HÂN HOAN ĐÓN CHÀO CHƯ TÔN ĐỨC VÀ QUÝ PHẬT TỬ

Minh Hạnh biên soạn

   

Kinh Pháp Cú : Phẩm Hoa - Pupphavagga - kệ ngôn 46

 

TT Trí Siêu giảng ngày 4 tháng 5, 2003

 

                                           Biết thân như bọt nước

                                           Ngộ thân là như huyễn

                                           Bẻ tên hoa của Ma

                                           Vượt tầm mắt Thần chết

 

                                           Người nhặt các loại hoa

                                           Y' đắm say, tham nhiễm,

                                           Bị Thần chết mang đi,

                                           Như lụt trôi làng ngủ.

 

                                 (Bản Việt dịch của HT Thích Minh Châu)

 

TT Trí Siêu giảng

 

Nam Mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật

kính bạch Chư Tôn Đức và thưa quí Phật tử, hôm nay chúng ta sẽ thảo luận câu kệ ngôn số 46 với một duyên khởi.

 

Câu kệ ngôn số 46 nguyên văn tiếng phạn là:

 

                                              Phe.nuupama.m kaayamima.m viditvaa

                                              Mariicidhamma.m abhisambudhaano

                                              Chetvaana maarassa papupphakaani

                                              Adassana.m maccuraajassa gacche.

 

được dịch là :                         Biết thân như bọt nước

                                             Ngộ thân như huyễn cảnh

                                             Bẻ tên hoa của Ma

                                             Vượt tầm mắt thần chết

 

Kính thưa quí vị bài kệ này đă được Đức Thế Tôn thuyết tại thành Xá Vệ, trong duyên khởi là một vị Tỳ kheo hành thiền ở rừng, và vị Tỳ kheo này nhiệt tâm tinh cần thực hành SaMôn pháp với đề mục thiền quán, nhưng vị ấy lúc đầu chưa đạt được kết quả, vị Tỳ kheo đó quyết định trở về đảnh lễ và hầu pháp với Đức Thế Tôn để học hỏi thêm về đề tài thiền quán.  Trên đường đi về, những lúc trời nắng, nắng như thiêu đốt, như lửa , trong lúc mệt mỏi vị Tỳ kheo đó bị hoa cả mắt và vị đó nhận thức được tánh chất của pháp hữu vi danh và sắc, cũng giả tạm như vậy, thấy đó nhưng rồi mất, cũng như là hoa đốm khi mắt nhi`n thấy ở xa, khi trời nắng nó hiện lên những cảnh vật ở phía trước, cũng như là người ta đi trên sa mạc nhi`n thấy ở xa xa như có một rặng cây, hay trên đường đi người ta có cảm giác như ở phía trước có nước mưa đổ xuống ướt cả con đường, nhưng khi đến gần thi` hoàn toàn không thấy gi` nữa, cảnh tượng đó, ảo ảnh đó biến mất, vị Tỳ kheo ghi nhận cảm giác này và tiếp tục suy quán.

 

Khi đến một gịng sông, vị Tỳ kheo này xuống tắm rửa và ngồi bên bờ sông để nghỉ ngơi, lúc ấy gần một khe nước, khi nước chảy từ trên cao rơi xuống thấp như một thác nước, vị Tỳ kheo này thấy rằng những bọt nước do gịng nước chảy tạo ra, rồi bọt nước bị tan biến, vị Tỳ kheo này cứ nhi`n bọt nước tan biến theo gịng nước, cứ hết lớp này sang đến lớp khác, vị ấy lại thêm một ấn tượng về đề mục thiền quán về lư vô thường của pháp hữu vi. 

 

Khi vị Tỳ kheo này an trú tâm với tuệ quán, thấy pháp vô thường như vậy, bấy giờ ở tại thành Xá Vệ, Đức Thế Tôn biết được tâm của vị Tỳ kheo đang tiến hành thiền tuệ với những hiện tượng như vậy, Đức Thế Tôn đă xuất hiện ngay tức khắc trước mặt của vị Tỳ kheo và Ngài thuyết bài kệ:

 

                                                   Biết thân như bọt nước

                                                   Ngộ thân như huyễn cảnh

                                                   Bẻ tên hoa của Ma

                                                   Vượt tầm mắt thần chết.

 

Sau khi nghe bài kẹ này, vị Tỳ kheo  phát triển minh sát và chứng quả ALaHán.

