T̀NH ĐỜI Ư ĐẠO
T́nh
đời, Ư đạo
(Cuộc đời Thánh tăng Ananda)
Ḥa thượng Hộ Giác
Phần 3 - Trang 2
Nơi rừng Xu-xi
Thời gian lặng lẽ trôi qua, tuổi đời của cũng già theo năm tháng. Màu tóc đen đă ngă sang màu bạc. Nhất là sau ngày Đức Tôn Sư nhập diệt, nỗi buồn cô đơn lại càng in rơ những nếp nhăn trên gương mặt phong trần.
Một h́nh bóng, tiếp nối công hạnh độ đời, từ cao nguyên rừng núi đến b́nh nguyên sông Hằng, từ thành thị đến thôn quê, không nơi nào là không có dấu chân Đại đức. Khi cần thanh vắng th́ vào rừng sâu, lúc cần giảng đạo th́ t́m nơi đô hội. Sứ mạng truyền tŕ chánhh pháp không cho phép Đại đức an phận hưởng nhàn. Suốt 40 năm tiếp nối trọng trách của một sứ giả Như Lai, Đại đức Ananđa đă tỏ ra vô cùng xứng đáng.
Một hôm, Đại đức rời kinh đô Sà-vát-thi, xứ Kô-sá-lá trực chỉ con sông lớn Dá-mú-na (Yamuna) và di hành xuống lưu vực hướng nam dẫn đến kinh đô Kô-sâm-bi xứ Văn-sá, một đô thị nổi tiếng về kỷ nghệ, một trung tâm thương măi và cũng là trục lộ giao tiếp giữa các xứ Kô-sá-lá, Má-gá-dhá và các quốc gia thuộc phương nam và phương đông.
Gịng nước Dá-mú-na trong nh́n thấy đáy. Bên kia bờ sông nhà cửa san sát , tường cao kiên cố. Những lâu đài thoáng nh́n như cung điện đức vua Ú-đê-ná. Những buổi chiều về, ánh thái dương phản chiếu trên những nóc nhà tṛn thếp vàng óng ánh như có hằng trăm mặt trời. Dưới sông, thuyền bè tấp nập, cờ xí đủ màu quả là một đô thị vô cùng phồn thịnh.
Đại đức di hành đến đây th́ hoàng hôn đă xuống. Ánh sáng chạy dài trên ngọn lúa chín như trải đệm vàng. Gió chiều nhè nhẹ như mơn trớn, khiến Đại đức như cảm thấy sinh lực dồi dào, khang kiên.
Những áng mây chiều băng lăng như phiêu bạt về chân trời vô định. Thỉnh thoảng chúng cũng tụ lại thành bức tranh vân cầu gợi hứng nguồn thơ.
Đại đức không có ư định vào thăm thành mà mục đích muốn t́m nơi thanh vắng để tịnh thần. Do đó, Đại đức tiến sâu vào rừng.
Đêm xuống. Vầng trăng lấp ló ẩn hiện sau những tàn cây phía đông như e thẹn, rụt rè. Ánh sáng chị Hằng trải ḿnh xuống trần gian, tô vàng nhân thế nhưng cũng không đủ xô đuổi bóng tối của rừng đêm. Sự vắng lặng của núi rừng rất phù hợp với tâm hồn của những bậc chân tu hành đạo. Do đó thỉnh thoảng cũng có các bậc Sa môn hành giả đến đây tạm ngụ. Đại đức chọn một tịnh thất, quét dọn sạch sẽ, trải tọa cụ ngồi thiền cho măi tới canh hai mới chỉ tịnh.
B́nh minh vừa xuất hiện. Ánh thái dương chiếu xuống trần gian c̣n mờ sương khói. Gió thổi sương mai lung linh trên ngọn cỏ như những hạt kim cương lóng lánh. Tiếng quạ vỗ cánh tung bay kiếm mồi kêu chát tai nhưng không đủ làm náo động núi rừng yên lặng. Tiếng lá cây va chạm từng hồi xào xạt và tiếng lá khô ĺa cành chậm chạp.
Khi trời thật sáng tỏ, Đại đức đắp y mang bát vào thành Kô-sâm-bi khất thực.
Phật tử trông thấy Đại đức, họ vừa vui mừng vừa xúc động. Vui mừng v́ đă lâu lắm rồi họ mới gặp Đại đức. Xúc động v́ Đại đức c̣n đó mà Đức Tôn Sư vắng bóng đâu rồi. Thấy vật thực vừa đủ, Đại đức trở vào rừng dùng ngọ.
Chiều hôm ấy, sau khi xả thiền, Đại đức trông thấy một vị tỳ kheo dáng người cao lớn, phong cách nghiêm trang từ ngoài đi vào rừng. Khi thấy Đại đức Ananđa có h́nh thức y phục giống ḿnh, vị tỳ kheo đến gần làm quen:
- Thưa hiền hữu, tôi nghĩ là sẽ không bao giờ được gặp ai trong cảnh núi rừng vắng vẻ này. Có lẽ hiền hữu cũng là một tịnh giả, nên mới một ḿnh t́m đến nơi này.
