1
Ta tìm ai chiều nay qua mấy
kiếp
Trong hư không nhìn lại
mảnh hồn đau
Tâm lý học là môn học phân tích về những
động thái tâm lý con người . Phật giáo dùng chung từ
“Thức” hoặc “Tâm” hoặc cả “Tâm Thức”
để chỉ những động thái tâm lý này .
Dĩ nhiên, loài người là một sinh vật cao
cấp sống quần cư , cho nên tâm lý con người
không vượt thoát khỏi tâm lý quần thể , và
phụ thuộc vào vật mang của nó – là cái thân thể
sinh lý này .
Những động thái tâm lý phát sinh từ cội
nguồn sẵn có trong mỗi con người
, khi phát triển , biểu hiện ra cũng xuất
phát từ những tác nhân kích thích nó .
Nguồn cội của sự phát sinh tâm lý , theo Khoa học , nằm trong hệ
thống di truyền và cái Vô thức mà mỗi cá thể
tiếp nhận nó từ nguồn cội tổ tiên cha
mẹ của mình .
Theo Phật giáo, chúng nằm trong hệ thống
Chủng tử trong Tàng thức từ nguồn cội
tổ tiên vật lý và tổ tiên tâm linh của mình ( mà cũng được gọi là
Nghiệp Thức ) .
Tác nhân kích thích sự phát triển tâm sinh lý, là sự
tương tác với môi trường mà cá thể đó
hiện diện, thông qua 5 giác quan mắt, tai, mũi,
lưỡi, da ( thân ) , mà Phật giáo
cũng dùng từ “Thức” để chỉ những giác
quan này . Đó là 5 Thức đầu tiên (
Tiền Ngũ Thức ) , là 5 giác quan đầu tiên
của mọi người .
Khoa học tâm lý chia Tâm lý ra làm 3 khu vực
: 1) Ý thức, 2) Tiềm thức ( hoặc Tiền Ý
Thức ) và 3) Vô thức .
Phật giáo chia Thức làm 4 khu vực : 1) 5 Thức
đầu (Tiền Ngũ Thức) ; 2) Ý Thức ; 3)
Mạt Na Thức ( # Tiềm Thức ; Tiền Ý Thức ,
nhưng Mạt Na Thức có chức năng rộng và khác )
; 4) Alaya Thức , còn gọi là Tàng Thức ( vì có tính
chất tích chứa ) ( # Vô Thức , nhưng Alaya có chức
năng rộng và sâu hơn) .
2
Xưa hay Sau ?
Ô hay lạ nhỉ !
Xưa là Xưa ,
hay Xưa là Sau ?
Con người bắt đầu sự sống khi
giao tử từ người cha – mà nó mang theo ½ vốn di
truyền của người cha - gặp và kết hợp
với trứng của người mẹ - mà nó cũng
chứa ½ vốn di truyền của người mẹ - mà
khoa học gọi là sự tái tổ hợp di truyền , để thành một tế bào
duy nhất .
Trong kinh điển
Phật giáo , sự bắt đầu
này đã đựoc nhìn nhận như là một
Sự-Tái-Sinh ( không phải Người-Tái-Sinh ) , mang theo
tất cả mọi Chủng Tử của mình , còn
gọi là mang theo tất cả các “Nghiệp” của mình .
Sự tái sinh này còn được nhìn nhận là do
Nghiệp Lực . Vì mang theo
vốn di
truyền của Che
lẫn Mẹ, cho nên còn được xem là Cộng
Nghiệp , nghĩa là , đứa con đó có một
Nghiệp riêng (Biệt Nghiệp) tương hợp
với cái Nghiệp của Cha lẫn Mẹ (Cộng Nghiêp)
.
