắn bị đánh mất và bị kiểm soát của vô minh và dục vọng.
Tuy nhiên, Plato chỉ nói đến sự hiểu biết trên căn bản trí tuệ. C̣n tất cả
những tri kiến giới hạn vẫn chỉ nằm trong vũng tối của vô minh.
LƯ THUYẾT VỀ Ư NIỆM.
-Về cái Thiện: Khoa học cao nhất, theo Plato, là sự khai sáng về cái
thiện. Cái thiện nằm trong ư thức cũng như là mặt trời soi sáng thế giới
vật thể. Nó là nguồn cội của sự sáng cho tất cả. Chúng ta không thể thấy
được mặt trời mà chỉ có thể thấy tất cả qua ánh sáng của nó. Plato, cũng
như Buđha, cho rằng viễn kiến trong trí tuệ th́ cũng như ánh sáng mặt trời
chứ không phải là mặt trời. Chúng ta không thể nắm được cái thiện như là
một cứu cánh chắc măn mà có thể thực hiện được tinh hoa cái thiện trong
trí tuệ.
Về hai thế giới Ư niệm: Cái cao nhất, cái tinh hoa, cái nguyên lư, dĩ
nhiên không phải là cái thiện. Cái mà Plato nói đến là một cơi Chân Hữu,
cái không biến đổi, cái vĩnh cửu, cái vô thủy vô chung--cái vượt qua tất
cả nhưng nằm trong tất cả để cho tất cả những ǵ hữu hạn vô thường được
chính là chúng và làm cho chúng có ư nghĩa. Cái nầy có thể tạm gọi là
Ideas. Ideas nầy trở nên hai thế giới: thế giới của hữu thể va øthế giới
của Trở nên. Nhưng có một cơi thứ ba: không gian. Không gian là như thế,
không thể hũy tan, nhưng nó chứa đựng tất cả hữu thể--tự tính không gian
là vô hữu, nhưng từ mở rộng của vô thể nầy mà không gian dung chứa cho
những ǵ có thể trở nên sự hữu.
Cơi Ư niệm là cơi siêu việt, cơi của tột trí vốn có thể nhận thức được
bằng tri kiến. Từ cơi đó mà tinh hoa của sinh hữu phát xuất và tồn tại.
Plato diễn tả cơi Ư niệm:
"Nơi tất cả--của vô sắc, vô thể, tinh tuư vô cùng, là tinh yếu của tri
thức, là chính đạo của linh hồn. Đó là nguồn cội của công lư, của hài ḥa,
của trí tuệ hài ḥa, của trí tuệ tuyệt vời, không ở trên phạm trù của liên
hệ hay sinh tác của sinh hiện như những ǵ mà con người biết đến, mà là
một thứ sinh hữu tuyệt đối".
TỶ DỤ VỀ HANG ĐÁ:
Có lẽ câu chuyện ẩn dụ về hang đá Plato là nổi tiếng nhất--được tŕnh bày
trong cuốn Nền Cộng Ḥa. Đây là sự so sánh về tŕnh độ và hoàn cảnh tri
kiến và tâm thức của con người đối với chân tính của sự Hữu. Nhân loại
sinh hiện như là những cá thể bị xiềng xích trong một hang đá tối tăm.
Chúng ta chỉ nh́n thấy một hướng trong ánh sáng mập mờ từ ngọn lửa thấp
thoáng. Cái ǵ thấy được chỉ là những chiếc bóng đổ lên tường đá ẩn
hiện--mà con người cứ cho rằng chính là chân lư. Khi được cởi bỏ xiềng
xích, cá nhân đứng dậy, vươn vai, nh́n quanh, và kinh nghiêm đầu tiên là
cổ bị đau v́ lần đầu tiên hắn biết nh́n theo hướng khác. Hắn nh́n tới đốm
lửa sáng nhưng mắt bị chói nhức--và hắn chỉ muốn nh́n theo thói quen và
chỉ muốn cho rằng các chiếc bóng ẩn hiện trên tường là thật theo thói
quen. Khi hắn bị kéo ra khỏi hang đá, đối diện với ánh sáng mặt trời lần
đầu, hắn không nhận ra ǵ cả. Và hắn nhận ra sự vật một cách chậm rải. Cho
đến khi hắn nhận ra thực chất của vấn đề và hoàn cảnh của hắn và đám người
c̣n ở trong bóng tối hang đá, hắn muốn trở lại hang để cứu họ. Nhưng đám
người kia phản đối hắn và đe dọa hắn nếu hắn can thiệp vào "sự thật" được
diễn đạt theo bóng đen trên bờ tường kia.