Đại đức Ananđa giao thân:
- Này hiền hữu, tôi cũng đoán được hiền hữu là một vị Samôn xuất gia đúng theo chánh pháp mà Đức Tôn Sư là giáo chủ. Đức Tôn Sư dạy rằng: sự vắng lặng là người bạn quí nhất.
Thưa hiền hữu, câu nói mang tính chất Phật ngôn vừa rồi của hiền hữu, nếu tôi đoán không lầm th́ hiền hữu là một vị trưởng lăo tôn túc có nhiều tuổi đạo. Riêng tôi mới phát tâm xuất gia sau khi Đức Tôn Sư tịch diệt.
- Này hiền đệ - Đại đức Ananđa thay đổi cách xưng hô- tôi xuất gia thuở Đức Tôn Sư tại tiền, và hữu phước được hầu cận Ngài.
- Thưa Đại đức - vị tỳ kheo cũng thay lối xưng hô, khi biết Đại đức Ananđa có nhiều tuổi đạo - đệ tử hằng khát vọng được nghe những giai thoại về Phật hạnh, nhất là được nghe kể lại từ một nhân vật sống gần gủi Đức Tôn Sư. Nhưng trước hết, đệ xin Đại đức hoan hỉ cho biết tôn danh để trang điểm cho sự hiểu biết của đệ. Riêng đệ th́ tên là Kâm-bô-ja, trùng tên với sinh quán của đệ ở về mạn bắc, nổi tiếng về giống ngựa quí.
Đại đức Ananđa tự nghĩ: vị tỳ kheo đối diện quả thật là người chân tu có đạo tâm, ngưỡng mộ Đức Tôn Sư và nhất là nguyện ước được nghe Phật hạnh. Rất có thể khi được nghe sẽ phát sanh phỉ lạc và cũng có thể đắc được pháp nhăn.
Đại đức nói:
- Này hiền đệ, tôi xin lược thuật một ít công hạnh của Đức Tôn Sư để đệ được măn nguyện. Tuy nhiên, tôi tưởng cũng nên nhấn mạnh rằng, có những vấn đề chính tôi được mục kích, và cũng có những vấn đề do Đức Tôn Sư v́ lời khẩn cầu của tôi thuật lại. C̣n tên họ tôi, khi c̣n tại gia th́ bà con gọi tôi là công tử Ananđa. Đến khi xuất gia th́ đồng đạo gọi tôi là thầy Ananđa. Và Đức Tôn Sư thường gọi tôi là "Ananđa, Ananđa ".
Nghe xong, vị tỳ kheo Kô-sâm-bi khôn xiết vui mừng v́ thầy không ngờ được gặp Đại đức Ananđa. Một luồng điện phỉ lạc chạy tỏa khắp châu thân. Thầy qú lạy dưới chân Đại đức thật lâu, chứng tỏ một sự kính trọng tuyệt đối, một sự vui mừng tột độ. Khi thầy ngẩng đầu lên, Đại đức mới biết vị tỳ kheo đang khóc v́ hoan hỉ.
- Bạch Đại đức, thật là diễm phúc lớn cho đệ được bái kiến Đại đức, một vị đại diện tôn quí của Đức Tôn Sư. Đệ đi bộ vô cùng cực khổ qua nhiều thị trấn với mục đích được diện kiến và thỉnh giáo Đại đức, không ngờ đột nhiên lại được như nguyện. Đệ mừng quá. Tâm trạng đệ như ḅ con lạc đường được gặp lại ḅ mẹ.
Nói đến đây, vị tỳ kheo cúi đầu đănh lễ dưới chân Đại đức một lần nữa.
- Thôi hăy bỏ qua chuyện này. Vấn đề cá nhân không có chi đáng nói. Chuyện đáng nói và có giá trị là chuyện Đức Phật. Này hiền đệ, thuở Đức Tôn Sư tại thế, cũng tại rừng Xu Xi này, trước số đông chư vị tỳ kheo, Ngài bốc một nắm lá và hỏi:
- Này các tỳ kheo, lá trong rừng và lá trong tay Như Lai, phần nào nhiều hơn?
- Bạch Thế Tôn, lá trong rừng quá nhiều, c̣n lá trong tay quá ít.
- Này các tỳ kheo, cũng như thế ấy, giáo lư mà Như Lai chứng tri nhiều như lá trong rừng, c̣n những giáo lư mà Như Lai đă truyền dạy th́ ít như lá trong nắm tay. Này các tỳ kheo, tại sao Như Lai không truyền dạy toàn bộ cho các thầy. Này các tỳ kheo, giáo lư Như Lai truyền dạy chỉ nhắm mục đích diệt khổ. Những phần khác, nếu có biết, th́ cũng chẳng ích lợi cụ thể ǵ.