Từ những tuần lễ đầu tiên của
phôi thai , các giác quan bắt đầu
được cấu tạo theo sự biệt hoá của
các tế bào , hệ thống vốn gen di truyền bắt
đầu được hoạt hóa , đã sản sinh ra
những chất mà bản chất của nó là các protein
đặc biệt , đã tham gia vào quá trình vận
chuyển thông tin, tổng hợp protein, và cấu tạo
thành các giác quan và toàn thể con người .
Duy Thức học cho
rằng , Chủng Tủ sinh ra Thức và mỗi một
Thức ( giác quan ) chỉ sinh khởi từ các Chủng
Tử riêng biệt của thức đó .( như Gen
điều khiển sự Biệt Hoá các tế bào và các men
điều khiển sự Chuyên hoá các tế bào) và mỗi
một Thức (giác quan) chỉ nhận được
những “pháp , cảnh , trần “ (những hiện
tượng vật chất, phi vật chất, hữu
hình, vô hình , những phạm trù trừu tượng, siêu
hình, v….v, nói chung là những hệ thống thông tin ) của
riêng thức đó mà thôi .
Con người được sinh từ 2 quá trình phát
triển : phát triển cá thể và phát
triển Chủng loài , quá trình Phát triển Cá Thể :
từ một hợp tử sẽ phát triển thành phôi và
thai nhi……………; quá trình Phát triển Chủng loài từ sự
sống phát sinh khoảng 4 tỷ - 3,8 tỷ năm
trước đây và tiền hoá qua các thời đại
địa chất từ những cơ thế đơn
bào đến loài người hôm nay .
Hai quá trình trên có mối liên hệ mật thiết nhau : quá trình phát triển cá thể đã
diễn lặp lại quá trình phát sinh chủng loài ……….. Khoa
học đã khảo sát thấy rằng Hệ gen của
con người chứa hàm lượng ADN với khoảng
3 tỷ cặp Nucleotic, trong đó có chứa rất
nhiều gen của các sinh vật bậc thấp như vi khuẩn,
nấm, men, thực vật, động vật bậc
thấp, thú , tinh tinh . ADN của con người chỉ khác
với tinh tinh khoảng 1,6 % mà thôi. …………
Như vậy,
được làm con người trong hiện tiền , nghĩa là đã vượt qua vô
lượng thời gian ngụp lặn trong vòng sinh tử
luân hồi 6 cõi , qua biết bao kiếp chúng sinh để
được ngày nay làm người . Và Con người một
khi đã được tái sinh, đã mang theo
trong mình cái Nghiệp Thức từ Vô thỉ vô chung
đến ngày nay (như là toàn bộ vốn di truyền)
Ta nghe : “ Tất cả chúng
sinh, do tâm tưởng khác nhau, nên tạo nghiệp khác nhau,
vì vậy mà có sự luân chuyển trong các cõi “ (Kinh Thập
Thiện)
3
Nên kiếp sống là vòng tròn
mộng huyễn
Sanh rồi không, rồi lại
nở ra hình
Tập hợp tất cả các Gen-Alen mà khoa học
gọi là Kiểu Gen .Tập hợp tất cả Tính
Trạng (hình thái & sinh lý) của cơ thể thì khoa
học gọi là Kiểu Hình . Vì Gen qui
định Tính Trạng của cá thể ,
nên Kiểu Gen qui định Kiểu Hình của cá thể .
Hệ thống Gen sẽ qui định : Tính Trạng
của cá thể , Tính Sinh Sản của cá thể , và các
Kiểu Gen là cái tổ tiên, ông bà, cha mẹ di truyền cho
ta ; Kiếu hình là những cái ta có được trong
cuộc sống trong những hoàn cảnh môi trường
tự nhiên & xã hội cụ thể . Ngoài ra còn có các Gen
trong ADN ty thể qui định tính di truyền ngoài nhân - di
truyền theo Mẹ -
Cái Nghiệp và
những Chủng Tử mà mỗi cá nhân mang theo thân xác này ,
sẽ dẫn đường ta đi , sẽ điều hoà
các hành vi lẫn tư tưởng của ta xuyên suốt
cuộc sống , trong sự luân hồi bất tận :
“Nghiệp dẫn đường ta đi” , “Vô minh duyên
Hành, Hành duyên Thức , Thức duyên Danh-Sắc…………….. “ . và nó sẽ cho ta cái hình thái khách quan cũng
như động thái tâm lý xuyên suốt cuộc sống
tự nhiên này .
