Hân Hoan Đón Chào
Chư Tôn Đức, Quí Phật Tử
Cùng Toàn Thể Đọc Giả Bốn Phương

Câu Pháp Ðàm Số 264, Kệ Ngôn 15 , Ngày 07 Tháng 03 Năm 2004

Minh Hạnh thực hiện

Phẩm 01: Thiện Ác Phân Minh - Phẩm Song Yếu (Yamaka Vagga) - Kệ ngôn 15

Kẻ ác bị phiền muộn

Nay sầu, đời sau sầu
Kẻ ác hai đời sầu
Nó sầu khổ phiền muộn
Thấy nghiệp uế mi`nh làm

Việt dịch TT Trí Siêu.

TT Giác Đẳng giảng: Nam Mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật, kính bạch Chư Tôn Đức, kính thưa quí Phật tử, khi nói đến nghiệp báo Đức Phật Ngài cho chúng ta biết rằng mỗi một việc làm ở trong cuộc sống này, điều đó là việc làm của thân, hay là lời nói của khẩu, hoặc suy tư của y', nó để lại nhiều vết tích và những vết tích này chúng ta khó có thể nắm bắt được hết, khó có thể thấy rõ được. Tuy vậy trong một cái nhi`n bằng trí tuệ cũng như trong một cái nhi`n bằng cái niềm tin vào nhân quả thi` chúng ta cũng có thể thấy một phần, và chỉ một phần chúng ta thấy được thi` cũng quá đủ để chúng ta tin vào ly' nhân quả.  Phải nói rằng có ít người ở trong cuộc đời này họ chuyên làm ác, lại không thấy được quả báo nhãn tiền ít nhất là về phương diện tâm ly'.  Lịch sử của nhân loại dù rằng ở trong thời xưa hay ngày hôm nay, luôn luôn có những thí dụ rất cụ thể về điểm này.

Thưa quí vị trong bài kệ hôm nay, khi chúng ta nghe Đức Phật dạy về hi`nh ảnh của một người sống trong cuộc đời này gọi là người ác, người ác mà ở đây chúng ta dùng có chữ paapakaarìi, có lẽ là một điều rất  dễ định nghĩa, dễ định nghĩa nhất đó là một người sống trong cuộc đời này chuyên làm khổ chúng sanh khác bằng những hạnh nghiệp của mi`nh, làm khổ đây có nghĩa là làm những gi` như là sát sanh trộm cắp v.v...

 Và nỗi đau khổ chúng ta nghe Đức Phật Ngài dậy ở đây

"Nay sầu, đời sau sầu.

Kẻ ác hai đời sầu.

Nó sầu khổ phiền muộn.

Thấy nghiệp uế mi`nh làm".

Cái nỗi ám ảnh về nỗi đau khổ mi`nh làm, khi chúng ta hiểu Đức Phật Ngài dậy rằng: một con người làm ác thi` họ phải làm bằng một tâm gi` đó, mà tâm đó chúng ta gọi là tâm bất thiện, chứ không thể nào một người mà làm việc ác mà với tâm bi`nh thường được.  Cái bản chất của tâm bất thiện nó có một thứ Đức Phật gọi là những thứ phiền não nó nung nấu con người của chúng ta.  

Thật ra thi` trong quan niệm, cái nhi`n của cuộc sống có đôi lúc con người không để y' và nghĩ rằng tâm tư chúng ta lúc nào cũng giống nhau, thật ra tâm tư không giống nhau, chúng ta không y' thức nhiều khi chúng ta không y' thức nhiều về cơ thể, mi`nh cứ nghĩ rằng thực phẩm nào được đưa vào trong cơ thể những thực phẩm đó nó không có gi` khác biệt hết, nhất là khi chúng ta vừa mới lớn lên sống trong quốc gia thiếu thốn chẳng hạn, hễ có ăn là quí rồi, nên chi, dầu ăn ngọt, ăn mặn, đồ ăn ngon, ăn dở gi` chúng ta thấy giống nhau.  Nhưng một lúc khi bắt đầu cơ thể của chúng ta nó đã không co`n có thời gian nó như vậy nữa, nó bắt đầu biết nhạy cảm với thực phẩm thi` chúng ta sẽ thấy một sự phân biệt rất rõ.  Có những thức ăn khi chúng ta đem vào cơ thể thi`  làm cho cơ thể khỏe hơn, có những thức ăn  làm cho cơ thể không được thoải mái, và lúc đó chúng ta thấy rõ sự khác biệt lớn giữa các thức ăn trong đời sống. 

