Kệ Ngôn Kinh Pháp Cú

Phẩm Tinh Cần - Appamaada Vagga - kệ ngôn 31

TT Giác Đẳng giảng ngày 24 tháng 4 năm 2003

[031]  Phật T ử Minh Hạnh nghe lại băng giảng và biên soạn ngày 12 tháng 12, 2003

(Bản dịch của HT Minh Châu)

Vui thích không phóng dật,
Tỷ kheo sợ phóng dật,
Bước tới như lửa hừng,
Thiêu kiết sử lớn nhỏ.

TT Giác Đẳng giảng:

Nam Mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật.  Thưa quí vị có rất nhiều đoạn kinh trong chánh tạng cho chúng ta thấy rằng, Đức Phật Ngài thường khuyết khích chúng ta sử dụng một hi`nh ảnh của ngoại giới, tức là thế giới bên ngoài để qua đó chúng ta có thể chiêm nghiệm, chứng đạt được những giá trị sâu kín ở trong đời sống nội tại của chúng ta, cũng giống như trong văn học, cũng giống như trong hội họa và cũng giống như tất cả những hiện đạt gi` của đời sống. Chúng ta mượn một cái gi` mà mi`nh được biết, mi`nh được thấy và rõ nét nhất, để qua đó chúng ta  dẫn dụ tâm của mi`nh hiểu được những gi` nằm phía sau tế nhị hơn, khó hiểu hơn.

Thưa quí vị có rất nhiều trường hợp, Đức Phật đã dùng hi`nh ảnh của con rắn, Đức Phật đã dùng hi`nh ảnh của hoa sen, Đức Phật Ngài dùng hi`nh ảnh của bi`nh minh, mặt trời mọc vào lúc rạng đông để Ngài biểu thị cho Chư Tỳ kheo thấy được thế nào là lẽ thật của cuộc đời.  Và thưa quí vị những hi`nh ảnh như vậy tuy rất quen thuộc ở trong đời sống của chúng ta, nhưng mà thường đối với chúng ta, chúng ta chỉ nhi`n cho có nhi`n, hoặc giả là trong cái nhi`n của một thi sĩ, chỉ nhi`n thấy để gợi lên cảm hứng, để ti`m thấy nguồn thi hứng trong lo`ng, hơn là qua đó chúng ta ti`m với sự thật.

Chính ra thi` Đức Phật Ngài không có dụng tâm để sáng tác ra một công tri`nh đồ sộ của văn học, nhưng mà tác phẩm kinh điển để lại cho chúng ta cả một kho tàng, không phải về ngôn ngữ, về triết lý, mà cả về cái đẹp của đời sống.  Cái đẹp này nếu có một lần nào đó, chúng ta có dịp để ngồi xuống bàn qua cái nhi`n của Đức Phật, thi` những cái đẹp đó không những chỉ là đẹp ở bên ngoài, mà chính nó co`n mang lại những gi` hết sức là cao quí ở trong lo`ng của chúng ta.

Ở trong bài kệ này, thưa quí vị chúng ta đã đọc qua nhiều bài kệ của phẩm "Không Phóng Dật" hay là phẩm "Tinh Cần", trong bài kệ này một lần nữa chúng ta lại nói đến sự tinh cần hay không phóng dật, nhưng mà nói đến khía cạnh đặt biệt khác, khía cạnh đó như là quí Phật tử đã vừa nghe đọc duyên sự mà Đức Phật giảng câu kệ này:  Một vị Tỳ kheo đến với Đức Phật, xin với Đức Phật dạy về đề mục thiền quán, vị này bỏ vào rừng hành đạo một thời gian vẫn không thấy kết quả mặc dù sau nhiều sự cố gắng.