Qua diễn trình tiến hoá của cá thể, cơ
cấu di truyền cá thể là một tổng hoà của
các cơ cấu di truyền quần thể (cộng
đồng), quốc gia, bộ tộc, dòng tộc và
cả tất cả các nhân tố môi trường về
vật chất & tinh thần ( nếp
sống, truyền thống, tập tục )… đã ,
đang và sẽ tạo ra bất tuyệt .
Diễn trình trên có thể nói , do
huân tập (tập nhiễm) từ vô thỉ đến vô
chung , trên nền tảng mọi Chủng tử tàng
chứa, tạo nên một thế giới chung của
giống loài người ( khác với thế giới
của Ong, Kiến, Mối, v…v).
Trong thế giới chung này, mỗi người
tự tạo ra vô số thế giới riêng của mình
xuyên qua TâmThức riêng của mình qua từng sát na , và cùng
nằm trong một Tâm Thức Cộng Đồng mà cá nhân
sống trong đó . Như là mỗi một Biệt
Nghiệp, sinh dưỡng trong các vòng Cộng Nghiệp
nhỏ , lớn khác nhau , tùy thuộc qui mô quần thể
như gia đính, học đường, xã hội .
4
Hình nộm ấy mang theo nhiều hệ luỵ
Luỵ ăn
uống, lụy nhớ thương, lụy tình duyên
Với những vốn di truyền ban đầu trên
, Tâm phân học gọi Vô thức là cái tích chứa : 1.- Cái
không biết , thuộc về bẩm sinh , do di truyền
từ dòng họ ; 2.- Những biến cố, kỹ niệm,
quá trình đã trãi qua, những tình cảm phát sinh sau
những biến cố, những ước muốn
chưa đạt được , nói chung là những
dồn nén ; 3.-Cái “Vô Thức bị dồn nén”, phát sinh
từ trong một bộ phận di sản loại ấy
của tổ tiên
Và sâu rộng hơn , tổng quát hơn , Duy Thức
gọi đó là Alaya Thức ( Tàng Thức ) , chứa
tất cả các Chủng Tử , từ Bản Hữu
Chủng Tử đến Thỉ khới Chủng Tử .
Nghĩa là mọi Chủng tử từ vô thỉ vô chung cho
đến những tích tập, tập nhiễm xuyên
suốt cuộc sống hiện tiền ,
để trao truyền lại mãi mãi trong vòng sinh tử
triền miên , cũng theo cái cách như thế .
Khi lọt lòng , đứa trẻ
đã bắt đầu làm quen với môi trường chung
quanh thông qua 5 giác quan đầu tiên của chúng . Chúng
học tập những bài học đầu đời
thông qua người mẹ , rồi cha và
những người trong gia đình lúc đó , và từ
từ , chúng phân biệt được cái “Ta” và cái “không
phải Ta” , và những ký ức đầu đời
sẽ mang theo đứa trẻ suốt cuộc
đời và tham gia vào sự hình thành nhân cách đứa
trẻ .
Ý thức bắt đầu được tạo
lập như thế .
Và Mạt Na thức cũng bắt đầu bừng
dậy theo từng bước phát triển của Ý thức , nó xuất phát từ bản chất
của mỗi người (Alaya Thức) cùng với sự
nương dựa nơi Ý Thức vừa hình thành , mà
kiến tạo nên cái nhân cách riêng biệt - cái “Ta” - không ai
giống ai trên cõi nhân sinh 6 Tỷ người này ! Và song song
với sự tạo lập các Thức, một Biệt
Nghiệp được hình thành với sự huân tập
của vòng Cộng Nghiệp gia đình .