 

Ở đây thưa quí vị, bài kệ Đức Thế tôn đă thuyết cho vị Tỳ kheo nhi`n bọt nước và nhi`n thấy ảo ảnh từ xa, để nhậnchân được rằng pháp hữu vi là vô thường.

 

Bài kệ này có y' nghĩa như thế nào và chúng ta tu tập ra sao khi chúng ta nghe và học bài kệ này.  Danh từ phe.nuupama.m thí dụ rơi xuống mặt nước, viditvaa là mặt nước đọng lại ở trên sân thi` những giọt mưa khác rơi xuống, nó sẽ tạo thành bọt nước, hoặc khi nước chảy ở trên thác rơi xuống hạ lưu, từ trên thượng nguồn chảy xuống hạ lưu, thi` nó tạo lên những khối bọt nước, và những khối bọt nước đó thật là tạm bợ, mỏng manh, Đức Phật Ngài khuyên hăy nhi`n những bọt nước này, ví như thân này, hăy nhi`n thân này giống như bọt nước vậy, thấy có nhưng mà nó thật sự không có, thấy nó sanh ở đó nhưng sẽ diệt ở đó, cũng giống như bọt nước vậy.  Sau khi biết được thân này như bọt nước, nó tạm bợ, nó vô  thường, nó biến đổi, nó hằng tiêu hoại, thi` vị hành giả tu tập phải bẻ những cành hoa của ác ma đi, cũng như khi ngộ được thân này như huyễn cảnh.

 

Mariicidhamma.m tức là hiện tượng ảo ảnh do ảo giác hiện ra, hay là do sức nóng mặt trời tạo ra, và mắt chúng ta nhi`n thấy nó có hiện tượng đó, nhưng thật sự thi` thực chất nó không có ǵ cả, chỉ là ảo giác thôi, cái thân này cũng vậy, nó cũng chỉ là ảo giác thôi, nó chỉ là huyển cảnh thôi, có cũng như không có, khi vị hành giả biết được thân này như bọt nước, như là huyễn cảnh, th́ bấy giờ vị hành giả tu tập như thế nào.

 

Đức Phật dùng danh từ maarassa papupphakaani, chữ maarassa ở đây chúng ta dịch là ác ma, ma trong trường hợp này chúng ta hiểu y' nghĩa như trước đây trong các bài kệ.  Có lần chúng tôi đă nhắc qua 5 loại ma, thi` trong bài kệ này, ma này ám chỉ cho phiền năo ma.  Papupphakaani tức là những cành hoa dục lạc, chúng ta phải hiểu những cành hoa dục lạc, là đối với phiền năo trong đó có những ái tham về cảnh sắc, cảnh thinh, cảnh hương, cảnh vị, cảnh xúc, những ái tham đó được gọi là những cành hoa của dục lạc, những cành hoa của ma vương, của ác ma.

 

Y' nghĩa trong câu thứ tư của bài kệ adassana.m maccuraajassa gacche.  Chữ maccuraajassa ở đây là chỉ cho tử thần hay là thần chết, chỉ cho sự tiêu hoại của mạng sống, người ta gọi sự chết là tử thần hay là diêm chúa (maccuraajassa).  Co`n chữ adassana.m, thật ra chữ adassana.m có nghĩa là không thấy, cái gi` là không thấy, tức là cái đó vượt ra ngoài tầm mắt, vượt tầm mắt mới không thấy, hoàn toàn ở đây trong câu kệ, Đức phật dùng những từ ngữ ví dụ, ám dụ pháp, ám dụ tức là dùng từ đó, nếu chúng ta nói vượt tầm mắt thần chết, h́nh ảnh thần chết mà thường thường người ta mô tả là một bóng ma cầm lưỡi hái, vượt khỏi tầm mắt thần chết, tức là thóat khỏi quyền kiểm soát của thần chết.

 

Bài kệ này được ám chỉ cho sự giải thoát, khi mà chúng ta giải thoát, chấm dứt được tử sanh, sanh tử, luân hồi, được gọi là vượt tầm mắt thần chết, hay nói cách khác nữa người mà vượt tầm mắt thần chết tức là bậc AlaHán, sau khi vô dư y Niết bàn, vị này sẽ không co`n tái sanh trở lại trong cơi sống này nữa, và do đó cho nên vượt tầm mắt thần chết.