Đó là một sự bế tắc tâm linh, đó là một cái gi` tri` trệ ở trong đời sống của mi`nh, đời sống tu tập, trước sự tri` trệ đó, vị Tỳ kheo quyết định trở về để gặp Đức Phật và xin Đức Phật truyền dạy cho một đề mục tu tập khác. Trên đường đi vị Tỳ kheo này băng ngang một đỉnh núi, và một cảnh tượng đập vào mắt vị Tỳ kheo này, như chúng ta đã biết là từ đỉnh núi cao vị này có thể thấy được cảnh cháy rừng, mà qua đó lửa rừng cuồn cuộn, mặc dầu lan ra rất chậm nhưng mà đã thiêu rụi tất cả những cây xanh lớn nhỏ.

Quí Phật tử nào thường xem tivi hay thường theo dõi tin tức, những cuộc cháy rừng thi` quí vị biết rằng ngay cả ở tại các quốc gia mà phương tiện chửa lửa tương đối là đầy đủ như ở tại Hoa Kỳ, nhưng mà khi có những cuộc cháy rừng, như năm rồi có trận cháy rừng ở Montana, thi` thưa quí vị cho dù đó là rừng xanh, cây rất xanh, và cho dù ở đó mà chúng ta có thể nói rằng , nếu chúng ta đem những nhánh và lá cây xanh đó đốt có lẽ mất rất nhiều thi` giờ để bắt lửa, nhưng một khi mà lửa rừng cháy ngang qua một khu rừng xanh, thi` chúng ta thấy rằng màu xanh của lá, xanh của nhánh cây, màu xanh của cây không có nghĩa gi` với sự cháy rừng hết, tất cả những cây xanh, cây khô, những cây lớn, cây nhỏ đều bị lửa rừng làm cháy sạch.

Phải nhi`n thấy cảnh lửa rừng thiêu đốt một khu rừng xanh, thi` chúng ta mới hiểu được những cơn thịnh nộ của lửa rừng như thế nào, và sức tàn phá có thể trong một ngày cả hàng mấy trăm ngàn mẫu tây, và vượt ngoài sức tưởng tượng của chúng ta, thi` thưa quí vị, vị Tỳ kheo đứng trên đỉnh núi cao nhi`n thấy cảnh lửa rừng đang thiêu rụi cây lớn nhỏ, bỗng nhiên dâng lên trong lo`ng mi`nh một ướt nguyện rằng, phải chi mi`nh có khả năng như những ngọn lửa rừng để có thể đoạn tận những phiền não.

Có một điều phúc hạnh cho vị Tỳ Kheo này, là trong cái tư tưởng chập đến nhân cảnh tưởng đập vào mắt như vậy, thi` cũng cùng lúc đó Đức Phật Ngài ngồi trong hương thất, Ngài quán xét thấy được cái y' tưởng khởi lên trong lo`ng vị Tỳ kheo, Ngài đã nói cho vị Tỳ kheo đó có thể nghe được từ xa, và những lời Ngài nói rất giản dị, rất là ngắn, và những lời nói đó của Ngài không phải là điều gi` bí mật, mà đó là những gi` được ghi lên ở đây cho tất cả chúng ta cùng đọc.

Appamaadarato bhikkhu pamaade bhayadassivaa

Sa.myojana.m a.nu.m thuula.m .daha.m aggiiva gacchati.

Tỳ kheo chuộng tinh cần,

Thấy phóng dật nguy hại

Bước tới như lửa rừng

Thiêu kiết sử lớn nhỏ.

Trong bài kệ này như chúng tôi đã đề cập với quí vị cũng đề cập đến phóng dật và không phóng dật, nhưng mà ở đây có một lối tri`nh bày hoàn toàn khác Appamaadarato bhikkhu Tỳ kheo chuộng tinh cần hay là vị Tỳ Kheo ưa thích sự tinh cần, hay là Tỳ kheo hoan hỷ trong sự tinh cần.

