Câu Hỏi 23): Nam Tử Hỏi Đạo "Thế nào là pháp một chi?"

(Bài giảng trong rơom Diệu Pháp , ngày 19 tháng 12 năm 2007)

TT Giác Đẳng: Câu hỏi đầu tiên của một nam tử chúng ta gọi một bé trai một vị sadi nhỏ hay là một em bé nào đó học đạo chẳng hạn, một đồng tử hỏi rằng "Thế nào là pháp một chi". Câu trả lời rất đơn giản từ Đức Phật, và đây cũng là câu trả lời của rất nhiều vị A Xà Lê, như Ngài Xá Lợi Phất, như những bậc danh Sư thời bấy giờ:

"Tất cả chúng sanh tồn tại là do dưỡng tố."

Khi nói tất cả loài hữu tình được tồn tại do dưỡng tố. Dưỡng tố ở đây là những thức ăn dinh dưỡng thì chúng ta nghe hơi ngờ ngợ có cái gì thâm sâu, cái gì đặc biệt khi chúng ta nói đến điều này, nhưng đó là một ý niệm hàm tàng, sự thâm áo của Đạo Phật.

Thế nào là chúng sanh tồn tại do dưỡng tố hay là Ahara?. Chữ Ahara chúng ta dịch là vật thực cũng được, nhưng nói chung là như vậy.

Ngọn lửa cháy thì phải có nhiên liệu tức là nó phải có lý do nào đó để nó tiếp tục tồn tại, và bởi vì có lý do để tiếp tục tồn tại nó trở lên cực kỳ quan trọng đối với chúng ta. Chúng tôi lấy ví dụ như vầy là người ta thường nói đến sự hiện hữu và sự đào thải, nhưng cái gì đó mà nó có khả năng tiếp tục hiện hữu tức là phải có lý do để nó hiện hữu, và nó phải có một điều kiện để tiếp tục hiện hữu ở trong cuộc đời này. Một cái cây chẳng hạn, dầu là cỏ dại hay là một đóa hoa rừng hay kỳ hoa dị thảo, bất cứ loại hoa cỏ gì mà qúi vị nhìn thấy thì nó đều có những dinh dưỡng nhất định; nào là ánh sáng mặt trời, nào là nước nào là phân và đất, thiếu những yếu tố cần thiết nó sẽ không tồn tại được. Thì mỗi con người chúng ta sống ở trên thế gian này dù rằng chúng ta hiện hữu ở bất cứ phương trời nào, mỗi một ngày chúng ta thức dậy, có lần nào chúng ta hỏi rằng mình đã hiện hữu bằng những lý do nào không, và lý do mà chúng ta tồn tại đó rất đặc biệt trong kinh Phật, đạo Phật nói dưỡng tố hay là ahara, chúng ta nói đến thực phẩm, thực phẩm ở đây không nên hiểu là chỉ là đồ ăn đồ uống.

Thật ra Đức Phật Ngài dạy là có bốn loại dưỡng tố hay là bốn chất dinh dưỡng hay là bốn thứ thực vật, bốn thứ thức ăn. Bốn thứ thức ăn đó được nói đến là:

Đoàn thực, tức là những thức ăn mang đến dinh dưỡng vật chất như là cơm, là bánh, là rau cải, cho chúng ta sinh tố để cơ thể tồn tại cái đó gọi là đoàn thực, như là cơm chúng ta ăn mỗi ngày hay là ổ bánh mì chúng ta ăn điểm tâm buổi sáng đó gọi là đoàn thực.

Rồi có một loại vật thực khác mà gọi là xúc thực. Xúc thực là sự tiếp xúc giữa căn, cảnh và thức, nói một cách khác là cảnh nuôi dưỡng cho tâm. Khi chúng ta nói xúc thực ở đây là chúng ta nói sự gặp gỡ giữa cảnh bên ngoài, ví dụ sự gặp gỡ giữa con mắt rồi cảnh sắc tức là đối tượng của mắt rồi nhãn thức, thì như vậy sự tiếp xúc đó tạo ra sự tồn tại của cái biết của mắt, hay là thị giác. Thì nếu không có xúc thực đó thì giác quan chúng ta không hoạt động được. Nói cách khác sáu căn chỉ là một vật, rồi nó lại có sáu cảnh, rồi có sáu thức, rồi những thứ đó gặp gỡ nhau tạo nên sự tồn tại, rồi từ đó như chúng ta nói nhãn thức sở sanh thọ, rồi nhĩ thức sở sanh thọ, tức là sự gặp gỡ căn cảnh và thức sanh ra cảm thọ. Thì ở đây xúc thực cũng là một tác nhân, một chất dinh dưỡng cho cuộc sống này, chúng ta có thể cảm nhận được rất nhiều khi chúng ta nói nôm na bên ngoài là chính cảnh nuôi dưỡng cho tâm.

