|
Phẩm 15: Hạnh Phúc - Phẩm An Lạc
(Sukkhavagga) - Dẫn Nhập |
||
|
Niềm An Lạc Của Người Sống Đạo 1. Thế nào là sự an lạc thật sự theo Phật Pháp? 2. Đức Phật thường dạy chúng ta nên quán về sự vô thường, khổ, vô ngă mà ở đây nói về suy niệm hạnh phúc trong đời sống thế có mâu thuẩn không? 3. Hạnh phúc là điều tự đến hay do mưu t́m mà có 4. Giữa trần gian đầy đau khổ mà chúng ta sống an lạc th́ có đi ngược lại với đại bi tâm không/ 5. Hạnh phúc chân thực, theo ư nghĩa của "diệt đế" trong tứ thánh đế phải chăng chỉ dành cho các bậc thánh? 6. An lạc có vị trí thế nào trong sự tu tập của người Phật tử?
|
|
|
|
|
Bài Đọc Thêm
Con đường hạnh phúc Viên Minh và Trần MinhTài
Hầu như mọi nỗ lực của con người đều nhắm vào mục đích t́m kiếm một đời sống hạnh phúc. Nhưng thử hỏi mấy ai đă thành công trong mưu cầu tạo dựng một nền hạnh phúc đích thực. Nhiều người càng cố gắng truy tầm hạnh phúc th́ nó lại càng trở nên xa vời đối với họ, trong khi nhiều người khác đă nắm sẵn hạnh phúc trong tay nhưng lại thả mồi bắt bóng để rồi cuối cùng hạnh phúc cũng vuột khỏi tầm tay. Sự thật, hạnh phúc không hoàn toàn tùy thuộc nơi tiền tài, danh vọng mà con người đă phí sức đạt cho bằng được. Thực tế chứng minh, lắm người đă lên đến tột đỉnh của danh vọng hay đă thành công trong việc tạo lập một gia sản to lớn, nhưng vẫn sống một đời sống bất an, vô vị. Hạnh-phúc đâu phải xa vời với chúng ta đến thế, chỉ cần hướng tâm về với chủ thể để khai thác một nguồn hạnh phúc bất tận đang sẵn sàng chờ đợi ở nội giới mà chúng ta lăng quên để chạy theo ngoại cảnh. Muốn khai thác nguồn hạnh phúc nội tại đó chúng ta phải biết một số nguyên tắc căn bản khả dĩ tạo điều kiện tất yếu cho một đời sống an lành. Những yếu tố tiên quyết đó là ǵ ? 1- Kiểm soát nội tâm: Tâm hồn của con người có khả năng chi phối thể xác. V́ thế, tâm chấp chứa những niệm bất thiện th́ thật là một điều đại họa, lắm khi có thể giết chết cả một đời người. Ngược lại, nếu an trụ trong Chánh-niệm, Chánh tinh tấn, Chánh tư duy th́ tâm có khả năng đem lại cho chúng ta một đời sống hạnh phúc, lành mạnh. Không nên để cho trí phán đoán của chúng ta mang nhiều thành kiến, cố chấp. Hầu hết những phán đoán hay quyết định trong lúc bực tức hay khi hứng khởi bồng bột sẽ làm cho chúng ta ân hận về sau. Phải giữ tâm b́nh tĩnh và suy xét kỹ càng th́ phán đoán mới không thiên lệch. Đức Phật dạy: "Không một kẻ thù nào nguy hiểm cho con bằng tâm dục vọng, ḷng oán thù và tính ganh tị của con". Thật vậy, chỉ khi nào tâm được rèn luyện và phát triển theo đúng chánh đạo th́ mới đem lại lợi ích cho ḿnh và tha nhân. Tâm trầm lặng không có nghĩa là yếu mềm, tiêu cực. Thái độ trầm tĩnh của một người chứng tỏ họ là tri thức. V́ khi gặp một hoàn cảnh cam go, nan giải mà vẫn không lo âu bối rối th́ thật không phải dễ. Sự trầm lặng đó hẳn có một sức mạnh vô song mà bất kỳ trong mọi hoàn cảnh cũng không thể lay chuyễn được. Đó là điều kiện tiên quyết cho một đời sống hạnh phúc, đúng như một danh ngôn Pháp đă nói: "Sự yên lặng và b́nh an của tâm hồn ngọt ngào hơn các lạc thú". 