Ôi chao !
Cái “Ta” này , là một tổng hoà giữa mọi Chủng
Tử từ vô thỉ với những huân tập –
những Chủng tử mới tinh khôi – xuyên suốt
cuộc sống , làm sao mà “Phá Ngã” cho xong trong kiếp này ?
4
“Tâm không hình sắc, không thể thấy, không
thể nắm bắt, chỉ do các pháp hư vọng
hợp lại mà khởi hiện, rốt ráo không có chủ
thể, không có ngã và ngã sở” ( Kinh
Thập Thiện)
5
Tâm với Cảnh thiên thu dìu gót bước
Thấy như hai ,
mà chẳng phải là hai
Thời gian trôi dần đi, đứa trẻ
lớn lên với sự tham gia điều hợp mãnh
liệt của 2 hệ thống : Hệ
thống Thần kinh và Hệ thống Nội dịch .
◘ Hệ thống Nội dịch :
bao gồm các yếu tổ chủ yếu như thể
tích & thành phần của máu và thể dịch : nồng
độ của các loại khí, ion, hormone nội tiết ,
… . . Các tác dụng sinh lý chính của hệ hormone nội
tiết là : tham gia vào sự điều tiết các qua trình
sinh trưởng & phát triển của cơ thể ;
tham gia vào sự điều tiết các quá trình trao
đổi chất & trao đổi năng lượng
; tham gia vào sự điều tiết sự cân bằng bài
tiết nội môi dịch thể trong cơ thể ; tham
gia vào sự điều tiết sự thích nghi của
cơ thể với môi trường ; tham gia vào sự
điều tiết sự điều tiết quá trình
động dục sinh sản .
◘ Hệ thống Thần Kinh Trung ương là các
trung khu phản xạ điều hoà một số quá trình
sinh lý quan trọng như Hô hấp, nhịp Tim, mở &
co mạch máu, cũng như nuốt và nôn .Tiểu não
phối hợp sự vận động và điều hoà
sự co cơ, Củ Não Sinh Tư có các Trung khu của các
phản xạ Thị giác và Thính giác . Não
Giữa điều hoà trương lực của Cơ,
thực hiện các phản xạ định hướng
thị giác, định hướng thính giác .
Đồi thị tham gia việc điều hoà các hoạt
động biểu hiện của cảm xúc .Vùng
Dưới Đồi thị có các Trung khu điều hoà
thân nhiệt,hô hập, tuần hoàn,
sự ngon miệng, chế độ nước, sự
trao đổi glucid và lipid, huyết áp ; tham gia vào hoạt
động xúc cảm và giấc ngũ ; chỉ huy một
số chức năng hormone của các Thuỳ trước
Tuyến Yên ; điều khiển thể thức, hành vi và
hoạt động sinh dục . Hệ Limbic, tiếp
nhận các xung Khứu giác, phân tích và cho cảm giác
về Mùi , tham gia vào các cử động và điều hoà
ăn uống, và phân biệt các loại thức ăn. Quan
trọng là, hệ ảnh hưởng đến hoạt
động sinh dục, kích thích sự biệt hoá sinh
dục, điều hoà hoạt động sinh dục, làm
thay đổi hành vi sinh dục .
Kiểm soát sự bài tiết hormone sinh dục
. Tham gia vào việc biểu hiện xúc cảm và gây xúc
cảm . Đối với hoạt
động trí nhớ, thì có tác dụng mã hoá và cũng cố
trí nhớ, chuyển từ trí nhớ ngắn hạn sang
trí nhớ dài hạn . Hệ Limbic &
Vùng Dưới Đồi điều hoà các cách ứng
xử trong quá trình giao hợp , sự
thúc đẩy và sự phối hợp trong giao hợp . Sau
cùng, Tổ chức Lưới tham gia vào hoạt
động thức ngủ, làm hoạt hoá hoặc ức
chế các xung thần kinh, kiểm soát và điều
chỉnh mức dộ chú ý , còn tham gia vào hoạt
động xúc cảm và hình thành hành vi . ….
