Phổ Nguyệt
Trước hết,
chúng ta đọc bản dịch kinh Nhất dạ hiền
giả do HT. Thích Minh Châu Việt dịch mà
đức Phật thuyết giảng cho các vị Tỷ
kheo, sau đó chúng ta rút ra yếu chỉ của
kinh được lỉnh hội để thực
hành pháp chỉ đúng và nghiêm
túc hơn.
I. Kinh Nhất dạ
hiền giả (Bhađdekaratta sutta)
(Thích Minh Châu dịch)
Như vầy tôi nghe.
Một thời Thế Tôn ỏ Savatthi (Xá-vệ),
Jetavana (Kỳ-đà lâm), tại tịnh xá
ông Anathapindika (Cấp Cô Độc). Ở
đãy Thế Tôn gọi các Tỷ kheo: ‘’Này
các Tỷ kheo’’.-‘’Thưa vâng, bạch
Thế Tôn’’. Các vị Tỷ kheo ấy
vâng đáp Thế Tôn. Thế Tôn nói
như sau:
-
Này các Tỷ kheo, Ta sẽ thuyết giảng cho
các Ông:
‘Nhứt
dạ hiền giả’ (Bhađdekaratta), tổng thuyết
và biệt thuyết. Hãy nghe và suy nghiệm kỹ,
Ta sẽ thuyết giảng.
-Thưa
vâng, bạch Thế Tôn.
Các
Tỷ kheo ấy vâng đáp Thế Tôn. Thế
Tôn giảng như sau:
Quá khứ không truy tìm
Tương lai không ước vọng.
Quá khứ đã đoạn tận,
Tương lai lại chưa đến,
Chỉ có pháp hiện tại
Tuệ quán chính ở đây.
Không động không rung chuyển
Biết vậy nên tu tập,
Hôm nay nhiệt tâm làm,
Ai biết chết ngày mai?
Không ai điều đình được,
Với đại quân thần chết,
Trú như vậy nhiệt tâm,
Đêm ngày không mệt mỏi,
Xứng gọi Nhứt dạ hiền,
Bậc an tịnh, trầm lặng.
Và nầy các Tỷ kheo, thế nào
là truy tìm quá khứ? Vị ấy nghĩ:’’Như
vậy là sắc của tôi trong quá khứ’’,
và truy tìm sự hân hoan trong ấy;
‘’Như vậy là thọ của tôi trong
quá khứ’’, và truy tìn sự
hân hoan trong ấy; ‘’Như vậy là tưởng
của tôi trong quá khứ’’, và truy
tìm sự hân hoan trong ấy;
‘’Như vậy là hành của tôi
trong quá khứ’’, và truy tìm sự
hân hoan trong ấy; ‘’Như vậy là thức
của tôi trong quá khứ’’, và truy
tìm sự hân hoan trong ấy. Như vậy,
này các Tỷ kheo, là truy tìm quá khứ.
Và này các Tỷ kheo, thế nào
là không truy tìm quá khứ?
Vị ấy nghĩ:’’Như vậy là sắc
của tôi trong quá khứ’’, và
không truy tìm sự hân hoan trong ấy;
‘’Như vậy là thọ của tôi trong
quá khứ’’, và không truy tìm sự
hân hoan trong ấy; ‘’Như vậy là tưởng
của tôi...Như vậy là hành của
tôi...Như vậy là thức của tôi trong
quá khứ’’, và không truy tìm sự
hân hoan trong ấy. Như vậy, này các Tỷ
kheo, là không truy tìm quá khứ.
Và này các Tỷ kheo, thế nào
là ước vọng tương lai? Vị ấy nghĩ:
‘’Mong rằng như vậy sẽ là sắc của
tôi trong tương lai’’, và truy tìm sự
hân hoan trong ấy; ‘’Mong rằng như vậy
sẽ là thọ của tôi trong tương
lai’’, và truy tìm sự hân hoan trong ấy;
‘’Mong rằng như vậy sẽ là tưởng
của tôi...là hành của tôi... Như vậy
là thức của tôi trong tương
lai’’, và truy tìm sự hân hoan trong ấy.