Một lần, có một tỳ kheo đến hỏi Như Lai một lúc 10 câu hỏi với điều kiện Như Lai phải thỏa măn, bằng không ông ta sẽ trả y hoàn tục. Mười câu hỏi hoàn toàn vô bổ. Chẳng hạn như thế giới này hữu cùng hay vô cùng, thường hay vô thường, chết rồi có tái sanh nữa hay không v.v... Như Lai nói với tỳ kheo ấy như vầy:
- Này thầy, dù thầy có bỏ y hoàn tục hay thầy có ư niệm ấy, Như Lai cũng không thể thỏa măn câu hỏi của thầy được.
- Này các tỳ kheo, những vấn đề cần phải đặt ra cho mọi người là sự khổ và làm thế nào cho hết khổ. Như người bị trúng tên độc không chịu cho thầy nhổ tên rịt thuốc, mà cứ đ̣i điều tra cho ra thủ phạm th́ các thầy nghĩ thế nào về thái độ ấy.
- Bạch Thế Tôn, chắc người ấy phải chết.
Một thí dụ khác:
- Một người bị lửa cháy đầu nhưng không chịu dập lửa mà cứ khăng khăng đ̣i điều tra cho ra hư thực. Hành động như vậy các ngươi cho là khôn ngoan hay dốt nát.
- Bạch Thế Tôn, ấy là hành động dốt nát.
- Này các tỳ kheo, tam giới là ḷ lửa: lửa phiền, lửa năo. Chúng sanh chạy loanh quanh trong ḷ lửa th́ bảo sao không nóng. Hoặc cũng như người cầm đuốc chạy ngược gió th́ bảo sao không bị phỏng tay, cháy mặt. Vậy, hành động khôn ngoan nhất là hăy ra khỏi nhà lửa, hăy quăng bỏ cây đuốc, th́ lập tức sẽ có sự mát mẻ, an lạc.
- Này các tỳ kheo, Như lai đă quăng bỏ cây đuốc và kêu gọi các thầy quăng bỏ.
- Này các tỳ kheo, cây đuốc ấy là ǵ?
- Cây đuốc ấy là mắt, tai, mũi, lưỡi, thân và tâm tiếp xúc với sắc, thinh, hương, vị, xúc, pháp, khơi nguồn cho lửa tham ái, lửa sân hận, lửa si mê.
Như Lai chưa thấy một năng lực ngoại giới nào làm cho người nam phải điêu đứng như sắc, thinh, hương, vị, xúc, pháp của người nữ và ngược lại.
- Này các tỳ kheo, Như Lai gọi ngũ dục là cạm bẫy ma vương, là loài hoa độc, là sức mạnh vạn năng. Người muốn cảm thắng ma vương phải phá bỏ cạm bẫy, phải đạp nát loài hoa độc, phải chế phục sức mạnh vạn năng của nó.
- Này các tỳ kheo, dưới cội bồ đề, trước giờ thành Phật, Như Lai đă khám phá được ngũ dục và thẳng thắng khai trừ: Này ngũ dục, Như Lai đă truy nguyên được ngươi. Chính tư duy bất chánh là nguyên động lực h́nh thành ra ngươi. Như Lai đă tận diệt nó rồi. Do đó, duyên sanh của ngươi đă bị phá vỡ toàn bộ.
- Này hiền đệ, nghe xong thời pháp một số đông tỳ kheo đắc đạo chứng quả. Quả thật, Đức Tôn Sư như tay thợ chuyên môn, kiến tạo nền móng chánh pháp kiên cố rồi mới xây dựng lâu đài thánh đạo, thật đúng với tôn hiệu Pháp vương.
Một công hạnh khác. Lần nọ, cũng tại Kô-sâm-bi này, Đức Tôn Sư ngự với một số đông tỳ kheo tại chùa Khô-sí-ta-ra-má. Một buổi sáng Đức Tôn Sư vào thành khất thực. Thiện nam tín nữ phát tâm cúng dường, gieo duyên lành trong mănh ruộng phước. Cùng lúc ấy, một số đông kéo đến mắng nhiếc, chửi rủa Đức Tôn Sư chẳng tiếc lời. Họ chửi ngay tại thành thị và kéo vô chùa chửi nữa. Nguyên nhân sự kiện chửi mắng ấy như vầy:
Trước đó không lâu, Đức Tôn Sư ngụ tại xứ Kú-rú. Nơi đây có một thiếu nữ ḍng Bà la môn tên Ma-găn-đí-da nổi tiếng hoa khôi trong vùng. Không biết bao nhiêu vương tôn công tử, bá hộ thương gia cầu thân nhưng đều bị phụ thân nàng từ khước. Nàng đẹp đến nổi mọi người chiêm ngưỡng không biết chán và cái đẹp của nàng đă tự động trở nên thành ngữ. Nghĩa là mỗi khi có một thiếu nữ đẹp th́ mọi người đều bảo rằng: Nó đẹp như Magănđída. Các vị bô lăo cũng hằng cầu nguyện và chúc tụng con cháu ḿnh được đẹp như nàng.