 Chúng ta có cố gắng thưa quí vị trong đời sống của chúng ta cũng có cố gắng, chúng ta nghe Phật Pháp, chúng ta có cố gắng, chúng ta nghe cảnh khổ lụy của trầm luân sanh tử, chúng ta có cố gắng, chúng ta đối diện với kinh điển, đối diện với Thầy Tổ, sống trong một đạo tràng chúng ta có cố gắng, nhưng mà sự cố gắng này nó chỉ là một sự vận dụng tối đa cái mà chúng ta gọi là ráng, cái mà chúng ta gọi là cố làm.

Và trong cái ráng, cái cố làm đó thưa quí vị, chúng ta thấy rằng cuộc tu nó là một gánh nặng, chúng ta thấy rằng những gi` mà mi`nh đang làm, nó vốn là một điều gần như bắt buột, mặc dầu chúng ta tự nguyện để bắt buột chính mi`nh, nhưng mà nó là một sự bắt buột và đó nó cũng là ly' do mà vị Tỳ kheo không thể đạt đến quả vị giác ngộ được, bởi vi` vị Tỳ kheo này vẫn thấy rằng trong những giờ phút mi`nh ngồi thiền, trong những lúc mi`nh đi kinh hành, và tất cả những cố gắng lớn nhỏ mi`nh bỏ vào, đó là bổn phận, đó là trách nhiệm, đó là việc phải làm.

Vị Tỳ kheo chưa thấy được cái hay, chưa thấy được cái đẹp, chưa thấy được giá trị thật sự, và nếu khi chúng ta thấy được giá trị thật sự của nó rồi, thi` thưa quí vị, người ta có thể hoan hỷ, rất hoan hỷ để làm một việc mà trước kia mi`nh không bao giờ hoan hỷ hết.

Chúng tôi nhớ rằng có nhiều người đi sang Hoa Kỳ, hay là các nước kỹ nghệ từ Việt Nam, và những người này nói một tâm sụ rằng, qua đây thấy bên này làm việc nhiều quá, thấy bên này làm việc nặng nề quá, chúng tôi cũng phải nhận rằng như vậy.  Có những lần chúng tôi về các nước Á Châu, như Indonesia, như Thái Lan, Ấn Độ, chúng tôi thấy con người ở các nước Á Châu nhàn nhã hơn nhiều, người ta thích la cà vào những hàng quán, ngồi uống cà phê , hoặc là ngồi nhậu nhẹt, cái cảnh tượng đó có rất ít tại các quốc gia kỹ nghệ, đa số người bên đây đều đi làm.  Có những ngày ở trong nhà vợ chồng con cái già trẻ bé lớn đều đi làm, và có những người họ đi làm không phải một việc mà hai việc, mà mỗi lần đi làm như vậy họ thức dậy thật sớm, có lẽ là 4 , 5 giờ sáng để chuẩn bị xe cộ, ăn sáng vội vàng rồi đến sở làm.

 Nhưng mà chúng tôi cũng đã sống dài với những chế độ, những chế độ đó ca ngợi sự lao động, nhưng người ta thi` rất lười lao động, rất lười làm việc, trong khi ở bên này không ai ca ngợi lao động vinh quanh hết, nhưng người ta vẫn phấn đấu, vẫn thích làm, bởi vi` cái động lực bên này nó khác hẳn.  Và cái động lực đó là trong cái làm họ có phần thưởng, họ ti`m thấy được kết quả, và thưa quí vị, khi họ làm không ai bắt họ hết, và họ cảm thấy rằng có được việc làm là thích thú, vi` có được làm họ thích thú, do vậy họ ráng làm, họ cố gắng họ làm với tất cả khả năng của mi`nh, và điều này giống như điều người xưa họ nói rằng, dầu cho việc nó hay đi nữa, nhưng mi`nh bắt buột phải làm, không bằng mi`nh muốn mà làm, mi`nh muốn mi`nh làm, không bằng mi`nh hoan hỷ mà làm.