2- Hành động sáng suốt: Điều quan trọng không phải là tiền tài, sức lực, học vấn, tài năng mà chính là biết cách sử dụng, và sử dụng đúng lúc, đúng chỗ những khả năng đó để đem lại hạnh phúc cho ḿnh và đồng loại. V́ nếu dùng sai những khả năng sẵn có của ḿnh th́ chỉ làm cho ḿnh thêm sa đọa. Chúng ta phải dũng cảm để biết cái nhu nhược của ḿnh, phải can đảm để biết chỗ hèn nhát của ḿnh, phải bất khuất khi thất bại và khiêm nhường khi chiến thắng. Phải luôn luôn giác tỉnh, sáng suốt để không có những hành động ngông cuồng, mù quáng. Nhiều người bỗng nhiên phát tài, hoặc thừa hưởng một gia sản to lớn của cha mẹ để lại nhưng họ không biết ǵn giữ, phát triển hoặc xử dụng thế nào cho hợp lư, và v́ thế chẳng bao lâu gia tài bị tiêu pha hoang phí cho đến khi kiệt tận. Thường thường những của cải không do mồ hôi nước mắt của ḿnh tạo ra th́ không có giá trị đích thực. Phải biết sử dụng tài sản đúng mức cho ḿnh và đôi khi v́ lợi ích của kẻ khác. Cũng như tài sản, sức mạnh, học lực, tài năng phải được xử dụng đúng chỗ, đúng lúc thế nào để được lợi ích cho ḿnh và tha nhân. 3- Cải tiến chính ḿnh cho thích ứng với hoàn cảnh: Chúng ta đang sống trong một thế giới luôn luôn bị biến đổi, nhưng ít ai nhận chân ra được thực trạng đó. Chúng ta không nên cố chấp vào truyền thống, tập tục hay tín ngưỡng được truyền lại từ các bậc tiền nhân chỉ v́ nghĩ rằng: "Xưa bày nay làm". Nếu mọi người đều có óc thiển cận như thế th́ làm thế nào xă hội có thể tiến hóa được. Có nhiều truyền thống từ ngàn xưa để lại mà không lỗi thời v́ luôn luôn thích ứng với xă hội mới. Nhưng không phải v́ thế mà các bậc phụ huynh câu nệ và bắt con ḿnh giữ đúng mọi tập tục cổ truyền. Hăy để cho thế hệ hậu lai theo kịp đà tiến hóa của xă hội miễn là không quá lố đến vượt qua khỏi giới hạn luân lư căn bản. Như thế chúng ta nên tránh một cuộc xung đột giữa hai cực đoan của nhóm người bảo thủ và duy tân. V́ cả hai đều là chướng ngại vật cho một sự tiến hóa trung dung tất yếu của xă hội con người. Tiến bộ trung dung tức là phải chấp nhận một số truyền thống chân chính làm nền tảng hay làm yếu tố hướng dẫn cho mọi trào lưu tiến hóa của xă hội. Có như thế th́ xă hội của chúng ta mới không bị cứng đọng mà cũng không tiến quá nhanh đến độ sa chân vào hố thẳm. Mỗi người là một phần tử tạo thành xă hội, nên phải chịu một phần trách nhiệm về những thăng trầm, tấn thối của xă hội trong đó ḿnh đang sống. Chúng ta phải tự hỏi là đă làm được ǵ để đóng góp vào trật tự tiến hóa của nhân loại. Đó chính là yếu tố nung đúc tinh thần sáng tạo thay v́ tự măn với những ǵ đă có. Mặt khác, ai cũng hiểu rằng "bá nhân bá tánh" nên chúng ta không thể sửa đổi mọi người cho hợp với ư ḿnh, lại càng không thể san bằng mọi chông gai hiểm trở để bước