Thi` thưa quí vị, tâm tư con người cũng vậy, ở vào tuổi nào đó trong cuộc đời của chúng ta thi` trạng thái của nội tâm không đáng để y', chúng ta chỉ đuổi bắt theo những gi` mà mi`nh muốn thôi.  Lấy ví dụ mi`nh thích thi` đi chùa, không thích thi` thôi, mi`nh thích thi` đọc sách, bất cứ loại sách gi`, dầu sách đó có tốt hay không tốt, dầu sách đó lành mạnh hay không lành mạnh mi`nh cũng đọc. Nhưng đến một lúc chúng ta thật sự đáng ngại với đời sống nội tại, bấy giờ một điều dễ dàng nhận thấy là trạng thái của nội tâm đó nó có một ảnh hưởng to lớn, ảnh hưởng đó có thể nói rằng hết sức dễ dàng để thấy.  

Ví dụ như người xưa họ có câu nói rằng "kẻ sĩ mà ba ngày không đọc sách, xem gương thấy mặt xấu xí."  Nếu đời sống của chúng ta trong một tuần lễ hay mươi ngày mà không nghe pháp, không đọc kinh, không đọc sách, không có những cuộc luận đàm một cách thú vị, mà  cuộc sống trôi qua một cách tẻ nhạt, hay trôi qua một cách vô vị, thi` tâm tư của chúng ta bấy giờ nó khác hẳn đi.  Phải tinh tế, phải biết lắng nghe nội tại, phải biết lắng nghe đời sống nội tâm thi` mi`nh mới thấy đời sống khác biệt như vậy.  Con người của chúng ta lúc nào mà bận rộn nhiều quá, bận rộn với công việc, chúng ta không có giờ phút để phản tỉnh, không có giờ phút để có thể lắng đọng tâm tư lại, để suy niệm những điều cao quí.  Thưa quí vị cái chất liệu tâm linh nó giảm thiểu đi, thi` từ quan niệm này chúng ta có  thể hiểu một cách rộng hơn là nó có những phiền não nội tại là phiền não, tại vi` nó nung nấu. 

Ở đây mi`nh có thể hiểu một điều như vậy là con người phần đông ai cũng có trạng thái phiền não như là tham, sân và si.  Tham là chúng ta ham muốn, chúng ta bị dính mắc, chúng ta cảm thấy rằng có một cái gi` đó nó đặt biệt lôi cuốn mi`nh và mi`nh bị cột trói vào nó.  Sân là trạng thái bất bi`nh, không có thoải mái, bực dọc khó chịu trước điều trái y' nghịch lo`ng.  Và si được hiểu trạng thái mê mờ tán loạn phân vân v.v... Những trạng thái đó làm cho tâm tư của chúng ta trở lên muội lượt, trở lên thiếu sự bén nhạy.  Những trạng thái đó rất thường ti`m thấy trong cuộc sống của mỗi chúng sinh ở đời này, bởi vi` chúng ta đối diện với những hoàn cảnh chung quanh, có cái thuận, có cái nghịch, có cái được, có cái không được.  Tuy nhiên những thứ này nếu chúng ta không để y' thi` có thể cái đạt tới cái cực điểm, trong cái cực đó nó có thể tạo ra một thứ thưa quí vị, đó là nó có thể trở thành một cái gi` đó gây ra bao nhiêu cái thương tổn cho người khác, và dĩ nhiên không có nghĩa là gây thương tổn cho chính mi`nh.