 Cái hoan hỷ đó là điều rất quan trọng, vi` vậy đối với phần đông chúng ta, chúng ta chỉ xem lời dạy của Đức Phật, xem cái giá trị của đạo đức, của luân ly', của lẽ phải, đó là những thứ bổn phận, có đôi khi nó là cái gi` làm chĩu nặng đôi vai của mi`nh, mi`nh không ti`m thấy ở đó một sự ưa thích hoan hỷ thích thú, và chúng ta không ti`m thấy một động lực khiến chúng ta có thể làm được việc đó.

Chúng tôi lại quen với một đạo hữu, vị này vốn là một người sống rất là hờ hững đối với việc tay chân, thế mà từ khi đi qua lại với bạn bè và học được cách làm bonsai, và vị này trở lên rất thích thú trong việc làm bonsai, từ đó nếp sống của vị này thay đổi hoàn toàn.  Quí Phật tử chắc hiểu rằng trồng cây bonsai, cây tiểu cảnh nó đòi hỏi một công phu rất lớn, người ta phải xăm soi từng chiếc lá, người ta phải cắt tiả từng cành nhỏ, phải uốn nắn cây theo mùa, thay đất thay chậu liên tục, thế mà một khi mi`nh đã thích rồi mi`nh không thấy nó cực, nhưng mà khi mi`nh không thích rồi thi` việc nhẹ mà thấy nó như một ngọn núi thái sơn.

 Vi` vậy ở đây Đức Phật Ngài khai thị cho vị Tỳ kheo đó, Ngài dùng chữ rất đặc biệt Appamaadarato bhikkhu là vị Tỳ kheo chuộng tinh cần, hay là thích tinh cần, hoan hỷ trong sự tinh cần và Ngài cũng nói thêm rằng pamaade bhayadassivaa ( pamaade) có nghĩa là ở trong sự buông thả, ở trong sự phóng dật (bhayadassivaa ) là vị này thấy được sự nguy hiểm, thấy được sự sợ hãi, thấy được cái nguy hại, thấy được cái đáng ngại.

Bây giờ quí vị sống ở những thành phố lớn, quí vị có đứa con trên mười tuổi, cái tuổi rất dễ hư hỏng, quí vị thấy con chơi với bạn xấu, đi hôm về khuya.  Quí vị nhi`n thấy đứa con sống trong điều kiện như vậy, chắn quí vị lo sợ, tại vi` tuổi trẻ cái tuổi vừa mới lớn, mà sống với bạn xấu, sống trong xã hội có nhiều trụy lạc và giờ giấc như vậy tức là đang mời mọc lấy hiểm họa. Một trong những ly' do chúng ta không tinh tấn trong cuộc đời này, một trong những ly' do chúng ta bằng lo`ng với đời sống buông thả, bằng lo`ng với đời sống phóng túng, bằng lo`ng với đời sống không nỗ lực, bởi vi` mi`nh không thấy cái hại của nó.

Chúng tôi nhớ có một vị giáo sư ông tên là Minderhome, ông nói ở trong cuộc đời của một nghệ sĩ, điều sợ nhất là bằng lo`ng với sự trống trải của mi`nh, một lúc nào đó mà mi`nh cảm thấy trong lo`ng mi`nh không có gi` để tha thiết, không có gi` để nỗ lực và bây giờ chúng ta bằng lo`ng với điều đó, có nghĩa là sức sáng tạo đã giảm và cuộc đời đã đi xuống, chúng ta không co`n tinh cần nữa.

Khổng Tử suốt cuộc đời học hoài không biết mệt, dạy hoài cũng không biết mệt, đó cũng là một cách nói lên sự nỗ lực, trong chúng ta đều y' thức rõ ràng rằng, đi vào cuộc tu cũng như trong cuộc đời luôn luôn như là lội ngược do`ng nước. Khi chúng ta lội ngược do`ng nước thưa quí vị, chỉ cần lơi tay, chỉ cần một chút lơ đễnh là chúng ta có thể bị cuốn ngược về phía sau, một người lội ngược do`ng nước không bao giờ dám lơ là, không bao giờ dám chễnh mãn đối với nỗ lực của chính mi`nh.  Cũng tương tự như vậy ở trong cuộc sống này, chỉ một chút mà chúng ta buông thùa, một chút mà chúng ta phóng túng và một chút mà chúng ta buông tay, thi` thưa quí vị có thể là làm hỏng cả công tri`nh.