những bước thật êm ái trên đường đời. Ai ra khỏi mà không mong trời yên biển lặng, nhưng tốt hơn hết là họ nên luyện tập mọi khả năng thích ứng hầu đối phó với phong ba băo táp xảy đến bất cứ khi nào. Người muốn bước những bước êm đềm trên đường đày chông gai phải mang vào chân một đôi giày an toàn; cũng thế muốn có được một đời sống an vui tự tại phải biết cách chế ngự lục căn để sẳn sàng đối phó và thích ứng với mọi hoàn cảnh mà không bị lôi cuốn hay vướng mắc. 4- Khiêm nhường: Người trí thức lấy khiêm tốn để đo cái sở tri và cái sở bất tri của ḿnh, nhờ thế họ biết được chỗ khiếm khuyết để bổ túc và kiến thức của họ luôn luôn được mở rộng. Tự măn là một trở ngại lớn lao trong việc tự rèn luyện bản thân. Chính Đức Phật đă làm cho mọi người ngạc nhiên và kính phục khi Ngài từ bỏ vương quyền của ḿnh để sống một nếp sống từ tốn; và khi Ngài trở thành bậc thánh nhân Ngài vẫn không bao giờ tự xưng là giáo chủ. Giáo huấn của Ngài không bao giờ có vẻ tự đắc, tự phụ. Nhờ khiêm nhường ta không những học được những điều hay lẽ đẹp ở người mà c̣n không bị người ganh tị, tật đố. Một người tài cao như Hàn Tín thật hiếm có, nhưng v́ tính tự cao tự đại nên phải hứng chịu một hậu quả thảm khốc về sau. Trái lại, Trương Lương tuy tài cao mà khiêm tốn nên luôn luôn được quí trọng và nhờ thế ông đă sống một đời sống thật thanh nhàn an lạc. 5- Tiết kiệm th́ giờ: Th́ giờ quả là quí báu hơn cả vàng ngọc, v́ một ngày ta chỉ có 24 tiếng đồng hồ chứ không thể mua thêm được một giây một phút dù với bất cứ giá nào. Một đời người thật quá ngắn ngủi để cho ta có thể hoàn thành được lư tưởng của ḿnh. Các nhà học giả khi đến tuổi về chiều vẫn c̣n cảm thấy chưa học hỏi được bao nhiêu. Nên họ ước sao cho ngày tháng dài ra để cho thêm th́ giờ học hỏi nghiên cứu. Nhưng trái lại, nhiều người đă không sống trọn vẹn 24 tiếng đồng hồ một ngày để làm những việc đáng làm. Họ tiêu pha th́ giờ trong những câu chuyện ngồi lê đôi mách hoặc lo âu cho tương lai, hối tiếc quá khứ mà không biết rằng ḿnh đă đánh mất giây phút quí báu nhất là hiện tại -- giây phút ngắn ngủi mà ta thực sự hiện hữu trong cuộc đời -- cho đến khi giây phút quí báu đó vượt khỏi tầm tay rồi mới than van hối tiếc. Nếu bất cứ một giây phút hiện tại nào cũng được xử dụng hợp lư th́ quá khứ có ǵ đáng nuối tiếc và tương lai chắc chắn phải tươi đẹp huy hoàng. Tiêu phí th́ giờ không những làm hại chính ḿnh mà đôi khi c̣n làm mất th́ giờ của kẻ khác. A. De Gasparin nói rằng: "Giữa cái dĩ văng đă thoát khỏi tay chúng ta và cái tương lai mà ta không thể biết rơ, c̣n lại cái hiện tại nói rơ bổn phận của ta." Chúng ta phải thực hiện những ǵ có thể thực hiện được ngày hôm nay, chứ không nên để đến ngày mai. Đừng để cho giây phút hiện tại quí báu này trôi qua một cách vô vị, trong khi những bổn phận đáng làm lại bị lăng quên hoặc hẹn lại một ngày ở tương lai chưa chắc sẽ đến với ta. Boileau cũng bảo rằng: "Hăy giục giă lên, thời gian trôi và lôi cuốn chúng ta theo, chính cái lúc mà tôi nói đây chưa chi đă đi vào quá khứ." V́ quá khứ chỉ là giấc mộng và tương lai nào ai biết chắc sẽ ra sao nên ta phải sống và phải tiết kiệm từng giây, từng phút trong hiện tại này. 6- Kiên nhẫn và chịu đựng: Hăy kiên nhẫn đối với tất cả mọi người. Sân hận chỉ đưa đến một ngơ cụt không lối thoát. Tâm sân hận không những chỉ làm tổn thương người khác mà c̣n làm hại chính ḿnh, v́ nó gây xáo trộn cho đời sống tâm-vật-lư của ta. Một lời nói bất nhă không dằn được trong khi tức giận cũng như một mũi tên đă ĺa khỏi cung, khi đă gây thương tích cho người khác, th́ khó có thể tha thứ được dù có ngàn lần ăn năn hối lỗi cũng đă muộn rồi. Tục ngữ có câu "No mất ngon, giận mất khôn". Thật vậy khi nóng giận ta dễ trở thành mù quáng. V́ thế kẻ thù ta chiến đấu không phải ai khác mà là ḷng sân hận của ḿnh. Tâm ta vừa là bạn đồng minh, cũng vừa là kẻ thù nguy hiểm nhất. Chúng ta phải chiến đấu để tận diệt kẻ thù nội tuyến Tham, Sân, Si này bằng Giới, Định và Huệ. Hăy nhớ rằng "Một sự nhịn, chín sự lành" đúng như người xưa đă từng kinh nghiệm và dạy lại cho chúng ta. 7- Dĩ ân báo oán: Muốn thắng địch thủ trước hết ta phải tiêu diệt kẻ thù nội tuyến nguy hiểm hơn, là tâm sân hận của chính ḿnh. Mặt khác, nếu chúng ta bối rối, và hành động mất b́nh tĩnh trước kẻ thù tức là ta vô t́nh mắc bẫy của họ. Nếu ta học được điều hay lẽ đẹp ở bạn bè th́ sao chúng ta lại không học được một vài bài học quí giá nơi kẻ thù nghịch? Đâu phải bất cứ ai thù nghịch với ta đều là xấu cả, họ chắc phải có vài đức tính khả kính mà đôi khi ta lại không có. Một người có điểm khả kính như thế đáng lẽ ta phải kết bạn cầu thân hơn là chỉ v́ một lầm lỗi của họ mà xem họ như kẻ thù. Phương pháp tốt đẹp hơn cả là lấy ḷng từ ái để đáp lại kẻ đối nghịch. Mới nh́n, xem ra dĩ ân báo oán có vẻ nghịch lư nhưng đó là phương pháp mà các bậc hiền nhân đă từng áp dụng và thành công. Khi có một người bất b́nh với ta, trước tiên ta phải xem nguyên nhân nào khiến cho người ấy bất b́nh. Nếu quả thật v́ làm lỗi của ta, th́ ta nên nh́n nhận và chịu lỗi. Nếu chỉ v́ đôi bên có chỗ hiểu lầm th́ sao ta không t́m lời lẽ ḥa hoăn để bắt nhịp cầu thông cảm. C̣n nếu đối phương v́ có tính ganh tỵ, háo thắng th́ chỉ có cách ổn thỏa nhất là rải tâm từ ái đến cho họ; và chính nhờ tâm từ ái, một ngày kia có thể biến kẻ thù thành người bạn tốt. Chúng ta hăy ghi nhớ lời khuyên của La Cordaire: "Nếu anh muốn vui sướng trong chốc lát, cứ trả thù; nhưng nếu anh muốn an vui măi măi th́ hăy tha thứ ". Đó là dĩ ân báo oán vậy. 8- Ḥa điệu sống: Lịch sử nhân loại chứng minh rằng những kỳ thị màu da chủng tộc, sự cuồng tín và ḷng tham vọng đă đem lại nhiều bất hạnh cho con người. Những kẻ khát khao quyền uy, tiền tài, danh vọng, nếu được cộng thêm vào tính ganh tỵ th́ chẳng khác nào là đổ thêm dầu, họ đă không đóng góp được ǵ cho ḥa b́nh an lạc của đồng loại mà luôn luôn gieo rắc nhiễu hại cho kẻ khác. Họ không biết ḥa điệu sống, v́ quên rằng nếu ta muốn sống một cách thái ḥa, hạnh phúc th́ phải để cho kẻ khác được sống thanh b́nh, an lạc. Và họ lầm tưởng rằng họ có thể sống thanh b́nh trên sự đau khổ của kẻ khác, nhưng thật ra họ là những kẻ đau khổ nhất trên đời. Chúng ta có thể biến thế giới này thành một thiên đàng hay địa ngục trần gian căn cứ trên khả năng biết ḥa điệu sống hay không. Phải biết sống phù hợp với những định luật tự nhiên, như định luật nhân quả, nghiệp báo, vô thường, duyên khởi để chúng ta không c̣n bối rối hay khó chịu mỗi khi gặp những khó khăn trên đường đời. Đừng tưởng rằng sống phù hợp với những định luật tự nhiên đó tức là chúng ta không tiến hóa. Chính con người tiến hóa hay không là do mức độ thích ứng với những định luật này nhiều hay ít. Bằng chứng là khoa học đă ứng dụng những định luật tự nhiên hay những nguyên lư căn bản để phát minh và chế tạo. Tất cả những môn Xă-hội học, Tâm-lư học, Đạo-đức học, Kinh-tế học... đều có những định luật riêng của nó. Nếu những định luật này được áp dụng đúng mức th́ chắc chắn nhân loại sẽ sống trong ḥa b́nh, an lạc. Đáng tiếc là một số người sau khi đă có thế lực, tiền tài lại muốn vượt ra khỏi nhịp sống tự nhiên, hy vọng t́m được một chân trời mới lạ. Và quả thật họ đă đạt được một chân trời mới, nhưng đó không phải là chân trời hạnh phúc mà là một địa ngục tràn gian với đầy đủ cực h́nh thảm khốc: tranh chấp, giết chóc, thù hận. 9- Chấp nhận phê b́nh: Tục ngữ ta có câu: "Mật ngọt chết ruồi" và "Thuốc đắng đả tật". Lời khen trông có vẻ ngọt ngào nhưng chỉ làm cho ta thêm cao ngạo tự đắc. Trái lại, lời phê b́nh chỉ trích xem ra thật là cay đắng nhưng có thể giúp ta sửa chữa được nết hư tật xấu. V́ thế mà người ta có lư khi nói rằng: "khen là thù, chê là bạn". Chúng ta phải can đảm đón nhận những lời chỉ trích, v́ trong số những lời chỉ trích đó hẳn phải có điều đúng với sự thật, khi đó ta phải cố gắng sửa sai và thành thật cám ơn người đă chỉ trích ḿnh hơn là oán giận, tự ái. Đành rằng ḷng tự ái được đặt đúng chỗ là một đức tính giúp cho ta tiến bộ. Nhưng tự ái quá đáng, nhất là trong trường hợp bị người phê b́nh th́ chẳng những không có lợi ǵ cho ta mà c̣n gây thêm oán thù. Mặt khác, khi thấy người lầm lỗi ta cũng nên t́m cách phê b́nh khéo léo để sửa sai cho họ, bằng không th́ im lặng c̣n hơn làm cho họ mất thể diện. Chúng ta phải nhớ rằng: "Lầm lỗi mà ta thấy nơi tha nhân là phản ảnh những làm lỗi của chính ḿnh". V́ đă làm người th́ ai cũng có cái xấu cái tốt như nhau. Câu tục ngữ: "Suy bụng ta ra bụng người" không phải là không có lư. Họ chỉ hơn kém ở chỗ có biết lánh xa những cái xấu và làm những điều tốt hay không mà thôi. Vả lại, ngoại giới phản ảnh tâm trạng của mỗi cá nhân. Lúc ta buồn, vui, hờn, giận th́ ngoại cảnh cũng bàng bạc những tâm trạng đó. Một người bất chánh thấy hành động của người khác tương tự như ḿnh đều cho là bất chánh, nhưng sự thật vị tất đă là thế. Như vậy ta nên hoan hỷ chấp nhận lời chỉ trích đúng dù với thiện tâm hay ác ư. Nhưng khi phải phê b́nh kẻ khác th́ ta chỉ nên phê b́nh với ḷng từ ái. 10- Hăy tự thanh lọc trước: Trong kinh Dhammapada (Pháp Cú), Đức Phật dạy:
Thật là hữu lư khi chúng ta lo tṛn bổn phận của ḿnh chứ không xen vào công việc của người khác. Nếu chính ḿnh chưa rành công việc th́ dù có xen vào để tiếp tay cho kẻ khác th́ cũng chỉ làm cho người vướng bận thêm, lắm khi c̣n bị người khác oán trách, và vô t́nh ta làm ơn lại mắc oán. Như vậy ta nên áp dụng câu "Cá nhân tự tảo môn tiền tuyết, mạc vấn tha nhân ốc thượng sương" (Mỗi người hăy tự quét tuyết trước sân ḿnh. Đừng thắc mắc tại sao sương rơi trên mái nhà người khác) để tự cải thiện ḿnh. Khi ḿnh đă được cải thiện th́ tự nhiên đă nêu một gương lành cho kẻ khác. Đức Khổng Tử cũng dạy lấy tu thân làm căn bản trước khi muốn tề gia trị quốc hay b́nh thiên hạ. Nhiều người khi nghe nói Bồ-Tát vị tha th́ nghĩ rằng cứ đi lo việc cho thiên hạ tức là trở thành Bồ Tát. Nhưng càng lo việc thiên hạ, thiên hạ càng xua đuổi, mạt sát v́ thật ra họ chưa đủ tư cách, đức độ và trí tuệ của một vị Bồ Tát thật sự. Th́ ra, muốn trở thành Bồ Tát phải tự rèn luyện đầy đủ Bi-Trí-Dũng trước đă. 11- Không lo âu phiền muộn: Một sự lầm lẫn đáng trách của con người là quá lo âu cho tương lai và nuối tiếc quá khứ. Đại Đức Dhammananda dạy rằng: "Bí quyết của một đời sống hạnh phúc và thành công là cố gắng làm những điều đáng làm trong hiện tại, không lo âu tương lai, không nuối tiếc quá khứ". Chúng ta không thể trở về quá khứ để làm những việc đă rồi , cũng không thể đến trước trong tương lai để thực hiện những chương tŕnh chưa được thực hiện trong hiện tại, hay để xem những ǵ xảy ra ở đó. Người Anh có hai câu tục ngữ rất phù hợp với bí quyết sống không lo âu phiền muộn này. Họ nói rằng "Let bygones be bygones" nghĩa là hăy để cho cái ǵ đă qua trở về với quá khứ. Và "Never trouble trouble till trouble troubles you". Đừng bao giờ lo âu về những phiền phức chưa đến. Trong Truyền Đăng Lục có ghi:
Nếu thấy ta có sai lầm trong quá khứ th́ hăy ráng cải thiện lấy ḿnh trong hiện tại. Và muốn cho tương lai huy hoàng th́ cũng hăy tạo điều kiện lành trong chính hiện tại này. Vậy không cần lo âu tương lai, nuối tiếc quá khứ, hăy sống trong hiện tại; hăy tạo cho hiện tại một đời sống an lành, v́ giây phút hôm nay là hiện thân của cả tương lai lẫn quá khứ. Tóm lại, kiểm soát nội tâm, hành động sáng suốt, thích ứng hoàn cảnh, khiêm nhường, tiết kiệm th́ giờ, kiên nhẫn, dĩ ân báo oán, ḥa điệu sống, chấp nhận phê b́nh, tự giác, không lo âu phiền muộn là những bí quyết của một đời sống hạnh phúc. Thật ra chúng ta có rất nhiều phương pháp để tạo cho ḿnh một đời sống an lành, nhưng chung qui cũng gói ghém trong lời dạy sau đây của Đức Phật:
|