Như vậy, này các Tỷ kheo, là ước
vọng trong tương lai.
Và này các Tỷ kheo, thế nào
là không ước vọng trong tương lai? Vị
ấy nghĩ: ‘’Mong rằng như vậy sẽ
là sắc của tôi trong tương
lai’’, và không truy tìm hân hoan trong ấy;
‘’Mong rằng như vậy sẽ là thọ của
tôi trong tương lai’’, và không truy
tìm hân hoan trong ấy; ‘’Mong rằng như
vậy sẽ là tưởng...sẽ là
hành...sẽ là thức của tôi trong tương
lai’’, và không truy tìm hân hoan trong ấy.
Như vậy, này các Tỷ kheo, là không ước
vọng trong tương lai.
Và nầy các Tỷ kheo, như thế
nào là bị lôi cuốn trong các pháp
hiện tại? Ở đây, này các Tỷ
kheo, có kẻ vô văn phàm phu không đi
đến các bậc Thánh, không thuần thục
pháp các bậc Thánh; không tu tập
pháp các bậc Thánh; không đi đến
các bậc Chân nhân, không thuần thục
pháp các bậc Chân nhân, không tu tập
pháp các bậc Chân nhân; quán sắc
là tự ngã, hay quán tự ngã là
có sắc, hay quán sắc trong tự ngã, hay
quán tự ngã là trong sắc, hay vị ấy
quán thọ là tự ngã, hay quán tự
ngã là có thọ; hay quán thọ là
trong tự ngã, hay quán tự ngả là trong
thọ, hay vị ấy quán tưởng là tự
ngã, hay quán tự ngã là có tưởng,
hay vị ấy quán tưởng là trong tự
ngã; hay vị ấy quán hành là tự
ngã, hay quán tự ngã là có
hành, hay vị ấy quán hành là trong tự
ngã, hay vị ấy quán tự ngã trong
hành; hay vị ấy quán thức là tự
ngã, hay quán tự ngã là có thức,
hay quán thức trong tự ngã, hay quán tự
ngã là trong thức. Như vậy, này
các Tỷ kheo, là bị lôi cuốn trong
các pháp hiện tại.
Và này các Tỷ kheo, thế nào
là không bị lôi cuốn trong các
pháp hiện tại? Ở đây, này các
Tỷ kheo, có vị Đa văn Thánh đệ tử
đi đến các bậc Thánh, thuần thục
pháp các bậc Thánh, tu tập pháp
các bậc Thánh, đi đến các bậc
Chân nhân, thuần thục pháp các bậc
Chân nhân, tu tập pháp các bậc Chân
nhân. Vị nầy không quán sắc là tự
ngã, không quán sắc là trong tự
ngã, không quán tự ngã trong sắc;
không quán thọ...không quán tưởng...không
quán hành... không quán thức là tự
ngã, không quán tự ngã là có thức,
không quán thức trong tự ngã, không
quán tự ngã trong thức. Như vậy,
này các Tỷ kheo, là không bị lôi
cuốn trong các pháp hiện tại.
Khi ta nói: ‘’Này các Tỷ kheo, Ta
sẽ giảng cho các Ông: ‘Nhứt dạ Hiền
giả’, tổng thuyết và biệt thuyết’’,
chính duyên ở đây mà nói vậy.
Thế Tôn thuyết giảng như vậy.
Các Tỷ kheo ấy hoan hỷ, tín thọ lời
dạy của Thế Tôn.