Nhưng, hiền đệ cũng đừng quên rằng: hồng nhan đa truân. Vả lại, cái đẹp thường đi đôi với cái hại. Cái đẹp là động lực thúc đẩy cá nhân người đẹp cũng như những người liên hệ đến khổ lụy tai ương.
Một buổi sáng đẹp trời, Đức Tôn Sư ngự ngang nhà cô, trong khi cả gia đ́nh đang chuẩn bị tế Thần lửa. Vừa nh́n thấy Đức Tôn Sư, thân phụ cô ngẩn ngơ như người mất hồn v́ sắc tướng phi thường của Ngài. Sau khi lấy lại b́nh tĩnh, ông bèn đến gần làm quen:
- Này chú em, thú thật từ trước nay, tôi chưa thấy người trai nào đẹp như chú em. Chú em biết không, con gái nhà tôi cũng ít nhiều hương sắc. Không biết bao nhiêu vương tôn, công tử, bá hộ, thương gia đến xin cầu thân nhưng tôi đều từ chối. Có lẽ duyên trời xui khiến nên tôi mới được gặp chú em. Chú em chịu khó nán đợi một chút, tôi sẽ dẫn nó đến ra mắt. Nếu chú em bằng ḷng, tôi sẽ gả nó cho chú em.
Đức Tôn Sư im lặng. Ông bá hộ lật đật về nhà. Đức Tôn Sư dùng nguyện lực ghi lại dấu chân dưới đất thật rơ và di chuyển đến đứng dưới một tàng cổ thọ.
Nói về ông Bà la môn bươn bả về nhà thuật chuyện cho vợ nghe và hối bà trang điểm cho con gái thật đẹp để đến ra mắt chú rể tương lai. Nhưng khi ông đến nơi th́ h́nh bóng chàng trai hào hoa đă biến đâu mất. Trong khi ông nh́n quanh ngó quất t́m kiếm th́ bà vợ nh́n thấy dấu chân Đức Phật. Bà rất giỏi về tướng pháp, nên nói ngay với chồng:
- Này ông, tôi xin ông đừng đeo đuổi vô ích, v́ người có dấu chân này là bậc vĩ nhân có một tâm hồn ly dục. Ông biết không, người nhiều ái nhiễm th́ bàn chân khuyết giữa, người nhiều sân nhiễm th́ nặng ngón chân, người nhiều si nhiễm th́ nặng gót chân. Cho nên, tôi dám quả quyết người này là người thoát tục phi phàm.
Ông chồng không mấy tin, cho rằng vợ ḿnh ỷ biết chút ít tướng pháp rồi lên mặt. Chớ thật ra kiến thức đàn bà hẹp ḥi như cá sấu bị nhốt trong lu. Ông không bỏ cuộc và tiếp tục t́m Phật. Khi nh́n thấy Đức Tôn Sư đứng dưới tàng cổ thọ, ông mừng không tưởng được. Tay dắt con gái bươn bả đến gần và thương trách:
- Này chú em, tôi bảo chú em chịu khó nán chờ chốc lát, tôi sẽ dẫn con gái đến ra mắt. Thế mà, chú em đành ḷng bỏ đi đến đây khiến tôi t́m mệt cả người. Tôi có cảm tưởng chú em không bằng ḷng con gái của tôi. Nhưng thôi, nay tôi và nhà tôi đă dẫn nó đến để cho nó được trao thân gởi phận với chú em, mong chú em thương t́nh che chở.
Nói xong, ông bảo con gái lạy ra mắt vị hôn phu bất đắc dĩ. Đức Tôn Sư im lặng giây phút, suy tư: vợ chồng bà la môn này có cảm t́nh thật nhiều với ḿnh. Vậy ḿnh cũng nên tiếp độ ông bà. Hơn nữa, hai người đều có duyên lành thánh đạo. Qua giây phút im lặng, Đức Tôn Sư nghiêm từ:
- Này ông bà, nếu Như Lai kể chuyện, ông bà có vui ḷng nghe không?
- Kể đi chú em, tôi nóng ḷng muốn biết chú em đă có gia đ́nh hay chưa.
Trong khi ấy, Ma-găn-đí-da đứng nh́n sắc tướng Đức Tôn Sư trân trối, nh́n không biết chán, như trẻ thơ nh́n búp bê đẹp. Cô đă cố gắng chinh phục Đức Tôn Sư bằng ánh mắt đẹp tuyệt vời, bằng vành môi đỏ mộng và bằng tất cả cử chỉ gợi t́nh của người con gái mà nàng tự tin sẽ chinh phục cảm t́nh Đức Tôn Sư.