Phải nói rằng phiền não mà không để y' đến nó thi`nó có thể phát ra trong nhiều cách.  Một con người có tâm sân hay bất bi`nh với hoàn cảnh, nó chỉ là một hiện tượng tâm ly' bi`nh thường, nhưng nếu không khéo để y' nó có thể đạt đến một mức độ tàn nhẫn và nó có thể đem lại bao nhiêu sự thương đau, bao nhiêu khổ lụy cho những người chung quanh, và lúc bấy giờ nó trở thành một vấn đề mà Đức Phật Ngài dùng chữ paapakaarii cho chữ ác. Và phiền não mà nó càng mạnh và nó càng được thể hiện bao nhiêu qua thân qua khẩu thi` có một lúc nó ghi lại hai thứ: một là nó để lại quả dị thục ví dụ như đời sau sanh ra, kiếp sanh thức của chúng ta nó là những quả của thiện và bất thiện mà chúng ta làm, và những cái nghiệp đó nó cũng để lại trong đời này bằng những cái dấu tích của tâm ly' rất dễ hiểu. 

Một quyển sách, một bản nhạc nó có những như hưởng co`n lại trong tâm tư của mi`nh, những như hưởng đó có thể là ảnh hưởng nhiều năm tháng.  Tuy nhiên chúng ta cũng có thể thấy được có những người mà một hành động họ làm ở một cực độ nào đó, nó có thể bám sát lấy họ trong năm dài tháng rộng mà họ sống đau khổ.  Có nhiều người nghĩ rằng mi`nh làm điều ác nhưng mi`nh không thấy được đó là điều ác thi` đâu có ly' do gi` phải hối hận, mà một người không hối hận như vậy thi` họ có thể không đón nhận cái quả của nghiệp ác, nhưng mà thưa quí vị, khi làm việc bất thiện con người bị nhiều bất hạnh, một trong những bất hạnh lớn của con người khi làm việc bất thiện là họ không làm tăng trưởng được thiện pháp và có thể họ đào bứng tận gốc rễ của mi`nh, những gốc rễ của thiện pháp.

Khi con người sống quá ác thường gây ra tổn thương cho chúng sanh khác, thi` hạt giống thiện không thể trưởng dưỡng trong mảnh đất tâm linh của họ được, và như vậy nó để lại khoảng trống, cái gi` là cái bù đắp vào khoảng trống đó, thi` chắc chắn cái đó là cái không tốt. Do vậy đối với cái nhi`n của Đức Phật thi` chuyện nhân quả là một chuyện rất rõ ràng, chúng ta không cần phải dùng tới Phật nhãn, chúng ta không phải dùng thiên nhãn thông, túc mạng thông để có thể ghi nhận hiện tượng nhân quả để cụ thể rõ ràng, mà trái lại nếu chúng ta tinh tế một chút thi` thấy rằng cái môi trường nào, cái điều kiện nào mà thiện pháp có thể phát triển được, và môi trường nào, điều kiện nào thiện pháp không phát triển được, môi trường nào, điều kiện nào mà bất thiện pháp nó luôn luôn sanh xôi nẩy nở nó đều là khuynh hướng của chúng ta hết.  Phải nói rằng ở trong cuộc sống ngày hôm nay nó đã có rất nhiều thứ mà con người không để y' thấy điểm này. 

Chúng tôi có nói chuyện với một số Phật tử cách đây ba tuần lễ, khi chúng tôi sang thăm Florida lúc đó thi` Thầy trụ tri` của chùa Phật Pháp đang ở trong ti`nh trạng yếu lắm và chúng tôi cùng với Hòa Thượng cùng qua đó để gặp Thầy trụ tri` lần sau cùng, nhân lúc thăm viếng Sư thi` chúng tôi có nghe một Phật tử trong chùa tâm sự rằng: " mặc dầu Sư trụ tri` sống ở trong chùa đời sống có vất vả về chuyện Phật sự, nhưng nếu xét lại thi` cuộc sống hạnh phúc hơn cuộc sống cư sĩ rất  nhiều", chúng tôi yên lặng để lắng nghe tiếp tục lời nói của người Phật tử đó, người Phật tử đó tâm sự một việc, anh nói rằng cuộc sống bên ngoài ở tại Mỹ này, sự cạnh tranh là một cái gi` rất  bi`nh thường, và trong sự cạnh tranh nhất là cạnh tranh trong công ăn việc làm đôi lúc nó trở lên rất tàn nhẫn, một người đồng sở với mi`nh đôi lúc mi`nh phải gạt người đó ra bên ngoài để mi`nh chiếm lấy một địa vị nào đó, ở  trong một xã hội kinh tế là chủ đạo, ở trong xã hội mà sự cạnh tranh là chuyện bi`nh thường và ai cũng nghĩ rằng việc trù dập, chuyện đẩy người khác ra bên ngoài để mà mi`nh chiếm đoạt một cách hợp pháp, hợp pháp nghĩa là không vi phạm luật lệ gi`, chỉ là sự cạnh tranh hợp pháp thôi, nghĩa là một việc không có gi` đáng để quan tâm hết, nhưng  ngồi suy nghĩ lại thi` mi`nh tạo ra rất nhiều nghiệp trong suốt cả thời gian mi`nh làm việc như vậy.