 

Thưa quí vị, khi chúng sanh co`n lặn hụp trong cơi khổ trầm luân này, co`n đi đến những cảnh giới tái sanh ở chỗ này, ở chỗ kia.  Thưa quí vị, người đó hễ co`n tái sanh, tức là hăy co`n chịu sự chết, và như vậy trong tam giới cho dù rằng cơi phạm thiên, cơi trời, phi tưởng, phi phi tưởng là cơi cao tột trong tam giới, nhưng cũng không thể thoát khỏi tầm mắt thần chết, ngụ y' nói rằng vị phạm thiên, phi tưởng, phi phi tưởng có tuổi thọ cao như thế đó, già như thế đó, lâu như thế đó, nhưng cũng phải chết, cũng phải hết tuổi thọ và cũng phải tái sanh ở cảnh giới khác, cứ tiếp tục như vậy.

 

 Hễ co`n là chúng sanh, co`n sanh tử luân hồi thi` co`n chịu sự chết, và với y' nghĩa đó thi` phải hiểu rằng khi chúng ta co`n sanh tử luân hồi và co`n phải sanh ra và phải chết, như vậy chưa gọi là vượt tầm mắt của thần chết, vẫn co`n nằm trong sự kiểm soát của sự chết, của thần chết.

 

Co`n khi chúng sanh nỗ lực nhiệt tâm tu tập để đoạn trừ các lậu hoặc phiền năo, và khi các phiền năo lậu hoặc đă được đoạn tận, mầm móng tái sanh đă được tuyệt trừ tận gốc, không co`n sự tái sanh nữa, thi` đây được xem như là vượt khỏi tầm mắt của thần chết, ngụ y' nói rằng đối với vị ALaHán, việc nên làm đă làm, gánh nặng đă đặt xuống, sau đời sống này không co`n đời sống khác, vi` không có sự tái sanh cho nên không co`n có sự chết.

 

 Đây mới thật sự là vượt khỏi tầm mắt của thần chết, không bị nằm ở trong quyền lực của tử thần.  Và thưa quí  vị đó là y' nghĩa của bài kệ, bài kệ này đă gợi y' cho chúng ta những điều mà chúng ta áp dụng trong đời sống tu tập của chúng ta.

 

Ở đây thưa quí vị, khi chúng ta nói đến việc tu tập, trước nhất là người Phật tử chúng ta sau khi có niềm tin bước chân vào Phật pháp, với tâm nguyện sẽ tu tập, mặc dầu chuyện đầu tiên của chúng ta, là chuyện mà chúng ta tập sự làm các công đức phước báu như là bố thí tri` giới  chẳng hạn, nhưng chúng ta cần phải biết rằng nếu chúng ta chỉ cần tạo các công đức, các thiện nghiệp để chúng ta hưởng được an lạc đời này đời sau, thi` điều đó chỉ có nghĩa là chúng ta làm chỗ nương tựa, để ngăn chặn con đường ác đạo thôi chứ chúng ta chưa phải là vượt tầm mắt thần chết, bởi vi` khi chúng ta co`n chấp nhận phước báu, một thiện nghiệp như là hành trang để tái sanh ở trong tương lai, ở những cảnh giới an lại như ở cơi người, cơi trời, cơi Phạm thiên. Khi chúng ta vẫn co`n chấp nhận như vậy có nghĩa là chúng ta vẫn co`n lệ thuộc trong quyền lực của tử thần, chúng ta vẫn co`n đứng trong tầm mắt của thần chết.

 

Không ai ma` không chết ở trong thế gian này, cũng giống như một vật thể nào đứng trong khoảng trống vừa tầm máy nhiếp ảnh có thể ghi nhận được thi` gọi là không vượt khỏi tầm máy nhiếp ảnh, cũng  như thế đó hễ co`n cái thân ngũ uẩn, co`n hiện hữu trong cơi đời này, tức là co`n nằm trong tầm mắt của thần chết, không thể chấm dứt.

 

Ở đây thưa quí vị, do vậy cho nên người Phật tử chúng ta tu tập tiến bộ hơn là sau khi chúng ta đă luyện tâm của mi`nh tu hướng theo đường thiện, làm được các công đức phước báu và tâm đă sẵn sàng, đă thuầu thục thi` bây giờ thưa quí vị, cứu cánh của chúng ta không phải ở cơi người cơi trời trong tương lai, mà cứu cánh phạm hạnh của chúng ta là mục đích giải thoát, cuộc đời này nhiêu khê đày đọa, quá nhiều phiền lụy, cho nên chúng ta cần giải thoát khỏi cơi đời này, chúng ta cần phải thoát khỏi quyền lực của sanh tử, tử sanh, tức là chúng ta thoát khỏi quyền lực của sự sống và sự chết, như vậy mới hoàn toàn giải thoát và an vui.

 

Ở đây thưa quí vị, khi chúng ta muốn thoát khỏi sự sanh tử luân hồi đó, thi` người Phật tử chúng ta cần phải có trí tuệ, cần phải có sự khéo tác y' để chúng ta nhi`n thấy rơ bản chất của thân này, luôn luôn chúng ta phải biết thân này là giả tạm sắc uẩn do tứ đại hiệp thành, do duyên của nghiệp thủ mà tạo sắc thân này do duyên của vật thực mà tạo sắc thân này, do duyên của thời tiết mà làm cho phát triển thể xác này và do duyên của tâm sanh khởi mà tạo nên sự hoạt động của xác thân này

 

Mà hễ cái gi` sanh khởi do nhân, do duyên, thi` cái đó nó sẽ bị biến hoại, vi` sao vậy ?,  Bởi vi` do nhân và duyên, bởi vi` năng duyên có mặt mới có sở duyên, và năng duyên không có mặt thi` sẽ không có sở duyên, bởi vậy cho nên thưa quí vị, sắc thân này giả tạm, và ở đây đối với danh uẩn, tức là thọ, tưởng, hành, thức, tâm này cũng vậy, luôn luôn có sự vô thường, biến hoại, có sự đổi thay, và chính vi` sự biến hoại vô thường biến đổi đó cho nên tâm này khi chúng ta chưa diệt trừ được phiền năo, thi` luôn luôn chúng ta có sự khổ ưu, có sự phiền toát, cái sự phiền toái đó là do chúng ta bị chi phối do ngoại cảnh, và chúng ta có thể bị chi phối phiền toái do những hiện tượng ở bên trong khi chúng ta thấy cảnh vừa lo`ng thi` khởi lên sự tham muốn, và khi tham muốn đạt không được và không thoải măn, thi` lúc bấy giờ khởi lên tâm ưu bi và cứ như vậy luôn luôn chúng ta bị dắn vặc, bị dày xéo.

 

Khi hiểu biết được rằng đối với thân ngũ uẩn như là bọt nước, như huyễn cảnh, ở trong bài kệ này khi Đức Thế Tôn thuyết và Ngài dùng hai hi`nh ảnh là thân như bọt nước, thân như huyển cảnh, là vi` Ngài thuyết cho một vị Tỳ kheo và vị Tỳ kheo đó đă lấy ấn tượng mà mi`nh vừa nhi`n thấy là bọt nước và huyễn cảnh ở xa bào ảnh, vi` Đức Thế Tôn Ngài dựa vào hiện tượng đó từ vị Tỳ kheo này mà Ngài thuyết lên bài kệ và chính do bài kệ này khi được thuyết lên như vậy chúng ta mới hiểu và tu tập.

 

Nhưng ở đây không hẳn là chúng ta quán vô thường bằng cách là chúng ta suy nghĩ với thí dụ thân như bọt nước, thân như huyễn cảnh mà chúng ta có thể suy nghĩ quán vô thường, bất cứ hiện tượng gi` mà chúng ta thấy được, miễn làm sao chúng ta thấy được khía cạnh có sanh có diệt ấy biến đổi luôn luôn, có tánh chất không trường tồn vĩnh hằng thi` là được rồi, dầu đó là một ấn tượng, một lá cây rơi hay là một bi`nh gốm bị bể, hay một cành hoa úa tàn, chúng ta có thể lấy bất cứ hi`nh ảnh nào đó có thể gợi cho chúng ta được một trí tuệ, để thông thấu được ly' vô thường đó là việc tu tập, chứ không nhất thiết là chúng ta phải quán sắc thân này như bọt nước như huyễn cảnh trong bài kệ đề cập.

 

Bởi có những lúc, ngay trong lúc này chúng ta không thấy được những cảnh ở xa, vị Tỳ kheo kia vi` đi đường mệt mỏi với sức nóng mặt trời, như đổ lửa như thiêu đốt, đang trong lúc đó mắt vị Tỳ kheo này mệt đờ đẫn và nhi`n trông về phía trước đường hăy co`n xa, mà trời nắng chan chan như vậy cho nên phát sanh những hiện tượng sao đốm hay những hiện tượng viễn lâu, thi` nhi`n thấy như thế đó, vị Tỳ kheo bắt lấy hi`nh ảnh này, để làm đề tài thiền quán lư vô thường.