Đức Tôn Sư thấy rơ dục nhiễm trầm trọng qua tư duy bất chánh của nàng, và nhận thấy không tiếp độ trực tiếp được nên Ngài dụng ư tiếp độ gián tiếp. Ngài nói với song thân cô về ư nghĩa thoát ly, dù biết rằng sự thật ấy đụng chạm tự ái cô ta:
- Này ông bà, khi Như Lai c̣n xuân thời, vui hưởng ngai vàng, có nhiều cung nữ diễm lệ hầu hạ, thế mà Như Lai đâm ra chán năn, ĺa bỏ ngai vàng vợ đẹp và cung tần, ra đi tầm đạo giải thoát, sống cuộc đời cô độc gió sương, nhưng vô cùng tiêu dao nhàn nhă, như tù được thả, như bệnh được lành. Như Lai tiếp tục khổ hạnh ép xác, công phu hành đạo suốt 6 năm dài, cuối cùng Như Lai là chiến sĩ thắng trận: trận giặc t́nh ái, trận giặc sân hận, và trận giặc si mê. Ma vương đă t́m cách cản trở công tŕnhh giác ngộ của Như Lai nhưng bất thành. Cuối cùng, Ma vương nghĩ cách dùng mỹ nhân kế chế ngự Như Lai. Nhưng thú thật ông bà Như Lai không mảy may động tâm, mặc dù ba cô gái của Ma vương là Tan-ha, Ra-ga, và Á -rá-tí rất đẹp, một nét đẹp tiên phong kiều diễm, người trần tục chỉ nh́n thấy là mê mẩn tâm hồn.
Ngừng một phút, Đức Tôn Sư kết luận:
- Này ông bà, ba cô tiên nữ đă dùng đủ tuyệt kỷ gợi t́nh mà Như Lai c̣n không khởi động dục niệm, huống chi là xác thân ô trược của cô đây th́ làm sao Như Lai động tâm cho được. Thú thật với ông bà chẳng những bằng tay mà dù bằng chân, Như Lai cũng không bao giờ đụng đến.
Bản chất Ái
dục
- Này hiền đệ - Đại đức Ananđa kể tiếp: Lời kết luận Đức Tôn Sư như sét dánh ngang mày: nàng cảm thấy nóng ran cả người. Người con gái cảm thấy thù nhất là khi ḿnh sẵn sàng hiến dâng mà bị từ chối. Cặp mắt long lanh như đao trời và trong suốt như mặt nước hồ thu đă đỏ lên v́ lửa sân hận. Khuôn mặt diễm lệ như tiên nga và sáng như trăng rằm đă tối sầm lại v́ áng mây oán hận.
Đức Tôn Sư đọc được tâm trạng nàng, nhưng Ngài không quan tâm. Ngài tiếp tục giảng đạo cho ông bà nghe về hạnh bố thí, đức tŕ giới, phúc lạc cơi trời, tội ngũ trần, phước ly dục. Đến khi nhận thấy chân tâm ông bà đă hướng theo chánh đạo, Ngài bèn đề cập đến Tứ đế. Dứt thời pháp, ông bà đều đắc được pháp nhăn.
- Này hiền đệ, gái đẹp như gai nhọn hai đầu, bốc vào là nhức. Sắc đẹp kiều nữ cũng như mật ong trên lưỡi dao bén. Người háo sắc như đui bốc gai, như trẻ liếm mật. Kinh nghiệm cho thấy, chính cá nhân người đẹp, vui ít khổ nhiều. Người đẹp ít khi có được đời sống thanh nhàn. Sự gian truân, bạc mệnh và tội ác lúc nào cũng vây quanh người đẹp như h́nh với bóng. Điển h́nh là cuộc đời của Ma-găn-đí-da mà tôi sẽ kể tiếp đây:
Khí giới độc nhất mà nàng có thể trả thù Đức Tôn Sư là sắc đẹp. Ư chí phục thù mà có sắc đẹp hậu thuẩn th́ quả thật đáng sợ. Thật vậy, sau đó không lâu, nàng được tiến cung và được đức vua Ú-đê-ná phong chức thứ phi. Trong tư thế này, Ma-găn-đí-da có đủ điều kiện phục thù. Một hôm, nghe tin Đức Tôn Sư ngự đến Kô-sâm-bi, nàng mừng biết mấy. Bụng bảo dạ: "Được rồi phen này ông Sa môn vô duyên sẽ biết tay ta". Càng nghĩ, ư chí phục thù càng sôi sục. Nàng mua chuộc tay chân bộ hạ và một số người nghèo tham tiền, chửi mắng Đức Thế Tôn như đă lược kể.
Hiền đệ biết không, họ chửi mắng thô tục đến nổi tôi chịu không nổi. Tôi hoang mang xao xuyến v́ thương kính Đức Tôn Sư, và không đành ḷng nghe những lời chửi bới. Thế mà, Đức Tôn Sư vẫn b́nh thản và im lặng.