Đây có thể là một trong những tỷ dụ triết luận quen thuộc nhất--cũng như
là những câu chuyện "những thằng mù sờ voi" của Buđha. Tỷ dụ hang đá nầy
biểu trưng cho ba tiền đề triết học căn bản của Plato.: Sự ngoái nh́n hay
chuyển hướng tư tưởng, giai tŕnh của tri kiến, và sự chuyển hướng hai
chiều của nhân loại. Cá nhân phải có quyết định chuyển hướng tri thức như
lần đầu tiên được cởi trói phải nh́n lại đàng sau lưng ḿnh để có thể thấy
được đống lửa trong hang đá dù cho đầu cổ có bị đau, mắt có bị chói ḷa.
Khi đă có ư chí vượt thóat trên căn bản tri thức th́ hắn sẽ phải đi qua
từng giai tŕnh tiến hóa cho trí tuệ, từ giác quan đến tư tưởng và sau đó
là Ư niệm, như là từ kiến thức tóan học đến khoa học biện chứng, từ Ư niệm
đến cơi siêu việt cao hơn. Hay nói một cách khác, từ dục thức đến chánh
kiến. Những tiền đề căn bản nầy của Plato cũng tương tự như của Buđha :
quy y tức là chuyển hướng tri thức, bát chánh đạo cũng như là giai tŕnh
tiến hóa trí tuệ. Khi cá nhân ra khỏi hang đá, nhận thức được vấn đề, hắn
phải trở lại để giải thóat như là một mệnh lệnh đạo lư mà Phật giáo đại
thừa cũng có đề cập đến qua khẩu hiệu "Tự giác giác tha"
Tuy nhiên, triết học Plato nhấn mạnh đến tính quan yếu của sự chuyển hướng
hai chiều cho sinh mệnh cuộc đời: sự vươn lên đến cơi Ư niệm để t́m đến
Chân,Thiện, Mỹ để rồi trở lại với sự sống thường nghiệm nhằm cải hóa cuộc
đời. Plato không chủ trương từ bỏ cuộc đời, không nhằm đến một sinh hiện
cô độc và khổ hạnh. Cuộc đời chính là cơi thực nhất cho cá nhân khi tất cả
những tinh hoa của Ư niệm đă được nhận thức.
LƯ THUYẾT VỀ EROS (TÂM):
Theo Jaspers th́ Plato khai mở ba phương diện tinh yếu của triết luận: a)
Suy tưởng như là một con đường nghĩ đến cái không thể nghĩ bàn; b) khả thể
truyền đạt chính là điều kiện cho chân lư; và; c) phép biện chứng trong tư
tưởng nhằm kiến tạo và giải hóa khái niệm và định kiến hữu hạn. Tất cả đều
nhắm về mục tiêu vĩnh cửu: cái Một.
Năng động và tiến tŕnh chuyển hóa về cái Một là bản chất tự do--của chính
ta và tha nhân. Đây là tự do được kiến thành bởi t́nh yêu. Kiến thức triết
học là kiến thức trong t́nh yêu. Triết học không phải là trí tuệ mà là
t́nh yêu về trí tuệ--một sự chuyển động của t́nh yêu. Sở dĩ triết học khởi
đi từ t́nh yêu, v́ theo Jaspers, Plato làm triết bởi t́nh yêu của ông dành
cho người thầy Socrates. Đó là một Eros chân hữu, lớn lao và thực tế. T́nh
yêu của Plato là một huyền thoại, một vực sâu thẳm, cái ǵ nâng con người
về cái Một tuyệt đối.