Hai hệ thống này , tương
tác , tương tức, tương hợp với môi
trường chung quanh (gia đình, học đường,
xã hội) một cách vô cùng phức tạp , dần dần
hé lộ ra một nhân cách mới đặc hữu riêng
của mỗi người .
Vậy đó, đại khái về mặt Sinh học , con người được hình
thành như thế .
Con người
được dẫn đi bởi cái Nghiệp của nó,
được thức đẩy một cách Vô minh bởi
những Chủng Tử tốt xấu lẫn lộn, mà Ý
Thức và Mạt Na Thức là người làm vườn
tưới tẩm cho những hạt giống Chủng Tử
này . Những đòi hỏi của bản năng sinh
tồn, những phản xạ có điều kiện
với môi trường chung quanh ,
đều được dẫn đường bởi
những Chủng Tử này khi được hoạt hoá .
Những Tham vọng trong đời sống , những Sân
Hận không dằn được , những Đam mê
cuồng nhiệt , những Tự ái tự cao , sự mất
lòng tin, những lức tuyệt vọng , những tập
nhiễm thói đời tốt xấu lẫn lộn,
những sự bảo thủ khư khư ôm giữ trong
định kiến, v….v, đã từng giờ, từng ngày
, từng lúc, từng nơi thấm dần vào Alaya Thức
( Vô thức) dần dần hình thành nên một cái “Ta”
với đầy đủ mọi Chủng Tử Cũ
và Mới phát sinh , với một Nghiệp Thức Mới
bao gồm cái Nghiệp Thức cũ từ vô thỉ và cái
Nghiệp mới tạo ra trong cuộc sống hiện
tiền .
Cũng như thế
đó, đại khái về mặt Triết học
Phật giáo , con người
được hình thành như thế đó
.
“Tuy mỗi loài theo nghiệp hiện ra không
đồng, mà thật trong ấy không có tác giả
. Nên tất cả các pháp Tự tánh như huyễn,
không thể nghĩ bàn” (Kinh Thập Thiện)
6
Nhịp luân vũ chập chùng và
bất tuyệt
Ta là Ai ? mà chẳng phải là Ai !
Để tránh những xung đột bản năng
của nhân loại , Tây Phương đã qui định
những hành vi đạo đức có tính cưỡng
chế , bắt buộc , ngõ hầu , thông qua những hành
vi đạo đức , sẽ tạo thành thói quen, thói quen
này sẽ tập nhiễm qua bao thế hệ , để
hình thành một bản năng mới của nhân cách . Tây
phương mượn “Tha
Lực” để hỗ trợ cho sự hình thành nhân
cách con người , hầu đạt
đến một xã hội tốt hơn .
Đạo đức
Phật giáo , ngoài việc ban hành các Giới Luật
để dạy dỗ hành vi đạo đức , còn
dạy con người quay về nội tâm, để thức
tỉnh nội tâm, chuyển hoá nội tâm, rèn luyện
một Tâm Lý Đạo đức . Một khi Tâm Lý
Đạo Đức đã được hình thành , thì hành vi đạo đức là
điều tất yếu . Phật giáo dạy con người
phải phát huy “Tự Lực” trong mọi điều
kiện, hoàn cảnh sống của mình để
chuyển hoá cái Nghiệp mà mình đã cưu mang, để
chuyển hoá toàn bộ Nghiệp thức của mọi
chúng sinh , hầu đạt đến một thế
giới giải thoát .