Ở bên này người ta thấy rằng một người có việc làm, mi`nh đuổi sở một người nào đó, nó không ảnh hưởng gi` hết, và anh cũng kể cho chúng tôi nghe một vài kỷ niệm trong cuộc đời, có đôi lúc ở trong địa vị của anh, anh đã đuổi những người ra khỏi sở, bởi vi` ly' do này, ly' do khác nhưng rồi sau đó khi nghe nói rằng người đó thất nghiệp thi` nó ảnh hưởng đến gia đi`nh của họ có thể bị tan nát rồi có thể bị thế này thế khác, và anh nói rằng suốt cả hai mươi mấy năm làm việc ở đây  ngồi xét lại thi` anh thấy rằng đồng tiền được làm nên mi`nh phải đánh đổi bằng quá nhiều cái nghiệp mà vốn dĩ không có tránh khỏi. 

Thi` thưa quí vị, câu chuyện anh kể cho chúng tôi nghe, đã làm cho chúng tôi suy nghĩ một điều rằng ở trong một xã hội hay một nền văn hóa nào đó, có những việc làm chúng ta thấy nó hoàn toàn hợp pháp, nó không ảnh hưởng tới ai hết, nhưng rồi nếu một người Phật tử hiểu đạo suy tư thi` bấy giờ chúng ta dễ dàng để nhận ra những thứ đó xã hội đã không cho chúng ta được cái ánh sáng của trí tuệ, xã hội đã không có những cảnh báo cần thiết cho chúng ta nghiệp báo, đặc biệt là ở trong thời đại con người quá ưu tiên về kinh tế.  Nếu chúng ta lớn lên ở tại miền duyên hải trong một làng chài, một làng đánh cá, chúng ta lớn lên từ nhỏ ở đó, chúng ta không bao giờ nghĩ  nghiệp đánh cá là một cái nghiệp ảnh hưởng đến chúng ta như thế nào.  Thậm trí mi`nh lớn lên ở một nước chiến tranh việc sử dụng súng đạn, việc giết người này, giết người kia nó là một việc người ta thấy nó không phải là một chuyện lớn. 

Có những lần chúng tôi xem những đọan phim tại xứ Rwanda hay xứ Ethiopia ở tại Phi Châu, những trẻ em mười hai mười ba tuổi được trang bị súng đạn để trở thành một người lính, những trẻ em đó có thể có cái nghiệp bạo hành, có việc hết sức tàn nhẫn đối với những người khác, bởi vi` trong tay mi`nh cầm súng, nếu người kia là đối phương của mi`nh, những người kia là những người khác bộ tộc của mi`nh, thi` mi`nh có thể đánh, thậm tri' có thể bắn ngay trước mặt ống ki'nh của các ky' giả.  Thi` thưa quí vị, văn hóa của loài người nó vốn đã không có đủ sự minh triết, không có đủ ánh sáng để cho con người thấy đâu là thiện, đâu là bất thiện, và chính vi` vậy có thể chúng ta lớn lên trong nền văn hoá nào đó chúng ta sẽ bị mù lòa. Cái chữ mù lòa ở đây chúng tôi muốn nói nó tương tự như mi`nh nói color blind tức là một số người họ không nhận ra được màu đỏ, có một số người họ không nhận ra được màu xanh, họ không thấy được một số màu sắc nào đó.