Trong t́nh yêu, tính dục cũng là điểm khởi đi, vừa là biểu tượng vừa là kẻ
thù. Cái đẹp vĩnh cửu trong t́nh yêu phát xuất từ ấn tượng giác thức.
Nhưng khi tính dục trở nên tự măn, không c̣n ǵ để hướng về th́ tính dục
là tội lỗi, là nô lệ, là bóng tối. Không có giác quan th́ tính dục không
có khởi động và trí thức chỉ là trống rỗng. Triết học cũng là đồng tính
với tính dục: cả hai phát xuất từ sự chuyển động của Eros--năng lực sáng
tạo và chuyển hóa. Triết học nâng trí thức về với cái Một bằng ngọn lửa
nhiệt t́nh--và ở trong đó, sinh nghiệm được kiến tạo--một cơi sống ở giữa
của trở-nên trong cái Đang - Là hữu hạn. Chỉ có những Thần Đế (God) th́
không có yêu, không triết luận-v́ chúng hiểu biết. Plato sống một cuộc đời
cho t́nh yêu triết học--tức là t́nh yêu dành cho Socrates. Socrates khởi
đi và Socrates là chung điểm của Plato. Ông khai mở tiền đề, vấn nạn, phạm
trù--những lănh thổ suy tư cho truyền thống Hy Lạp và Tây Âu. Từ Plato là
một trung điểm khởi đi mọi hướng. Không có triết học nào, phân nhánh tư
tưởng nào mà Tây Phương và thế giới hiện đại không nhắm về Plato với những
ǵ ông ta đă đề cập đến.
AUGUSTINE
Nền Tảng Và Hướng Đi Của Tư Tưởng Augustine:
1)- Sự Chuyển Hồi : Theo Jaspers th́ nền tảng suy thức của Auggustine phát
xuất từ sự cải đạo--hay là sự chuyển hồi--từ đời sống vật chất, thế tục về
với niềm tin Thượng Đế trong hệ thống tín lư Thiên Chúa giáo. Ở tuổi 19,
ông bắt đầu say mê triết học, một nỗ lực suy thức về một tri kiến để có
thể đưa dẫn chính ḿnh về bề mặt đến tinh hoa của sự vật. Từ triết luận
của Plotinus, Augustine bắt đầu chuyễn hướng quan trọng cho cả cuộc đời:
hành tŕnh khai sáng một thực tính tinh thần để cởi bỏ gánh nặng của đờI
sống nhục thân. Qua những nhận thức khởi đi nầy, dù là quan trọng,
Augustine vẫn không thỏa măn với hiện sinh. Cho đến khi ông cải đạo chính
thức trở nên một tín đồ Thiên Chúa giáo, th́ lúc đó cuộc đờI ông mới bắt
đầu một biến cố khai ngộ quyết định--khởi lên từ môt quá tŕnh lâu dài và
nhiều do dự với một căn cơ vốn đă được dọn sẵn từ lúc ấu thơ.
Sau khi chính thức là một tín đồ, Augustine về sống với bạn hữu để thảo
luận học hỏi triết học cổ điển. Ông bắt đầu trước tác những tác phẩm chứa
đựng nhiều tinh túy của triết học cổ đại trong năng lực tái sinh với một
tài năng mới.
Đối với Augustine th́ nguồn năng lực triết học mới phải phát xuất từ Thiên
Chúa giáo--nhưng trên căn bản lư tính: niềm tin từ Thượng Đế. Nhưng sự
chuyển hóa nầy là ǵ? Nó có phải là sự thức tĩnh về với triết học, như
Augustine đă--qua Cicero và Plotinus? Thưa không. Sự chuyển hóa nầy là một
chấn động và thay đổi toàn thể hiện hữu của cá nhân về trong chủ hướng
Thượng Đế. Sự trao thân và thức mệnh tuyệt đối và tối hậu cho niềm tin vào
Thượng Đế, trong tín lư Thiên Chúa giáo, qua Thánh kinh và Giáo hội, là
giải pháp toàn diện--mà Augustine đă được cứu rỗi sau khi ông đă thất bại
phương pháp tu khổ hạnh để diệt dục.