II. Cốt tủy của giáo pháp (Phổ
Nguyệt)
Dòng tâm thức nối tiếp từng
sát na sanh diệt liên tục luôn trôi chảy
không ngừng, do đó tri giác không thế
nào nắm bắt thực tại một cách
toàn diện được. Không gian bao la, ngũ
giác quan không định vị chính xác
được vì mỗi căn chỉ cảm nhận
phần chức năng của mình, chẳng hạn như
mắt chỉ thấy không thể nghe v.v...Thực tại
toàn diện không thể giao cho tiền ngũ
căn nhận thức trong không gian và thời gian
trọn vẹn.
Thời gian huyễn hóa. Quá khứ
đã qua và đã đoạn tận, tri
giác không thể nhận diện., nên không
truy tìm. Tương lai chưa đến, đối tượng
không có mặt làm sao cảm nhận được,
nên không ước vọng trong tương lai. Hiện
tại là thời gian đang trôi chảy nối
tiếp những điểm li ti sát na sanh diệt,
là cái Đang Là, không nắm bắt
được. Tam thời bất khả đắc,
nên Phật dạy, quá khứ không truy
tìm, tương lai không ước vọng,
và không bị lôi cuốn trong các
pháp hiện tại. Nhưng chỉ có pháp hiện
tại, thì Tuệ Quán mới có thể nắm
bắt đựợc. Tuệ quán được hiển
lộ thực sự trong chuyển động của
pháp hiện tại (trong động tác đang
là). Trong động tác đang là cuả
pháp hiện tại nối tiếp những điểm
sát na sanh diệt. Nhận thức ngay thực tại
điểm của tri giác nguyên sơ và liền
xa lìa nhận thức đó. Tri giác
nguyên sơ là chơn thức vừa cảm nhận
(vừa sanh) là vừa nhận biết thì chơn
thức ấy (giác thức nguyên sơ) biến
thành Giác Trí, nên gọi là Chơn thức
sanh mà vô sanh vì điểm sát na sanh
mà không bị diệt, do mủi tên Tuệ
quán nhắm trúng và đã chuyển thức
thành trí rồi. Cho nên Phật dạy, Tuệ
Quán ở nơi pháp hiện tại, không
động không rung chuyển. Tuệ quán là
tri nhận một cách sáng suốt, vô thời
gian. Vì lẽ chơn thức (tri giác nguyên sơ)
là một điểm nhận thức có thật
trong động tác nhận thức đầu nguồn
của tri giác. Thực tại điểm nầy
thì không động, không rung chuyển vì
một điểm có thật một cách
toàn diện không thêm không bớt,
chính nó là nó ở đó và
lúc đó (vô thời không). Vậy tri nhận
thực tại điểm của giác thức
nguyên sơ, chúng ta có tri thức nguyên thủy
của chân trí. Thí dụ, khi gặp con
bò đang đi, ta nhận diện hình ảnh con
bò đầu tiên khi thấy nó (cảm
giác: first sensation), nhận biết (perceive) tên con
bò là nhản thức nguyên sơ (first visual
consciousness, hay chơn thức:
pure perception; gọi chung là tâm thức nguyên sơ);
tri nhận nhản thức đó là ta có tri
thức nguyên thủy (pure cognition) cuả chân
trí (True mind without time). Nói khác đi, khi ta thấy
(niệm đầu) con bò (perception), ta biết có
tánh thấy (cognize the pure perception). Vì không
có thời gian kéo dài cái tri thức
nguyên thủy đó nữa nên niệm đầu
(thực tại điểm) của dòng tâm thức
đang lăn trôi (cái đang là), nên
không có trí và thức liên hợp, tư
tưởng, hay khái niệm gì về con bò cả).
Đó mới thật sự Giác Ngộ mọi
sai lầm của Tri Giác và Giải Thoát khỏi
dòng bộc lưu sanh tử.
Thật vậy, chỉ có trong pháp hiện tại,
bậc an tịnh nhiệt tâm trú quán như vậy
ngày đêm không mệt mỏi, mới xứmg
đáng là "Nhứt dạ hiền giả."
Tham khảo
Kinh Nhất dạ hiền
giả. HT. Thích Minh Châu Việt dịch.