Chúng ta cũng bị mù lòa đối với một số khía cạnh nào đó của đời sống, tuy nhiên cái phản ứng của nội tâm, cái tâm ly' của chúng ta, nếu một người nào có thể ngồi lại suy nghĩ lắng đọng thường xuyên thi` thấy rằng những việc mi`nh làm nó có khi mang lại cho mi`nh nhiều hạnh phúc và có những việc làm nó mang lại cho mi`nh nhiều nỗi đau khổ. Và chúng ta càng tu tập thi` khả năng bén nhạy về điều đó được càng nhiều, nhờ vào sự bén nhạy đó chúng ta khả dĩ có thể biết được ở trong một điều kiện nào chúng ta an lạc và điều kiện nào chúng ta không an lạc.  Theo trong kinh điển thi` chư vị Bồ Tát hoặc giả bất cứ ai trên con đường hướng cầu đạo quả giải thoát, một đức tính giúp cho người đó rất nhiều, đó là lo`ng đại bi hay sự bi mẫn hoặc sự bén nhạy với nỗi đau khổ của chúng sanh của người trong đời này, những ai thường xúc động trước nỗi khổ của tha nhân, thường trắc ẩn trước nỗi khổ của tha nhân thi` người đó cũng là người có thể bén nhạy đối với nỗi khổ trong tâm tư của mi`nh. 

Một người thiếu lo`ng đại bi thi` thường thường người đó không có được cái bén nhạy, người đó khổ mà mi`nh không thấy được người đó khổ và mi`nh không có sự cảm thông với người khác. Khi mi`nh không có sự cảm thông với người khác, thi` điều đó có nghĩa là rất ít khi mi`nh thấy nỗi khổ ở trong tâm tư của mi`nh, và vi` mi`nh ít có thấy được nỗi khổ trong tâm tư của mi`nh thi` thưa quí vị, chúng ta không thấy được ảnh hưởng của thiện và bất thiện ở trong cuộc sống của chúng ta. 

Cách đây không lâu chúng tôi có xem một cuốn phim ở trên đường phi cơ bay về Đài Bắc, trên máy bay người ta có chiếu một cuốn phim, nếu chúng tôi nhớ không lầm có tựa đề là Musa đó là cuốn phim của Đại Hàn nói về tinh thần thượng võ của chiến sĩ: họ kể về một câu chuyện thật của lịch sử và câu chuyện đó đã được giàn dựng thành một cuốn phim đặt biệt hết sức công phu, trong cuốn phim này nói về một phái đoàn đi xứ từ Đại Hàn đi sang Trung Quốc, khi qua những cửa ải đầu tiên thi` không may là những vị quan giữ ải này đã không có nhận ra tư cách ngoại giao của phái đòan này, và họ đã có những việc làm hành hung khiến cho phái đoàn gặp bao nhiêu cái chao đảo, bao nhiêu cái khó khăn, rồi cuối cùng họ lại xen vào một cuộc khủng hoảng giữa người Đại Hàn với người Mông Cổ và quân đội của nhà Minh, tức là Trung Quốc bấy giờ. Một điểm mà chúng ta có thể dễ dàng nhận thấy câu chuyện đó, tức là MuLăng vị tướng của phái bộ đó,  vị tướng này xuất thân trong gia đi`nh quyền hành, quyền bính gọi là cực ky` tại Hán Thành. Vị tướng trẻ này nguyên là người thừa kế địa vị của cha mi`nh, cha của vị tướng này ngày xưa cũng là chủ xoái, bây giờ vị tướng này cũng là vị tướng cầm đầu một phái bộ.  Vi` co`n trẻ  lại có sức mạnh và được huấn luyện trong binh nghiệp từ thời thơ ấu, nên vị tướng này trở nên một người hết sức giỏi về chiến trường, giỏi về đánh trận, nhưng phần lớn hữu dõng vô mưu, thiếu kinh nghiệm chiến trường, dầu có sức mạnh rất hơn người. 