Ngài Mahathera là truyền nhân của Ngài Mahasi, Ngài cũng thường thích dùng thí dụ của một người nấu cơm, Ngài nói rằng:  Cho dù một người nấu cơm, mà nấu mỗi thứ đều đúng hết, nước cũng đúng, gạo cũng đúng, lửa cũng đúng, nhưng nấu mười phút rồi tắt lửa đi, rồi sau đó lại nhúm lại, thi` chỉ năm mười phút tắt lửa thi` có thể làm si`nh nồi cơm.  Thi` cũng vậy, có những công việc chúng ta đang nỗ lực hàng ngày, nhưng mà đống củi ba năm thi` cháy một giờ, và trong lúc một giờ mà cháy đó nó sẽ tiêu hủy tất cả những gi` mà nỗ lực trong thời gian vừa qua. Thi` thưa quí vị cho dù là những nỗi nguy hiểm ở trong đời sống ngày hôm nay, cho dù những nỗi sợ hãi như là trường hợp quí vị có một đứa con vào tuổi mười, mười lăm, cho dù là đối với những nguy hại của bệnh tật, của chiến tranh mà thế giới đang đối diện ngày hôm nay, tất cả những nguy hiểm đó không bằng cái nguy hiểm của sự dễ ngươi.

Chúng tôi nhớ trong kinh, Đức Phật trên đường về Rajagaha, Đức Phật đã nhi`n những vị Tỳ kheo, Ngài nói một điều, mà ít khi Đức Phật nói những điều như vậy, mà Ngài nói những điều đó như là lời Ngài đã dạy, mà cũng như là lời Ngài tâm sự.

Ngài nói rằng: "Này các Chư Tỳ kheo, chính vi` không thấy được khổ tập diệt đạo, mà Như Lai và các con đã luân hồi trong vô lượng kiếp cho đến ngày hôm nay"

Thưa quí vị, vô số Chư Phật ở trong quá khứ đã hoàn thành đạo nghiệp giác ngộ của Ngài, và đối với chúng ta thi` chúng ta nghĩ rằng có lẽ chúng ta đã đến ngưỡng cửa giải thoát, chúng ta không có chuyện gi` phải lo lắng. Nhưng mà thưa quí vị không có chuyện gi` để bảo đảm rằng  chúng ta sẽ không luân hồi nhiều nhiều kiếp nữa trong sự trôi dạt của cuộc đời, cái sự trôi dạt của trầm luân sanh tử quả thật là chúng ta không biết được.  Dĩ nhiên là trong cuộc tu thi` ai cũng có cái niềm tin, nhưng mà cái phút sơ xảy, những gi` mà xảy đến, mà để làm cho đời sống của chúng ta khác đi, để làm cho đời sống của chúng ta cuốn hút về một phương trời vô định, chuyện đó hoàn toàn có thể xảy ra ở trong đời sống này.  Chúng ta cũng thường nghe người ta nói rằng, có thể một người rất là hiền lương mà trở thành kẻ sát nhân, có thể một người mà đang theo đuổi một hoài bão bi`nh sinh to lớn của mi`nh, rồi buông tay bỏ cuộc, cái chuyện đó không phải là hiếm thấy ở trong cuộc đời, nó có vô số, tại vi` ở một phút nào đó, chúng ta không nhận ra sự nguy hại của đời sống phóng túng. 