2)-Sự Chuyển Hóa: Đây là năng động triết học quan trọng của Augustine.
KhởI đi từ những ư niệm triết học độc lập để trở thành những yếu tố tư duy
trên căn bản đức tin vào tiết lậu, Jaspers phiên giải. Theo đó, ngọn lửa
nhiệt thành của triết học trở thành nhiệt độ của niềm tin. Cả hai có vẻ
như là một, nhưng chúng được phân biệt bởi một bước nhảy vọt: sự chuyển
hồi. Tinh hoa của suy tưởng đă được đổi thay. Đức tin mới được ưu thắng
bởi một tri kiến bất tận trên nền tảng niềm tin. Khái niệm Thượng Đế,
Chúa, Văn kiện Thánh kinh, cơ đồ giáo hội v.v... chẳng qua là hiện thân
của một tín điều về những tiền đề cho sự Hữu. Tiền đề triết học trở thành
tín điều của Giáo hội.
Thượng Đế (God) là chủ đích, là trung tâm của tư tưởng Augustine. Nhưng
triết học của ông muốn nói về một Thượng Đế mới. Vào thời điểm nầy, thần
học bị ngự trị bởi những khái niệm về God và một anti-God trong một cơ cấu
huyền thoại của truyền thống nhị nguyên luận của Manichaen (Ba Tư)--những
thế kỷ đầu của Tây lịch. Cộng vào đó là truyền thống triết học Hậu-Plato
vẫn c̣n nuôi dưỡng khái niệm của cái Một nhất nguyên. Cả hai tiền đề về
Thượng đế nầy đều không thỏa măn Augustine. Thượng Đế của Manichaen th́ là
của đối nghịch, chiến tranh, đầy huyền hoặc. Cái Một của Plato th́ quá
trừu tượng, viễn vông. Từ đó, Augustine đi t́m Thượng Đế trong Bible qua
ngôn ngữ Thánh kinh, và hiện thực hóa qua cơ chế Giáo hội. Với một Thượng
Đế mới, khái niệm về chủ thể tuyệt đối mơ hồ nầy đă trở nên hiện thực qua
niềm tin. Tư duy vẫn là một con lộ đến Thượng Đế nhưng niềm tin đă đặt để
nền móng vững chắc cho con lộ tri thức nầy. Triết học Augustine được d́u
dắt bởi thẩm quyền từ Bible từ Giáo hội chứ không bằng nguyên tắc triết
học.
Bản chất nổi bật kế tiếp của triết học Augustine là nội dung triết học
Plotinus. Những ǵ Plotinus nói về Thượng Đế đều được Augustine tái phân
giải. God là thực tính và là cội nguồn của tất cả sinh hữu : là logos, ánh
sáng tri thức, là tính thiện tự hữu cho tất cả mọi vật. Tất cả mọi lănh
vực triết học, về vật lư, về đạo đức, về logic đều phát nguồn từ God.
Tuy nhiên--Jaspers phân luận tiếp--triết học Plotinus, vớI những khái niệm
về Thượng Đế vẫn c̣n là những phạm trù trừu tượng, khi qua lư thuyết của
Augustine th́ trở nên thực tại bằng phân định. Cái cấu trúc tam thể của
Plotinus về cái Một siêu thoát, cái tinh thần trong sự hữu, cái hồn của
thế giới như là thực tại : The trinity của tam vị nhất thể với Cha (God),
Con (Jesus), và Thánh Linh (Holy Spirit). Đối với Plotinus th́ cái Một là
vĩnh cửu--là nơi phát xuất tinh thần, linh hồn thế gian và vật thể qua
những chu kỳ bất tận; khi qua Augustine th́ cái Một Thượng Đế trở nên một
Thần Đế có quyền năng, sáng thành ra thế gian vớI Một đầu tiên và điểm
cuối cùng. Cái Một của Plotinus là trung ḥa; c̣n Thần Đế của Augustinelà
cho chủ đích con người. V́ thế, Plotinus không cầu nguyện; c̣n Augustine
th́ cầu nguyện là quan trọng hàng đầu. Plotinus t́m niềm hứng khởi trong
suy niệm siêu bổng; Augustine th́ tự kiểm thảo chính ḿnh nhằm minh định
năng động của đức tin. Plotinus t́m ra bằng hữu với những triết gia rải
rác khắp mọI nơi; Augustine th́ t́m ra chính ḿnh qua thẩm quyền của Giáo
hội với bản chất thế quyền bằng một cơ cấu tổ chức thực tế.