 

Rồi vị Tỳ kheo đó ngồi bên bờ sông ở bên cạnh dưới một gịng thác, vị đó thấy thác nước từ trên cao đổ xuống tạo nên khối bọt nước, và khối bọt nước này luôn luôn có sự tan vỡ, lấy hi`nh ảnh đó mà vị Tỳ kheo tu tập với đề tài quán vô thường với xác thân, thi` trong trường hợp đó chúng ta phải hiểu rằng không có một trường hợp nào mà chúng ta có thể lấy một hiện tượng nhất định, một thí dụ nhất định để chúng ta tu tập, cách nào cũng được cả, ở đây chúng tôi xin gợi y' cho quí vị cách nào cũng được cả, chúng ta quán cách nào cũng thấy vô thường cả, chớ không phải chúng ta chỉ lấy hi`nh ảnh đó, nhất nhất theo hi`nh ảnh đó.

 

Và ở đây thưa quí vị, chetvaana maarassa papupphakaanilà sau khi bẻ găy những cành hoa của ác ma, thi` chúng ta mới chứng được đạo quả ALaHán, những cành hoa của ác ma ở đây tức là chỉ cho các loại phiền năo, nhất là phiền năo tham ái, vi` chính phiền năo tham ái được xem như một mầm móng của sự sanh tử luân hồi, ái tham trong cảnh dục, sắc hương thinh vị xúc, ái tham trong cảnh sắc, cơi vô sắc, những sự ái tham đó như một chất ẩm ướt của một thửa ruộng và thưở ruộng đó do nhờ sự ẩm ướt này, nếu có hạt giống rơi rải trên mặt đất của thưở ruộng thi` nó sẽ nảy mầm như thế nào thi` mỗi hành động của chúng ta dầu thiện hay ác, nhưng nếu hành động đó nó được bôi trơn, nó được ngâm và được thuần thục bởi ái tham, ái tham làm một chất liệu, thi` như vậy chính nghiệp này nó trở thành một chủng tử  và dẫn đến sự tái sanh trong tam giới, dục giới, và vô sắc giới, cũng giống như thuở ruộng kia vậy.

 

Và ở đây khi mà đắc quả ALaHán rồi thi` gọi là vượt tầm mắt thần chết, là bởi sau khi đă đoạn tận khổ ưu phiền năo, nhất là đoạn tận được ái tham tức là tập khởi của bộ thủ uẩn này, thi` khi đó vị ALaHán sau khi đă được Vô Dư Y Niết Bàn, không co`n sự hiện hữu ở cơi đời này nữa, thi` hễ không co`n hiện hữu tất nhiên là không có sự biến hoại, không co`n sự tái sanh, vi` thế cho nên không co`n sự chết, vi` vậy cho nên chúng ta mới gọi là vượt tầm mắt thần chết, đối với vị ALaHán gọi là vượt tầm mắt thần chết.

 

Trong sự tu tập, thật sự ra tâm ly' của một số người, một số chúng sanh khi họ nghe đến sự tu tập, và để cuối cùng hoàn toàn biến mất ở trên cơi đời này, hoàn toàn không co`n sự hiện hữu ở trên cơi đời này, thi` họ đâm ra sợ hăi, hốt hoảng lo âu rằng mi`nh đă bỏ công tu tập, tạo nhiều phước báu, nhiều thiện pháp để cuối cùng không co`n cái gi` cả, như vậy thi` uổng quá, nhưng thưa quí vị, đó là đối với những hạng người, những chúng sanh, mà trí tuệ của họ chỉ co`n nằm ở trong tầng trí tuệ hiệp thế, chứ họ chưa đạt được trí tuệ siêu thế và những người này họ chưa từng cảm nhận được sự khổ và có ư muốn thoát khỏi sự khổ đó một cách trọn vẹn, cho nên người này mỗi khi nghe đến sự tu tập để cuối cùng chứng quả ALaHán, Vô Dư Y Niết Bàn, thi` họ cảm thấy hốt hoảng và cảm thấy sợ hăi.