Và ở đây, thưa qúi vị Đức Phật Ngài nhân cái suy tư, cái ướt nguyện trong lo`ng của vị Tỳ kheo và nhân cảnh mà vị Tỳ kheo đang thấy, Ngài cũng đem cái cảnh đó như là hi`nh ảnh khai tâm cho vị Tỳ kheo này :"tiếng tới như lửa hừng, thiêu kiết sử lớn nhỏ ".

Chúng tôi nhớ đời nhà Ly' có một vị Thiền Sư, có làm bài thơ ở trong đó có câu mà ngày hôm nay được dịch là: " Ngàn mây, ngàn nước, ngàn trăng hiện, mấy dặm không buông, mấy dặm đường".  Thưa quí vị trong hành tri`nh dài của chúng ta ở đâu có nước thi` quí vị thấy ở đó có trăng, trăng hiện ra trong từng hồ nước, ngay cả trong thau nước nhỏ đặt ở trước mặt, trăng cũng hiện trong đó, dĩ nhiên đó không phải là trăng thật, nhưng mặc dầu trăng ở trong thau nước, trăng ở trên mặt hồ hay trăng ở dưới do`ng sông thi` tất cả điều đó cũng cho chúng ta thấy đó là quê hương, đó là ánh trăng quen thuộc, đó là vầng trăng mà vốn có mặt từ thưở chúng ta biết được trào đời và biết bắt đầu thưởng thức vẻ đẹp của trăng, "ngàn mây, ngàn nước, ngàn trăng hiện, mấy dặm không buông mấy dặm đường".

Đối với chúng ta là một người tu tập, thi` thưa quí vị, thiên nhiên hay là những ấn tượng bên ngoài nó có thể là một gợi y', mà những gợi y' đó đôi lúc phải mở rộng cánh cửa để chúng ta bước vào khu vườn giải thoát, và chúng ta có thể thay đổi hoàn toàn đời sống của mi`nh, ở đây hi`nh ảnh của ngọn lửa rừng, mà khi tiếng tới thiêu rụi tất cả, dù là cây xanh đại thọ, dù là cỏ hoang mọc ở dưới thân cây nhất nhất đều bị thiêu rụi, thi` Đức Phật dạy rằng đời sống của chúng ta có muôn ngàn sự trói buột, và trong những sự trói buột đó, Đức Phật Ngài gom lại để nói đến mười cái trói buột, gọi là mười kiết sử như chúng ta thường nghe: thân kiến, hoài nghi, giới cấm thủ, dục, ái, sân, sắc ái, vô sắc ái, ngã mạn, phóng dật, vô minh v. v...

Trong mười kiết sử đó và nhiều cái trói buột lớn nhỏ khác, mà ở đây Đức Phật Ngài dùng chữ rất là quen thuộc, đó là ( a.nu.m thuula.m) tức là cái tế thô hay là lớn nhỏ, thi` cho dù tế, cho dù thô, cho dù lớn, cho dù nhỏ, thi` thưa qúi vị, hễ là ràng buột thi` nó có khả năng nắm nứu lại chúng ta, ví dụ như chúng ta có thể thích đến một nơi nào đó, bởi vi` ở đó có một tách trà ngon, chỉ hương vị của tách trà đủ cột chúng ta lại nơi đó.

Thưa quí vị có nhiều người họ bị ràng buột bởi nhiều điều rất là tầm thường ở trong cuộc sống, có những người bị ràng buột bởi bản năng to lớn hơn, ví dụ như chúng ta nói thân kiến, hoài nghi, giới cấm thủ v.v...đó là những thứ thằng thúc lớn, thi` dù lớn dù nhỏ, nó là những sợi dây cột trói, và ở trong sợ dây cột trói đó là khi một vị Tỳ kheo đã ti`m thấy được niềm hoan hỷ thật sự với đời sống nỗ lực, vị này đã ti`m thấy được đã nhi`n thấy như là Đức Phật đã nhi`n thấy là đặc biệt là thấy được cái sợ hãi, thấy được cái nguy hiễm, và vị này thấy sợ hãi trong đời sống buông thả, thi` lúc đó vị Tỳ kheo có thể tiến tới như lửa hừng thiêu đốt những kiết sử lớn nhỏ.