Quả thật không có hạnh phúc nào bằng giữ được tâm hồn b́nh thản trước lời khen chê và tiếng thị phi của thiên hạ. Tâm hồn Đức Tôn Sư như mặt đất không từ chối hoa thơm cũng như vật thúi. Nhưng tôi th́ chịu hết nổi. Tôi bạch:
- Bạch Đức Thế Tôn đừng
ở đây nữa, họ chửi mắng quá.
- Đi đâu, Ananđa?
- Đi xứ khác: Sà-văt-th́, Ra-já-gá-há, Sa-kê-tá... xứ nào
cũng được miễn không phải là Kô-sâm-bi.
- Nếu dân xứ đó cũng chửi ḿnh th́ sao?
- Tiếp tục đi nữa.
- Không được đâu Ananđa. Ngươi không nên
khuyến khích Như Lai làm vậy. V́ nếu phản
ứng như ngươi, th́ chúng ta không c̣n đất
sống. Loài người ở đâu lại không có
thương có ghét. Nhân ở đâu phải diệt ở
đó. Bất cứ sự kiện nào xảy đến
cho Như Lai, tự nó sẽ lắng dịu và chấm
dứt trong ṿng 7 ngày.
Này Ananđa, Như Lai là voi trận, khi lâm chiến không ngại lằn tên, tức lời phỉ báng nguyền rủa của kẻ khác. V́ đa số phàm nhơn là người phá giới. Họ thích t́m lỗi kẻ khác mà không bao giờ tự xét lỗi ḿnh. Đức vua chỉ ngự trên lưng voi đă được huấn luyện thuần thục. Người tự giáo hoá là bậc vĩ nhân và quí hơn các loài tuấn mă.
Này Ananđa, nhường nhịn kẻ trên v́ sợ và người ngang hàng v́ đủ sức đối phó, không gọi là nhẫn nại. Trái lại, sự nhường nhịn kẻ dưới mới gọi là nhẫn nại.
Người nhẫn nại là người có ḷng từ bi; đời sống hạnh phúc, trời người hằng cảm mến, mở được cánh cửa an lạc; đào bứng được gốc rể sự tranh chấp; các thiện pháp nhất là giới và định sẽ được tăng tiến vượt bực.
Cuối cùng, nhóm người mắng chửi Đức Tôn Sư tự động giải tán, v́ tự thẹn cũng có, v́ cảm tưởng như nguyền rủa tượng đá cũng có. Thế là bao nhiêu tâm huyết công lao của Ma-găn-đí-da trở thành công dă tràng.
Thất bại không trả thù trực tiếp được, thứ phi đổ trút tất cả hận thù lên đầu chánh cung Sa-ma-vá-ti chỉ v́ Lệnh bà là một phật tử ngoan đạo. Thứ phi t́m đủ mưu sâu kế độc để hăm hại chánh cung về hai phương diện: danh dự và mạng sống. Nhưng rồi thứ phi lại chuốc thêm một lần nữa sự thất bại chua cay, mặc dù sát hại được chánh cung. V́ sau đó, đức vua Ú-đê-ná biết rơ sự thật và ḷng trung hậu tuyệt đối của chánh cung nên hạ lịnh hành quyết thứ phi, thuộc hạ, và thân tộc bằng cách chôn sống tới cổ, dùng cày sắt cày nhiều lượt cho dến khi thịt xương nát thành mănh vụn, rồi chất củi, bỏ rơm lên đốt. Ma-găn-đí-da chết, nhưng không phải chết v́ thù nhân hăm hại mà chết v́ vọng niệm bất chánh và hành động tội ác của chính nàng.
Này hiền đệ, hành động hăm hại người hiền cũng như phun nước miếng lên trời, như quăng bụi ngược gió.
Đại đức Ananđa kể tiếp:
- Này hiền đệ, Đức Tôn Sư ngụ tại Kô-sâm-bi một thời gian, Ngài bèn chu du khắp nẽo đường để hoàn thành sứ mạng độ sanh. Lần hồi, Ngài trở về Sà-văt-th́ kinh đô xứ Kô-sá-là gần chân núi Hy mă lạp. Kinh đô Sà-vắt-th́ là nơi có dấu chân Đức Tôn Sư nhiều nhất. Suốt 45 năm truyền đạo, Ngài ngụ tại Sà-vắt-thi 25 năm mặc dù không liên tục. Ngụ tại chùa Púb-ba-ra-mà của đại tín nữ V́-sà-khà 6 năm, và ngụ tại Kỳ viên tịnh xá của ông Cấp cô độc 19 năm.
Kinh đô Sa-văt-thi xứ Kô-sá-lá nằm về hướng tây bắc xứ Kasi châu vi rộng đến núi Himàlaya. Hướng bắc của núi này là xứ Sak-yà, hướng đông là xứ Kô-li-yá.