 

Nhưng nếu như người Phật tử chúng ta là một người Phật tử có tri`nh độ tu tập cao, và nhất là chúng ta thuần thục trong việc mà chúng ta suy quán, thấy cuộc đời này rất là phiền toái, kiếp này chúng ta sanh ra làm người sau khi chúng ta chết, khi chúng ta trưởng thành, chúng ta đă đi học tập, chữ nghĩa, học tập nghề nghiệp để chúng ta có được kiến thức, có được nghề nghiệp tương đối là thành thạo điêu luyện, thế rồi khi chúng ta chết chúng ta phải tái sanh trở lại ở cảnh giới khác, chúng ta phải bỏ và làm lại từ đầu tất cả, như vậy thi` mệt quá thưa quí vị, rất mệt mỏi, người nào có tu tập một thời gian, người đó cảm thấy nhàm chán đối với thế gian này, mệt mỏi đối với sắc thân ngũ uẩn này, thi` người đó mới gọi là thật sự tiến gần đến sự giải thoát, gần đến Niết Bàn.Co`n khi chúng ta tu tập, chúng ta vẫn co`n vui cười, vẫn co`n hoan hỷ với hội chúng, hoan hỷ với những thiện pháp nhỏ nhặt mà chúng ta làm được, chúng ta vẫn co`n hoan hỷ trong sự tái sanh, vẫn co`n hoan hỷ trong những hưởng thụ các dục lạc, thi` như vậy tri`nh độ tu tập của chúng ta chưa phải là cao lắm thưa quí vị.

 

 Chúng tôi thật sự nói đến đây, chúng tôi có mang một nỗi niềm là chúng tôi xuất gia từ bé, chúng tôi có nhiệt tâm để phụng sự cho Phật Pháp, phụng sự chúng sinh, thế nhưng khi mà tuổi bắt đầu đă có rồi, và sự bệnh hoạn nó chồng chất và ngũ căn, mắt tai mũi lưỡi thân, dần dần nó có sự cũ kỹ già nua, biến thái, và chúng tôi đă theo dơi từng chút, cảm nhận được từng lúc từng thời gian, từng ngày từng tháng năm, bắt đầu chúng ta cảm thấy ngao ngán và cảm thấy chán nản.

 

 " Ta co`n để lại gi` không, ki`a non đá lở nọ sông cát bồi "  chúng ta không co`n để lại cái gi` cả, cái gi` chúng ta đă trao chuốt cho xác thân này, cái gi` chúng ta đă nuôi dưỡng cho xác thân này, bồi bổ cho xác thân này, những sự nghiệp mà chúng ta đă làm nên, những địa vị mà chúng ta đă cố gắng tạo lập để đứng vững trong xă hội này, tất cả những thứ đó nó chỉ là giấc mộng thôi thưa quí vị, nó chỉ là bọt nước thôi thưa quí vị, nó chỉ là ảo ảnh thôi thưa quí vị, nó chỉ là án mây trên trời thôi, chỉ là giọt sương trên đầu cỏ, nó không là gi` cả.  Khi ma` chúng ta cảm nhận được như vậy thi` sự tu tập tiến bộ của chúng ta trong tương lai mới được xem như là có kết quả. 

 

Thưa quí vị đó là y' nghĩa của bài kệ mà ngày hôm nay trong giờ này, chúng tôi xin tri`nh bày một cách tóm tắt, để Phật tử chúng ta có thể chiêm nghiệm và hiểu được mà tu tập, và ướt mong rằng mỗi ngày, chúng ta nghe mỗi bài kệ, chúng ta cảm nhận được sự thâm thúy của giáo pháp, cái mục đích của đời sống phạm hạnh và chúng ta có cảm nhận được cái giá trị của sự tu tập rốt ráo như thế nào, để chúng ta cùng nhau đạt đến sự giải thoát chấm dứt khổ luân hồi trong tương lai, chứ chúng ta không thể nào quanh năm suốt tháng, đời này sang đời nọ chúng ta cứ lẫn quẩn loanh quanh ở đây măi thưa quí vị.

 

Đó là y' nghĩa của bài kệ đă gợi lên cho chúng ta cái cảm nhận đó, và chúc quí vị được an vui tiến hoá. Nam Mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật

 

Ngày 26 tháng 11, 2003

Minh Hạnh biên soạn

   Trở Lại Trang Kệ Ngôn Kinh Pháp Cú

Trở Lại Trang Pháp Đàm