Tuy nhiên với một cách chúng ta có thể ti`m thấy ở vị tướng trẻ này là một người chỉ biết ra lệnh và ra lệnh một cách độc đoán, ít có khi có được cảm nhận của người khác cho đến khi vị này thật sự đối diện với những đau khổ gọi là tan nát cõi lo`ng, và nhi`n thấy được sự hy sinh, nhi`n thấy sự can đảm của những con người bấy lâu nay vị này nhi`n bằng nửa con mắt thôi, tức là những người thuộc hạ, thậm trí  một vị dân giả đi theo mi`nh mà họ hết sức can đảm, lấy ví dụ như một người li'nh rất trẻ mà dám hy sinh để chạy ra khỏi bờ thành để đi đến một giếng nước đang bị canh gác bởi quân đội nhà Nguyên để lấy nước về giúp cho một thiếu phụ đang sanh nở mà không có nước sôi để dùng.  Thi` thưa quí vị, những hành động như vậy đã làm cho tâm tư của vị tướng trẻ này hiểu được phần nào về con người và hiểu được chính mi`nh, nhưng lúc đó không may là đã quá trễ rồi, nếu vị này có thể hiểu trước kia như vậy thi` đã không có những quyết định sai lầm, và khi không có những quyết định sai lầm thi` vị này đã có thể có những thành tựu lớn trong chuyến đi đó. 

Câu chuyện của lịch sử là câu chuyện đã sang trang và là câu chuyện của phim ảnh, dĩ nhiên người ta cho nó nhiều kịch tí nh hơn chuyện đó chúng ta không nói, tuy nhiên câu chuyện này cũng cho chúng ta thấy được một sự kiện rất rõ là nếu chúng ta có thể lắng nghe được cái vui cái khổ ở trong lo`ng mi`nh, và đặc biệt chúng ta nhạy cảm với cái vui cái khổ của người khác.  Chúng ta biết vui theo cái vui của người khác, và chúng ta biết trắc ẩn với cái khổ của người khác, thi` chúng ta có một cái cơ may rất lớn ở trong đời sống, cơ may đó khiến cho chúng ta thấy được cái mặt mũi, thấy được ảnh hưởng của phiền não của tham sân si, và nhờ như vậy chúng ta có một nhân sinh quan khác hẳn đi. 

Bài kệ này trong đó có một đề nghị của Đức Phật, đề nghị của Đức Phật về niềm vui và nỗi khổ, đôi lúc cái vui, cái khổ nó không phải là chuyện lớn trong đời sống này.  Người Trung Hoa có nói một câu mà chúng ta nghe Đoàn Thị Điểm ghi lại ở trong Chinh Phụ Ngâm chính là "Dặm nghi`n da ngựa, do thái sơn nặng tựa hồng mao", mạng sống của mi`nh có đôi khi nó nặng như thái sơn có khi nó nhẹ tựa lông hồng, cái niềm vui nỗi khổ trong người mi`nh, trong lo`ng của chúng ta, đôi khi nó không phải là điều đáng nên để y', có đôi khi thi` cũng nên xem rất thường, nhưng đôi khi chúng ta cũng nên biết rõ.  Biết rõ thi` chúng ta có thể trở mi`nh được, không phải lúc nào chúng ta cũng có một thái độ quá nghiêm trọng, nhưng nếu chúng ta khéo suy tư, thi` chúng ta thấy được cảm thọ nó ảnh hưởng chúng ta như thế nào.

Có một bài kinh gọi là Đế Thích Sở Vấn, và bài kinh Đế Thích Sở Vấn trong đó Đức Phật Ngài nói một cách tinh tế về một con người mà lắng nghe lấy chính mi`nh, ví dụ là cái khuynh hướng mà đạo Phật gọi là tầm, có những sự hướng tâm nó mang lại cho chúng ta vui, mang lại cho chúng ta khổ, mang lại cho chúng ta phiền não hay không phiền não, những cái đó nếu chúng ta để y' thi` chúng ta sẽ thấy nó khác, hoặc giả nếu chúng ta là một thiền sinh đi vào trong trường thiền thưa quí vị, đôi lúc một cái niệm nhỏ nó khởi lên trong tâm và nó kéo sau cả cái vui, cái không vui, cái an lạc và cái khổ đau, cái đó chúng ta cũng có thể ghi nhận được rất rõ.