Xứ Kô-sá-lá có tất cả 3 thị trấn lớn là Sa-văt-thi, A-yô-dya và Sa-kê-tá. Thị trấn A-yô-dya nằm cạnh con sông Sárayú là một thị trấn sầm uất, quan trọng trước Phật thời, về sau bị sáp nhập vào thị trấn Kô-sá-lá. Thị trấn Sa-kê-tá nằm về hướng nam sát nách A-yô-dya nổi tiếng phồn hoa đô hội ngay sau khi thị trấn A-yô-dya bị sáp nhập vào Kô-sá-lá. Sa-kê-tá cũng là sinh quán của tín nữ Ví-sa-kha, một đại thí chủ hộ pháp đắc lực mà tôi sẽ nói đến sau này. Phương tiện di chuyển giữa Sa-văt-thi và Sa-kê-tá là xe song mă. Có tất cả 7 trạm cho hành khách tạm nghỉ và thay ngựa. Chính Đại đức Pun-ná-măn-ta-ni, ân sư của tôi, trong khi luận đạo với Đại đức Xá lợi phất về thất giác chi đă đem ví với cổ xe song mă thay ngựa 7 lần qua 7 trạm nghỉ.
Lần đầu tiên mà Đức Tôn Sư đặt chân phúc đức đến Sa-văt-thi là do lời thỉnh cầu của ông bá hộ Cấp cô độc, khi ông chưa có cái tên (1) vô cùng danh dự này. Câu chuyện như vầy:
Sau khi chứng quả Vô thượng Chánh Đẳng Chánh Giác, Đức Tôn Sư tạm ngụ tại rừng Sita xứ Ra-já-gá-há với số đông chư vị tỳ kheo. Lúc bấy giờ, ông bá hộ Cấp cô độc vẫn chưa được bái kiến Đức Tôn Sư. Có một lần, ông hữu sự đi buôn, luôn tiện thăm bạn tại Ra-já-gá-há. Gặp cố tri, ông bá hộ xứ Ra-já-gá-há vô cùng mừng rỡ và đón tiếp thật niềm nỡ. Nhưng sau đó, ông xin lỗi v́ bận việc quan trọng. Ông Cấp cô độc lấy làm ngạc nhiên v́ thái độ vội vàng gần như miễn cưỡng của bạn, ông lựa dịp hỏi:
- Này bạn, mấy lần trước tôi sang thăm th́ bạn sốt sắng, nồng nhiệt, bỏ hết việc nhà để chúng ta tâm sự. Lần này tôi lấy làm ngạc nhiên v́ thái độ hấp tấp, vội vàng và sự rộn rịp chuẩn bị của bạn. Vậy bạn vui ḷng cho tôi biết có phải đức vua Bim-bi-sa-ra sẽ ngự đến đây hay không?
- Này bạn, xin bạn bỏ lỗi cho tôi. Sự thật tôi quí thương bạn thế nào chắc bạn đă biết. Tuy nhiên, ngày mai này là ngày vô cùng quan trọng v́ tôi có cung thỉnh Đức Phật và số đông tỳ kheo đến đây ngọ trai. Do đó, tôi mới hấp tấp vội vàng như vậy.
Chú thích: (1) Tên thật của ông là Sú-đát-tá (Sudatta)
- Này bạn, bạn vừa nói Đức Phật phải không? À! Đức Phật đă ra đời thật sự rồi sao?
- Phải. Đức Phật đă ra đời. Ngài là ḍng Thích Ca quí phái đă từ bỏ ngai vàng, đế nghiệp, để xuất gia t́m đạo và đă thành Phật, bậc Alahán, bậc Chánh Đẳng Chánh Giác, bậc tṛn đầy Minh và Hạnh, bậc Thiện Thệ, bậc Thế gian giải, bậc Vô thượng sĩ, bậc Điều ngự trượng phu, bậc Thiên nhơn sư, bậc Giác ngộ, bậc Như Lai. Ngài ngự đến đâu là phúc lạc đến đó. Ngài có rất nhiều ḷng từ đối với tất cả chúng sanh, đă đào bứng được gốc rể tham, sân, si và tất cả pháp bất thiện. Ngài thuyết pháp sơ thiện, trung thiện và hậu thiện.
- Này bạn, bạn không biết sự ra đời của Đức Phật thật sao?
- Này hiền đệ - Đại đức Ananđa nói tiếp - danh từ Phật đă thay đổi toàn diện nội tâm ông Cấp cô độc, như bệnh nhân bị chứng nan trị gặp được danh y. Ông Cấp cô độc đề nghị:
- Này bạn, cuộc lễ trai tăng ngày mai tốn kém bao nhiêu tôi xin đài thọ.
- Không dược đâu bạn. Thú thật nếu bạn có đem cả sự nghiệp tặng tôi để đổi lấy tư cách chủ thí ngày mai cũng không được. Bạn ơi, xin bạn đừng phiền. Tôi đă chờ dợi lâu lắm rồi để có ngày hôm nay. Ngai vàng tôi cũng thích, nhưng ít hơn là được cúng dường Đức Tôn Sư suốt 7 ngày này.
Ông Cấp cô độc năn nỉ xin đài thọ phân nữa, ông bá hộ bạn vẫn một mực khước từ.