3)-Sự phát triển của Tư Tưởng Augustine: Jaspers nhận xét: Sự chuyển động
tư tưởng của Augustine là một tiến tŕnh tổng thể của ba phương diện:
Christian, Catholic và Giáo hội. Từ đó, Augustine vật vả với tư tưởng trên
ba phương diện đó như là như là lịch sử vật vả của Giáo hội La Mă đối với
thế gian. Những ǵ rất là thực tế của đời sống tinh thần trong Giáo hội
chính là tâm điểm của tư tưởng ông. Những tiền đề về thiên sủng, về tội
lỗi, về cứu rỗi đều phát khởi và minh giải trong những luận đề biện minh
cho Giáo hội. Bản tính Catholicity của Giáo hội như là một hiện thân huyền
bí từ Chúa Jesus được đề ra và luận giải từ những bài biện hộ đối các phe
phái khác cùng thời. Từ một triết gia trẻ vớI tất cả những ǵ trong sáng
với tiêu chuẩn nền tảng của lư trí, Augustine bỏ mất giá trị độc lập của
triết học để t́m về tư tưởng thần luận trên căn bản Thánh kinh--cái mà ông
cho là quan trọng nhất.
Những Phương Diện Tư Tưởng Và Con Người Của Augustine :
1) Minh giải về sinh hiện và phiên luận kinh Thánh : Jaspers phân chia tư
tưởng
Augustine ra thành nhiều phương cách:
Thứ nhất : Về phạm vi siêu h́nh của kinh nghiệm nội tại: Augustine viết
rằng, con người thế gian sao cứ say mê t́m hiểu, khai phá, thám hiểm những
ǵ bên ngoài, như sông, núi, ngân hà, vũ trụ, nhưng lại không chịu khám
phá và t́m hiểu chính ḿnh và Thượng Đế. Khẩu hiệu cho chính ḿnh của
Augustine là Hăy cho tôi biết tôi, Hăy cho tôi biết Người. Mệnh lệnh của
ông là mệnh lệnh nội tâm, nh́n vào bên trong. Jaspers viết, Sự khai phá
của Augustine đối với linh hồn là sự khai phá Thượng Đế; ông nghiên cứu
Thượng Đế chính là nghiên cứu tâm hồn. Ông thấy Thượng Đế trong chiều sâu
tâm hồn, và thấy tâm hồn trong liên hệ đến Thượng Đế. Trong chiều hướng
nghiên cứu đời sống tâm hồn nầy mà Augustine được gọi là nhà tâm lư học
hiện đại đầu tiên--không phải trên căn bản thực nghiệm khách quan mà là
trên năng ư giảo cứu nội tại. Ông đối diện với đáy sâu bất tận của tâm hồn
và than lên, Con người là một vực sâu thăm thẳm, to lớn, và chính Ta trở
nên một câu hỏi cho chính ta.
Từ triết luận của Augustine là một chuỗi dài những nghi vấn, những cách
thế đặt câu hỏi, những phạm trù vấn nạn về trí nhớ, kinh nghiệm, về sự
chắc chắn về chính ḿnh. Augustine đă nói, Cho dù ta đang nghi ngờ, ta
biết là ta đang nghi ngờ và chắc chắn điều đó. Ta biết chắc khi ta nghi
ngờ. Từ đó hạt giống tri nghiệm được nêu lên : Ta hiện hữu khi ta nghi
ngờ. Chúng ta chỉ có thể nghi ngờ nếu chúng ta Đang Là. Không như
Descartes chỉ chắc chắn về cái Ta Đang Là, Augustine chắc măn về một bản
sắc cho cái Ta nầy: cái Ta nầy biết về chính ḿnh, biết đến đúng và sai,
mang ư lực về hạnh phúc, yêu thương cuộc đời và khao khát kiến thức. Chúng
ta sinh hữu, chúng ta biết về sự hiện hữu của chúng ta, và chúng ta yêu
mến hiện hữu nầy và kiến thức nầy. Nhưng t́nh yêu và ư lực nầy để làm ǵ?