Đối với chúng ta trong đời sống này, thường thường chúng ta tu tập rất đặt nặng về kinh điển, đặt nặng về ly' thuyết, nhưng mà với những gi` mà chúng ta ti`m được trong kinh Phật thi` Đức Phật dạy chúng ta nên chắc chiu kinh nghiệm cá nhân của mi`nh, những kinh nghiệm đó nếu chúng ta chiêm nghiệm đúng chỗ, thi` nó sẽ giúp cho chúng ta đi một bước xa trong cuộc tu, như một lần Đức Phật Ngài dạy trong Tăng Chi Bộ Kinh Đức Phật Ngài dạy giống như một hạt thóc, mà nếu mà đặt cho đúng chỗ thi` nó sẽ cắt đứt ngón tay của mi`nh, quí vị thỉnh thoảng thấy trang giấy của mi`nh mà nó có thể cắt được ngón tay, không phải chỉ có con dao mới cắt được ngón tay của mi`nh, mà giấy đặt đúng chỗ nó cũng cắt được ngón tay của mi`nh. 

Thi` cũng tương tự như vậy, nếu chúng ta khéo tác y', nếu chúng có thể nhi`n sự thật ở góc cạnh mà gọi là sáng sủa nhất, nhi`n ở góc cạnh chân thật nhất và lợi lạc nhất, thi` cái nhi`n đó có thể là cái nhi`n xuyên xúc, và cái nhi`n đó có thể thay đổi toàn bộ cuộc sống của mi`nh, như là vị Tỳ kheo ở đây sau khi mà nghe Đức Phật Ngài giải thích hoan hỷ trong sự tinh cần, và thấy được cái nguy hiểm trong sợ hãi, bước tới như lửa hừng, thiêu kiết sử lớn nhỏ, thi` thưa quí Phật tử, vị Tỳ kheo đó đã ti`m thấy được một động lực, ti`m thấy được sức mạnh vô song, và sức mạnh đó đã thực sự giúp cho vị Tỳ kheo này đi tới để thành tựu chứng đạt được vô sanh pháp nhãn, chứng đắc được tuệ giác, đọan tận cả mười kiết sử, vị Tỳ kheo này đã bay lên hư không và đến hương thất của Đức Phật đảnh lễ Đức Phật với một cõi lo`ng nhẹ thênh, với một nội tâm mà hoàn toàn đã đoạn tận tất cả những xiềng xích.

Thưa qúi vị đó là y' nghĩa của câu kệ này, chúng tôi xin nói lại một lần nữa là trong bài kệ này chúng ta nói về sự tinh cần nỗi lực không phóng dật, nhưng mà ở đây Đức Phật đặc biệt Ngài đề cập đến sự vận dụng tâm tư của chúng ta, khi chúng ta hoan hỷ ưa thích trong sự không phóng dật và thấy được cái nguy hại của sự phóng dật hay sự phóng túng, và từ đó chúng ta có khả năng dũng mãnh đi tới để thiêu đốt tất cả những trói buột lớn nhỏ như là ngọn lửa rừng, một hi`nh ảnh bên ngoài được đem vào trong lo`ng và khiến nó trở thành một sức mạnh, và đó là những con đường mà cổ nhân đã đi qua, bậc Cổ Đức đã thấy như vậy, đã hiểu như vậy, đã chứng như vậy thi` điều đó cũng có thể là những gợi y' cho tất cả chúng ta sống trong ngày hôm nay, và chúng ta cầu mong rằng mỗi chúng ta cũng sẽ thấy, cũng sẽ hiểu, và cũng sẽ chứng như các vị Cổ Đức đã từng thấy, từng hiểu, từng chứng.  Nam Mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật

Minh Hạnh biên soạn