- Này hiền đệ, Đức Tôn Sư là bậc đại phúc đức, công hạnh của Ngài tích lũy trong nhiều kiếp ứ động và khơi nguồn chảy tràn trề không ngăn được. Cho nên Ngài ngự đến đâu là vua quan, bá hộ, thương gia tranh nhau cúng dường nhiều vô số.
Ông Cấp cô độc là người có nhiều thiện duyên, nên khi nghe đến danh từ "Phật tổ" th́ phỉ lạc phát sanh, chạy rần khắp cả châu thân, chỉ muốn bái kiến Đức Tôn Sư ngay. Nhưng giờ đó đă quá chiều, các cửa thành đều đóng. Đêm ấy, ông ngủ không yên, giựt ḿnh thức giấc ba bốn lần v́ lầm tưởng là sáng.
Cuối cùng tiếng gà gáy sáng đă rộ lên theo gió. Ông Cấp cô độc thức thật sớm đến đứng chờ tại cửa thành nhưng vẫn chưa mở. Ông năn nỉ hết lời, người giữ cửa thương t́nh mới chịu cho đi. Thuở ấy, con đường từ thành nội dẫn đến nơi Đức Tôn Sư đang ngự là đường rừng, người lạ không làm sao đi được. Tội nghiệp ông Cấp cô độc! V́ quá nóng ḷng muốn bái kiến Đức Tôn Sư lại thêm không biết đường ṃn, nên ông cứ loanh quanh suốt buổi mà vẫn không đi đến đâu. Quá mệt và chán nản, ông ngồi nghỉ và định t́m lối trở về. Nhưng mỗi lần ông có ư định trở về, th́ lại nghe như có tiếng ai từ không trung vọng xuống mồn một: Này ông bá hộ, nếu ông trở về mà có được ngai vàng cũng không quí bằng sự đi tới, dù chỉ một lần thôi. Hăy tiến lên đừng lùi bước. Sự tiến lên của ông sẽ là một đạo nghiệp lớn lao, cho tự thân và tha nhân. Ông Cấp cô độc đứng lên, hăng hái như có một sức mạnh phi thường thúc đẩy, ông đi tới và tiếp tục đi tới.
Lúc ấy, Đức Tôn Sư đă thấy được duyên lành thánh đạo của ông, nên Ngài đi kinh hành lui tới xung quanh tịnh thất. Vừa trông thấy ông bá hộ, Đức Tôn Sư lên tiếng:
- Này Sú-đát-tá, hăy vào. Như Lai đang ở đây.
Lời gọi đích danh của Đức Tôn Sư khiến ông vô cùng ngạc nhiên và sung sướng. V́ giữa Phật và ông chưa hề quen biết thế mà Đức Tôn Sư đă gọi đúng tên ông một cách thân thiện, th́ bảo sao ông không hoan hỉ cho được. Ông bá hộ qú đảnh lễ bên chân Ngài:
- Bạch Đức Thế Tôn, thật là đại phúc, đại duyên cho đệ tử được bái kiến Đức Thế Tôn. Đệ tử đến nhà bạn chiều qua, được biết Đức Thế Tôn và chư tăng sẽ ngọ trai hôm nay tại đó. Nhưng đệ tử không đủ can đảm chờ đợi. Đệ tử đă cố gắng đến đây ngay nhưng cửa thành đă đóng. Đệ tử thao thức ngủ không yên giấc. Đêm rồi, đệ tử cảm tưởng lâu như một tháng.
- Này Sú-đát-tá, kẻ mất ngủ mới thấy đêm dài, người lữ hành kiệt sức mới thấy đường xa, nhưng người không chứng ngộ chánh pháp th́ con đường luân hồi mới thật là vô tận.
- Này Sú-đát-tá, con đường luân hồi vô thủy vô chung đă khơi nguồn cho hiện hữu. Hiện hữu khơi nguồn cho duyên sanh mà hậu quả là các sự khổ: già, đau ,chết, ái biệt ly, oán tắng hội, cầu bất đắc.v.v... Tất cả sự khổ vừa kể đều manh nha từ duyên sanh.
Này Sú-đát-tá, gốc rể c̣n là thân, cành lá, trái c̣n. Ái nhiễm c̣n là sanh, già, bệnh, chết c̣n.
Sú-đát-tá ơi, nước mắt của chúng sanh chảy ra trong suốt tiến tŕnh luân hồi nhiều hơn nước bốn biển. Không có một khoảng trống nào trên trái đất mà không có xương của mỗi một chúng sanh, cũng như không có giọt nước nào là không có nước mắt của mỗi một con người. Do đó, chúng ta là những người đang bước đi và đạp lên xương tàn của kẻ khác, cũng như đang uống nước mắt của đồng loại chúng sanh.
Tất cả chúng sinh đang bị lửa khổ thiêu đốt thường trực và đang chạy quanh trong ḷ lửa khổ, như con rùa ḅ quanh chảo nóng.
-oOo-