Augustine trả lời: t́nh yêu cho hiện hữu và kiến thức. Đây là sự chắc
chắn, không phải chắc măn rỗng không, mà sự chắc măn đựơc chất đầy bởi
t́nh yêu và ư nguyện. Đến đây th́ Jaspers kiểm thảo, Nhưng sự chắc chắn
nầy của Augustine có thể bị sụp đổ xuống thành một tiền đề trống không, vô
nghĩa về sự hữu, hay là t́nh yêu chỉ là một khát vọng cho bất cứ cái ǵ
của sự sống; hay là chân lư chỉ c̣n là những cái vô nội dung chỉ nói lên
được một điều có vẻ chính xác. Vấn nạn: Nội dung của tính sung măn nầy là
ǵ? Là Thượng Đế--Augustine trả lời. Tất cả cuộc sống t́nh yêu, ư chí sự
hữu đều đặt căn tính vào Thượng Đế. Nếu chúng ta hỏi tiếp rằng, nếu Thượng
Đế chỉ là chỉ là một khái niệm vô nghĩa và rỗng tuếch th́ căn tính có ư
nghĩa ǵ không? Đối với Augustine th́ God là chân đứng tối hậu, một giả
định căn bản và tiên thiên--nếu không chấp nhận gỉả định về God th́ tất cả
cấu trúc của Augustine chỉ c̣n là một bài thơ dài đầy mê tín và dị đoan.
Về vấn nạn của Thời: Thời đối với Augustine là một huyền bí, một cái ǵ có
vẻ như biết mà không nắm chắc được. Ông quan tâm đến vấn đề nầy thường
xuyên và người dầu tiên đạt lên những nghi vấn, những tiền đề sâu sắc về
triết học cho Thời. Ông cho rằng Thời là một sự khai rộng--và đầu óc con
người tự chính nó là sự khai dài của Thời. Và câu than của ông đă trở
thành kinh điển, Vậy th́ Thời là chi? Nếu không ai hỏi tôi, tôi biết;
nhưng nếu có ai hỏi đến và tôi phải giải thích cho họ, tôi không biết. Tôi
chỉ suy hỏi đến mà thôi chứ không nói lên điều nào cả. Và Thời bắt đầu chỉ
khi Thượng Đế sáng tạo ra vũ trụ và sự hữu. God không tùy thuộc vào Thời.
Trước khi tạo thế th́ không có Thời. Thời chỉ phát xuất từ sáng thế. Không
có cái trước đó. God là một thể trạng ever-present eternity.Vấn nạn về
Thời vẫn là như vậy v́ càng hỏi đến, càng suy cứu nó lại càng trở nên khó
hiểu. Chỉ có một điều được khai mở khi vấn nạn về Thời đựơc mang lên: sự
chắc măn về sự hữu của chính ta và về Thượng Đế.
Nhưng Thượng Đế được dựng lên từ đâu? Từ thẩm quyền của Thánh kinh Bible
và sự phiên giải của nó. Nền tảng của Bible là sự tiết lậu--chữ viết văn
ngữ có được là của Thượng Đế khai thị. Lư trí con ngườI dừng lại ở một sự
chấp nhận đối với thẩm quyền nầy--mà Augustine gọi là đức tin. Đức tin là
điểm cuối cho mọI nghi vấn. Nó là câu trả lờI tối hậu. Lư trí phải được
đặt nền tảng trên đức tin--và triết học là chỉ để khai sáng cho một biện
minh về niềm tin nầy mà thôi. Và làm sao t́m ra tính thực tại cho thế gian
nầy và tất cả vấn đề b́nh nhật của con ngườI và của lịch sử? Augustine đă
dọn sẵn một câu trả lời khác: Giáo hội ( La Mă ). Giáo hội là thẩm quyền,
thay mặt Chúa hành xử chuyện thế gian thực tế. Giáo hội và con chiên đến
với Chúa qua đức tin trên căn bản ngữ từ của Bible.