Chúng tôi nhớ một vị thiền Sư, Ngài Mahasi lúc Ngài co`n sinh tiền, ngài có nói một điều rằng "Một hành giả trong bước chân đi kinh hành và nếu vị này để y' được y' muốn của mi`nh, cái y' muốn ngừng lại, cái y' muốn quay lại, nếu dừng lại y' muốn đó bén nhạy thi` người đó sẽ hiểu được cái gi` là cái vui khổ mà do tâm tư của mi`nh tạo nên, đơn giản thôi thưa quí vị, có những y' muốn nó mang lại cho chúng ta một áp lực, áp lực này không phải từ bên ngoài mà tự mi`nh tạo lấy và có những y' muốn nó cho chúng ta trở về với sự thanh thản. 

Thi` nói chung nghiệp báo nó là một cái nguồn máy hết sức li chi phức tạp, ở cái nguồn máy đó có thể chúng ta không biết hết, quí vị có thể lái xe mà không cần phải là thợ máy chuyên nghiệp, quí vị không thể biết li chi từng chút một.  Tuy nhiên nếu chúng ta biết được một số nguyên tắc về bộ máy hoạt động, thi` thưa quí vị chúng ta có thể là một tài xế được, có thể lái xe được, chớ không cần phải biết nhiều.  Thi` nghiệp cũng vậy, không cần chúng ta phải có Phật nhãn hay chúng ta phải có thiên nhãn thông, để chúng ta thấy được đầu mối của cái nhân này và quả kia, kiếp này và kiếp khác, cái nhân quá khứ, quả hiện tại, nhân hiện tại quả vị lai, chúng ta không cần biết nhiều như vậy, nếu lúc đó chúng ta phải ghi nhận đâu là vui, đâu là buồn, đâu là trạng thái làm cho mi`nh được an lạc và trạng thái làm cho mi`nh đau khổ, thi` lúc bấy giờ chúng ta có thể hiểu được việc mi`nh làm nó có thích đáng hay không, và việc đó có nên làm hay không. 

Người Trung Hoa và Ấn Độ đều có được một số gởi gấm ở trong nền học thuật của họ liên quan đến kiếp người. Người Trung Hoa họ nói rằng nếu một người ở tuổi lão niên, tức là chúng ta nói trên 60 trở về sau này mà không học được chữ nhàn, chữ nhàn giống như trong Đạo Gia nói đến thi` người đó có thể được xem như là người sống mà thiếu sự suy tư về cuộc sống của mi`nh, có nghĩa là một con người mà đã uống cạn chung rượu đời, một con người đã đi gần đến nấm mộ để chôn mi`nh mà người đó vẫn chưa y' thức được là mi`nh vui hay khổ, thi` điều đó là điều đáng tiếc lắm, rất là đáng tiếc. 

Với người Phật tử thi` ở trong hiện tại này chúng ta có thể nói một cách khẳng định rằng cho dù chúng ta có làm điều thiện đó nó có cực nhọc đến đâu, dù sự dấn thân của mi`nh phải bắt buộc trả giá thế nào, thi` chúng ta cũng đừng quyên rằng, một việc làm mà có y' nghĩa thiện thật sự thi` nó phải có những phần thưởng tinh thần, và trái lại nếu việc chúng ta làm mà nó chỉ mang lại cho chúng ta những cái phiền não thi` chúng ta phải coi chừng, phải xét lại, đặc biệt là chúng ta phải xét lại những gi` mi`nh làm có mang lại hạnh phúc cho những người ở chung quanh chúng ta hay không. 