“ Dùng Niệm Xứ trang nghiêm
nên khéo tu tập Niệm Xứ Quán ,
Dùng Chánh Cần trang nghiêm nên hay đoạn
trừ tất cả pháp bất thiện, thành tựu
tất cả pháp thiện,
Dùng Thần Tức trang nghiêm nên hằng
khiến cho Thân Tâm được nhẹ nhàng vui vẻ,
Dùng Ngũ Căn trang nghiêm nên lòng tin sâu xa kiên
cố; siêng năng không biếng nhác thường
không mê vọng,; vắng
lặng điều hoà đoạn dứt các phiền não ,
Dùng Ngũ Lực trang nghiêm nên thường
khéo giác ngộ các pháp,
Dùng Chánh Đạo trang nghiêm nên
được trí huệ chân chánh thường hiện
ở trước,
Dùng Chỉ trang nghiêm nên dứt sạch
tất cả Kiết Sử ,
Dùng Quán trang nghiêm nên hay biết như thất
Tự tánh của các Pháp,
Dùng Phương Tiện trang nghiêm nên chóng
được thành tựu viên mãn cái vui Hữu Vi Vô Vi.”
(Kinh Thập Thiện)
7
Nhà thơ Nghiêm Xuân Hồng đã cảm khái
:
Ta tìm ai chiều nay qua mấy
kiếp
Trong hư không nhìn lại
mảnh hồn đau
Xưa hay Sau ?
Ô hay lạ nhỉ !
Xưa là Xưa ,
hay Xưa là Sau ?
Nên kiếp sống là vòng tròn
mộng huyễn
Sanh rồi không, rồi lại
nở ra hình
Hình nộm ấy mang theo nhiều hệ luỵ
Luỵ ăn
uống, lụy nhớ thương, lụy tình duyên
Tâm với Cảnh thiên thu dìu gót bước
Thấy như hai ,
mà chẳng phải là hai
Giấc liêu trai chiều nay ta
vẫn thiếp
Cảnh sông hồ bàng bạc
chuyện xưa sau
Thời xưa ấy, quanh co và
kỳ ảo
Chìm vào Không, rồi lại nở
ngàn sau
Cái Không ấy, là ông vua chú
thuật
Hiện ra hình, rồi lại
biến vào Không
Hồn lắm lúc bồng
bềnh như gió nhốt
Muốn hư vô ,
mà chẳng hề có hư vô
Nhịp luân vũ chập chùng và
bất tuyệt
Ta là Ai ? mà chẳng phải là Ai !
Sách tham khảo :
(1) HT. Thích Thiện Hoa – Duy Thức Học
(2) HT. Thích Trí Châu – Duy Thức Học .
(3) HT.Thích Nhất Hạnh – Duy Biểu học
(4) HT. Thích Chân Quang – Tâm Lý Đạo Đức
.
(5) HT. Thích Thanh Từ - Kinh Thập Thiện Giảng giải .
(6) Nhà Thơ Nghiêm Xuân Hồng ( trích
trong Duy Thức Học – HT. Thích Trí Châu)
(7) TS. Nguyễn Như Hiền – Gen- Số mệnh
cuộc đời và bệnh lý di truyền
(8) Phạm Minh Lăng - Freud và Tâm Phân học
(9) Nguyễn Xuân Hiến – Phân Tâm Học nhập môn
(10) Những Nguyên Lý và Quá trình Sinh học (Biological
Principles and Progresses - – Claude A.Ville , Vincent
G.Dethier) – Bản dịch NXB KHKT
(11) Sigmund Freud - Luận bàn về Văn minh – Trần
khang dịch
(12) PGS.TS Nguyễn Quang Mai – Sinh lý học Động
vật và Người
(13) Và những điều đã học hỏi
được từ Chư Vị Tôn Túc qua các bài giảng
; Những học tập đã được Chư
Vị Thầy , Cô , Giáo Sư trong các nhà trường và
giảng đường đã qua ; những học tập
được từ trong các Sách, Báo của những
Bậc Thầy đã trao truyền lại .