2)- Về Thượng Đế và Chúa: Augustine phát huy tư tưởng của ông thành hai
ngả: Về God th́ trở nên một đối thể huyền hoặc và cao siêu; Về Christ th́
trở thành chân thực và lộ diện qua sử tính và nhân thế. God là sự ra đi;
Christ là bước chân trở về căn nhà nhân loại. God là vượt thoát; Christ là
vấn thân vào khổ đau với con người và tội lỗi.
Cái sâu sắc, tuyệt vời của lịch sử Thiên Chúa giáo Tây phương là sản phẩm
Chúa (Christ). Từ St Paul mà cuộc đờI của Jesus trở nên một ư niệm vĩ đại.
Những h́nh ảnh cụ thể của Chúa Jesus trên Thánh giá th́ điều nầy trở nên
thực tại : tội ác cực kỳ của con người; khái niệm về đau khổ tột cùng
trong văn hóa Do Thái; tiếng than của Thần Đế trong thất bại; sự đau đớn
tột cùng cho một nhân thể; biên độ hữu hạn của khả năng của con người và
bản chất vô hạn của tính tự hào của Ngài.
Tại sao các đồ đệ của Jesus biến Jesus một con người hữu hạn, thành môt
Jesus của ư niệm Chúa? Trả lời : H́nh ảnh và huyền thoại của Chúa Jesus
giải quyết một đ̣i hỏi cho con người: chúng ta muốn một hiện hữu thân xác.
Qua thân xác và cuộc đời hữu hạn của Jesus, Thượng Đế trở nên chân thực va
ngôn từ trở thành xác thịt.
3)- Về Tự Do: Đối với Augustine, Jaspers viết, ư lực là trung tâm của sinh
hữu, là chính cuộc đời. Tuy nhiên, từ trong tự do, kinh nghiệm căn bản vẫn
là sự dằng co giữa thực tính tự do và khả năng ư chí : tôi năng ư nhưng
tôi không thể chú ư cái ư lực của ḿnh. Tôi muốn đi t́m cái gốc nguồn ư
lực--vốn nằm ngoài tôi. Vậy th́ ư lực, vốn là của tôi, mà không đến từ
tôi. Tôi không thể làm cho tôi yêu ai nếu tôi không yêu người đó. Tôi là
tôi nhưng tôi có thể làm cho tôi sai lầm. Chính ta phản bội ta là điều
thường nghiệm. Cái ta nầy được giao cho tôi --tôi tin nó nhưng không cậy
nó được. Khitôi sinh sản ra cái Ta qua tác hành hay ư chí.
Luận đề nầy là một vấn nạn quen thuộc trong truyền thống Ấn Độ. Nhưng Ấn
Độ có câu trả lời : cái Ta nầy được trao cho ư thức về ta từ nghiệp quả
vốn cấu thành từ muôn vạn kiếp trước. Từ đó, sinh mệnh là một mệnh lệnh tu
tĩnh để giải thoát cái Ta nầy ra khỏi ư thức về ta để đạt được một thực
tính tự do không là Ta. Cả Thiên Chúa giáo lẫn Ấn giáo và Phật giáo kư
thác căn tính tự do vào một cái ngoài Ta--tính ngoại thân là nguồn cội của
ư chí và tự do. Đó là Thượng Đế, hay là nghiệp quả, hay là ǵ đó. Cái Ta
chỉ là một hiện thân từ một cái không phải là Ta.
Theo Jaspers, th́ Augustine t́m ra một phân định cho tự do khác để bỏ mất
cái đẹp, cái độc lập, cái bi thảm vốn phát huy mạnh từ văn minh Hy Lạp.