Ở đây là một đề tài hết sức thú vị của Đạo Phật, chúng ta nghe rất nhiều về tứ đế và trong đó Đức Phật dạy sự đau khổ là một tiền đề của chân ly', chúng ta có thể gặp đau khổ để từ đó hiểu được cái gi` nên làm, cái gi` mang tánh cách cấp thiết để phải giải quyết ở trong đời sống này, thi` ở đây một lần nữa khổ đau do hạnh nghiệp bất thiện mang lại nó cũng là cả một đề tài.  Bởi vậy chúng tôi nhớ cách đây khoảng chừng mươi năm, ở trong một tập sách mỏng như là một tập san, đó là một tập san có một bài viết của Hoà Thượng Minh Châu ở trong đó Hoà Thượng có nói về Đạo Phật bắt đầu bằng một cảm thọ và chấm dứt bằng cảm thọ, chữ cảm thọ ở đây, tức là chúng ta nói nên những cảm giác của khổ lạc ưu hỷ xả, và cái cảm thọ đó nếu chúng ta biết lắng nghe, biết ghi nhận thi` chúng ta có thể thành tựu được những cái thiện pháp ở trong đời sống, những cái thăng tiến về mặt tâm linh và đây là đặc điểm rất quan trọng ở trong Phật Giáo. 

Người Ky Tô Giáo thuờng nói đến một trạng thái là một con người biết lắng nghe thượng đế, lắng nghe thượng đế ở đây tức là người đó có thể hiểu được con người cái hư tật xấu của mi`nh qua cái sự quan sát lắng nghe ở niềm vui nỗi khổ, ở trạng thái thăng hoa hoặc là đọa lạc ở trong cuộc sống này, thi` thưa quí vị người Phật tử nói rất đơn giản, nếu chúng ta có  một tâm tư nhạy bén với nỗi khổ đau của đời sống, nỗi khổ đau cố hữu như là nỗi khổ đau được diễn tả ở trong tứ đế, hoặc những khổ đau sầu muộn vốn do hạnh nghiệp mang lại, thi`chỉ chừng đó nó đủ là một ánh đuốt để soi đường cho mi`nh đi, nên nếu chúng ta không có trong trường hợp chúng ta sống hoàn toàn chỉ phản ứng thôi, có nghĩa là chúng ta chỉ dành lộn thôi, tức là khi  mà chúng ta vui, chúng ta buồn, chúng ta chỉ biết phản ứng thi` đó là một điều hết sức đáng tiếc. 

Đôi lúc mi`nh phải ngồi để nhi`n lại tại sao mi`nh buồn, có thể mi`nh buồn bởi vi` mi`nh đã tạo một việc bất thiện trong đời sống, hoặc phiền não nó nung nấu mi`nh, sự hối hận đã tràn ngập v.v...Thi` lúc đó chúng ta thấy thiếu vắng thiện pháp.  Hãy xem thiện và bất thiện như là những chất liệu của đời sống, có những chất liệu làm cho đời sống này được hoan hỷ, được an lạc và có những chất liệu nó như những độc tố, nó làm cho đời sống bị tăm tối mù loà, bị nung nấu, nói những điều này thi` chúng ta phải nói rằng nó là cả một câu chuyện nhàm tai, và chúng ta nghe rất  nhiều ở các tôn giáo, ở trong cuộc sống hàng ngày, tuy vậy nó cũng là một đề tài bị quên lãng nhiều nhất, bởi vi` chúng ta không muốn suy nghĩ đến điều đó, mi`nh chỉ muốn thoả mãn với cái vui, cái buồn của mi`nh, chúng ta chỉ muốn chống trả mãnh liệt lại với những gi` mà mi`nh gọi là đau khổ, cái gi` mà bất bi`nh ở trong đó, chúng ta không chịu ti`m ra cái nguyên nhân thật sự.

 Nên chi cái giáo ly' nhân quả cho chúng ta một cái nhân sinh quan khác, một nhân sinh quan sâu sắc khác khả dĩ cho chúng ta một cái y' thức, từ y' thức này mi`nh mới có thể đi tới trên con đường giải thoát giác ngộ.  Chúng tôi xin kết thúc bài pháp ngày hôm nay ở tại đây, xin hồi hướng công đức hôm nay đến tất cả chư thiên, thiện thần hộ pháp hộ tri` cho Phật Pháp được trường tồn, chúng sanh được an lạc, và xin cho tất cả chúng ta luôn sống với y' thức giác ngộ giải thoát. Nam Mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật.

Minh Hạnh biên soạn

Mọi liên lạc xin gởi về Minh Hạnh