Rồi chúng ta nói đến thức thực. Thức thực tức là một sự hiện hữu của tâm, qua đó tâm biến hiện, nó thể hiện, tác động và ảnh hưởng rất nhiều sự tồn tại khác. Nhiều khi chúng ta không thấy vai trò của tâm ở trong đời sống này, chúng ta chỉ nghĩ đến một điều thôi đó là niềm vui nỗi buồn của chúng ta là do anh A bà B, chúng ta nghĩ rằng kinh tế lên kinh tế xuống là do người này hay người kia, do ông tổng thống này hay do nhà độc tài kia, v.v...và v.v... Nhưng một người hiểu đạo sẽ nhìn thấy được vai trò của tâm.

Và khi chúng ta nói đến tư niệm thực. Chữ tư niệm ở đây được hiểu là tư tâm sở, hay là chủ tâm tạo tác, nó nuôi dưỡng sự luân hồi. Tại vì sao vậy? Tại vì tư niệm hay cetana là chủ trương của hành động, do nó tạo hành động nên mới tạo ra nghiệp, và nghiệp thì tạo ra quả của nghiệp, và nghiệp quả và phiền não là vòng luân chuyển của đời sống.

Ở đây chúng ta nói đến đoàn thực, xúc thực, thức thực và tư niệm thực, thì qúi vị có cảm nhận được một điều mà Đức Phật Ngài giảng cho chúng ta là cuộc sống này nó được tiếp tục hiện hữu do nhiều nhân nhiều duyên và không phải do một yếu tố đơn lẻ, và bởi vì nó tồn tại do nhiều nhân nhiều duyên nên mang tính gọi là hữu vi, mang tính gọi là giả hợp. Bây giờ chúng tôi nói là rơom Diệu Pháp của chúng ta tồn tại, có nhiều người họ nghĩ là rơom Diệu Pháp là do một người như một vị sư nào đó như TT Tuệ Siêu hay chúng tôi là người khiến cho rơom tồn tại - không phải vậy - Hoặc giả rơom Diệu Pháp tồn tại là do Phật tử vào mà tồn tại - không phải như vậy - Mà là do có các vị giảng sư, do Phật tử những người điều hành. Có lúc nó cũng do điều kiện khách quan nào đó giả sử như do một lúc nào đó chúng ta cảm thấy chúng ta có nhu cầu học Phật Pháp. Thì như vậy do nhiều nhân nhiều duyên, những nhân duyên đó là điều người Phật tử hiểu biết và ghi nhận minh mẫn một cách sáng suốt để thấy rằng nó không phải chỉ có một yếu tố quyết định, mà nó do nhiều yếu tố quyết định.

Khi Đạo Phật nói rằng tất cả chúng ta tồn tại là do dưỡng tố, thì điều đó khẳng định một điều là không có tính độc tôn hay là một quyết định duy nhất bởi một vị thượng đế. Qúi Phật tử nào học Phật thì sẽ hiểu rằng tại sao người Phật tử không hiểu đạo thường bước ra lằn ranh của định mệnh, của thiên mệnh hay của thượng đế. Thí dụ như làm việc gì người ta cũng cầu trời khấn Phật, tại vì khi người ta cầu trời khấn Phật thì người ta nghĩ rằng một đấng thiên liêng nào đó, một đấng tối cao nào đó sẽ quyết định tất cả, nhưng khi nói quyết định tất cả bởi một ý chí, bởi một ý muốn, bởi một đấng thiêng liêng, bởi một vị độc tôn, bởi một sáng tạo chủ, thì như vậy là chúng ta không hiểu đạo. Đạo lý Đức Phật Ngài dạy đó là mỗi một ngày niềm vui nỗi buồn của chúng ta, may mắn bất hạnh những điều đó không phải đến từ một ý chí hay từ một ý muốn hay từ một phán quyết, mà những điều đó đến từ rất nhiều nhân rất nhiều duyên. Nhân, duyên đó giống như một buổi sáng chúng ta gọi là đẹp trời. Tại sao gọi là đẹp trời? Tại vì trong người chúng ta khoẻ, tại bầu trời bên ngoài nhiệt độ vừa phải với chúng ta, hay đó là một ngày Noel hay ngày tết và với nhiều lý do kết hợp lại. Nếu chúng ta chỉ có một lý do thôi, giả sử như đó là một ngày đẹp trời, một ngày trời trong nắng ấm nhưng ngày đó chúng ta đang có chuyện buồn phiền thì không thể thấy đẹp trời được. Hay một ngày trời âm u tuy nhiên ở trong lòng chúng ta có điều gì rất vui thì chúng ta vẫn thấy rằng trời mưa nó vẫn đẹp, trời tuyết nó cũng đẹp.