Chưa có triết gia nào trước Augustine quan tâm đến vấn nạn bất thường của
tự do, căn tính khả thể tự nó, hay là nghi vấn về ư nghĩa thực hữu cho tự
do. Jaspers nhận xét. Từ Plotinus và St Paul mà Augustine t́m cho ḿnh một
cơi tự do mới : từ Chúa Jesus như là một Thượng Đế qua thân xác, của Giáo
hội như là cơ đồ thế gian của Chúa. Cái Ta nầy là một nhân cách không bị
đánh mất vào cái Một mơ hồ-- mà là một năng động thực hữu. Tự do, v́ thế,
là cho Ta trong hướng đi của Giáo hộI, của đức tin cho Chúa cùng vớI suy
niệm về Thượng Đế. Tự do, cuối cùng, chỉ là một phạm trù ư thức về cái Ta
hiện thực hóa sự chắc măn trong tín lư và khai phá nội tâm để biết cái nào
là cái Ta và cái nào là cái không Ta.
4)-Và trong năng động tâm thức cá nhân, cái quan trọng nhất là t́nh yêu.
Yêu là khao khát cái ǵ chưa phải là. Nó là năng lực ư chí.. Nó là khao
khát khi muốn chiếm hữu; hạnh phúc khi đă có; lo sợ khi chiếm hữu bị đe
dọa; thảm sầu khi bị mất. Tất cả những ǵ con ngườI tác hành, ngay cả tộI
ác, cũng chỉ v́ t́nh yêu. Nhưng con ngườI không thể diệt được t́nh yêu.
Chỉ có cách là thanh lọc và điều hướng năng lực ư chí nầy. T́nh yêu chân
thực là t́nh yêu cho Thượng Đế. Nhưng yêu God là sao, là ǵ? Là cái miên
viễn, thường trụ, cái thiện. Có thực vậy không? God là một khái niệm trở
nên đối thể của ư thức nay trở thành người yêu chân hữu? Yêu Thượng Đế là
tung đôi ư chí và tự-ngă vào khoảng không? Để đạt được những phạm trù phủ
định: bất tử, không mất mát, không hủy diệt. Có phải đây là một trạng thái
tâm lư gượng gạo của một tín đồ cực đoan sống trong một truyền thống tín
điều?
Augustine, qua Jaspers, cho rằng tinh hoa của cá nhân là t́nh yêu. Cái
biết về thiện chưa đủ, hắn phải yêu cái thiện. Nhưng cái thiện ở đâu? Có
phải là ở nơi từng hoàn cảnh thực tại giữa thế gian nầy. Nếu chỉ có
caritas (yêu God ) mà không yêu thế gian th́ chữ thiện nằm trong khoảng
không? Augustine chủ trương t́nh yêu cho Thượng Đế như là hướng đi cho
mệnh lệnh--v́ yêu thế gian là yêu cái vô thường, nó chỉ là libido, là t́nh
yêu xác thịt.
Cái to tát, vĩ đại của tư tưởng Augustine là khả năng đánh thức chúng ta
về những vấn đề lớn cho hiện hữu : của Thượng Đế, của linh hồn, của tuyệt
vọng, dằn vặt, tội lỗi, chiêm nghiệm, cô đơn. Từ tín lư tuyệt đối với Giáo
hội và Bible qua khái niệm Thượng Đế, Augustine làm cho chúng ta phải giật
ḿnh và nghĩ về một phương hướng sinh hữu khác bao gồm những thứ trên. Từ
trong nô lệ của tư duy, chúng ta ư thức được ánh sáng tự do trước mặt.
Jaspers viết, Augustine là biểu tượng của Thiên Chúa giáo, qua phái
Catholic: Của một phong khí khiêm tốn một cách tự măn, của tính khắc kỷ
nặng tính giác quan, của sự che chụp và xoay ngược liên tục (của đời sống
tâm lư)--chạy suốt cả ḍng sinh hữu của tôn giáo nầy hơn tất cả các tôn
giáo khác.
---o0o---
Mục
Lục
Phần 1:
Chương 1 |
2 | 3 | 4 |
5
Phần 2:
Chương 1 |
2 | 3
|
Kết luận &
phụ trang
---o0o---