Do vậy khi Đạo Phật nói về lý nhân duyên, lý nhân duyên đó cho chúng ta hiểu được một điểm là không có một sự hiện hữu gì trong thế gian này do một yếu tố duy nhất quyết định, một yếu tố duy nhất mà người ta gọi là thần ngã giống như cụ Nguyễn Du nói rằng "Có trời mà cũng tại ta". Khi nói rằng "Có trời mà cũng tại ta" thì dường như có cái gì mâu thuẫn, nhưng trên thực tế thì câu nói đó cũng có ý nghĩa rất thú vị là không có một yếu tố nào quyết định tất cả. Khi chúng ta nói không có một yếu tố nào quyết định tất cả thì nó có một chiều sâu về tâm linh với người Phật tử.

Thưa qúi vị đã có bao lần ở trong đời của chúng ta gặp một chuyện buồn phiền, chúng ta hay quy trách. Quy trách là tìm một người nào đó mình trút hết lỗi lên đầu người đó. À! tại anh A tại bà B, tại người này và người kia. Một người hiểu chuyện thì không qui trách như vậy, đồng ý là có một vài cá nhân, có một vài nguyên do, có một vài sự việc làm cho cục diện trở lên bị chi phối một cách nặng nề, nhưng đa phần những chuyện gì xảy ra nếu chúng ta nhìn cho kỹ. Lấy ví dụ là mình nhìn thấy một tai nạn khủng bố, khi tai nạn khủng bố thì chúng ta chỉ nghĩ đến yếu tố duy nhất đó là dã tâm của những người khủng bố, nhưng với những người hiểu đạo thì bên cạnh dã tâm của người khủng bố còn có nghiệp của người bị khủng bố nữa, và chẳng những nghiệp của người bị khủng bố mà nó nằm trong chánh sách của một quốc gia tạo nên điều kiện cho những người khủng bố. Nói chung là có bao nhiêu giây mơ rễ má, bao nhiêu lý do không đơn thuần. Đầu óc chúng ta thích quy trách là khi nào gặp chuyện gì đó mình lôi một người ra, mình lôi một việc ra, mình chỉ ngón tay vào người đó là “À, tại ông, tại bà, tại người này, người kia mới đổ việc như vậy.” Cái nhìn đó chúng ta không tỉnh táo, chúng ta không khách quan và chúng ta không thấy được vấn đề có nhiều nhân nhiều duyên.

Ở điểm này Phật tử có thể cảm nhận được là tại sao khi Đức Phật nói rằng “Tất cả chúng sanh tồn tại do dưỡng tố do vật thực” là quan trọng, Ngài nói đến năng duyên và sở duyên. Năng duyên tức là pháp trợ và sở duyên là pháp được trợ. Ví dụ như chúng tôi nói bông hoa nở bên cửa sổ làm cho tâm hồn của chúng ta cảm thấy khoan khoái, thì đoá hoa đó là năng, là thứ cảnh làm cho tâm hồn chúng ta cảm thấy sung sướng khi nhìn đóa hoa đó, thì tâm của chúng ta là sở duyên. Yếu tố năng và sở trong Đạo Phật rất thú vị, chúng không đến một chiều mà đến từ nhiều chiều kích khác nhau. Một sự vật vừa là năng vừa là sở tức là mình là người vừa chủ động và mình vừa là người bị động, mình là người trợ duyên mà mình cũng là bị trợ duyên, mình là người tác động và mình cũng là người bị động. Thành ra ở trong đời này khi chúng ta nói đến lý nhân duyên của Đạo Phật nó cho chúng ta một cái nhìn rất bình tỉnh trước mọi sự việc, không quy trách, không đổ oán, không vơ đũa cả nắm, nghĩa là tất cả mọi thứ đều chỉ nằm trong một thứ mà thôi.

Bây giờ chúng ta trở lại với câu đầu tiên "Tất cả chúng sanh tồn tại là do vật thực hay là do dưỡng tố" Thì dưỡng tố này không nên hiểu là chỉ có đồ ăn; cơm, bánh, thực phẩm mà chúng ta ăn, mà dưỡng tố Đức Phật nói tại đây bao gồm: có đoàn thực, có xúc thực, có thức thực rồi có tư niệm thực. Khi chúng ta hiểu những điều này thì chúng ta thấy rằng một ngọn lửa cháy đó là do nhiên liệu, một sự việc xảy ra trong cuộc đời do nhiều nhân nhiều duyên, vì vậy trước nhất chúng ta phải nhận ra lý nhân duyên đó để tâm hồn chúng ta không bị nhìn vấn đề một cách khiếm diện, hay nhìn vấn đề một cách thiển cận, hoặc giả nhìn vấn đề một chiều, hoặc giả chúng ta nhìn vấn đề rất co cụm, cái nhìn của chúng ta phải thoáng phải đủ và chính câu nói "Tất cả chúng sanh tồn tại là do dưỡng tố" nó xoá đi quan niệm mà chúng ta gọi là thần ngã tức là một yếu tố độc tôn, một yếu tố duy nhất chi phối cuộc đời này./.

Minh Hạnh chuyển biên