12. ĐẠO PHẬT VỚI NẾP SỐNG THIÊN
NHIÊN
Thích Minh
Châu
Sau thế
chiến thứ hai, loài Người sống lo sợ một cuộc chiến tranh thế giới
nguyên tử, biến quả đất thành một
mùa đông giá rét vĩnh cửu, trong ấy mọi
sinh vật kể cả loài Người, động vật,
thực vật đều bị tiêu diệt, không một ai sống sót. Trong mấy
năm gần đây, sự lo sợ một cuộc chiến tranh
nguyên tử tiêu diệt nhân loại được
cộng thêm với một lo sợ mới là tai họa hủy diệt môi sinh, tai họa
này có thể đưa nhân loại vào cảnh
diệt vong còn mau hơn tai họa chiến tranh. Như một nhà bảo vệ môi sinh
học đã nói, nếu trong 50 năm nữa, thế giới không đồng loạt đứng lên
bảo vệ môi sinh trên quả đất này,
thời ngôi nhà chung của nhân loại có thể bị tiêu diệt, môi trường sống
của chúng ta sẽ bị hủy hoại, không gì có thể cứu vãn được. Qua các tài liệu mới nhất của Tổ
chức Liên Hiệp Quốc bảo vệ môi sinh và của một số Tổ chức quốc tế khác
có liên quan, chúng ta có thể biết.
Hằng năm trên thế giới, hàng trăm triệu tấn đất mùn có giá trị nông
nghiệp bị hủy hoại do tệ phá rừng và xử lý đất đai không hợp lý. Hàng năm trên dưới 3000 cây số vuông đất nông nghiệp màu mỡ bị mất do xây dựng
nhà cửa và đường sá, chỉ tính riêng
tại các nước phát triển. Ở các nước nghèo thuộc thế giới thứ ba, môi
trường tự nhiên bị hủy hoại theo một kiểu khác. Nông dân đốt rừng để làm rẫy, chặt cây để có củi đun nấu; ở một số nước xuất khẩu gỗ,
nạn phá rừng đạt quy mô tệ hại, vì tiến hành với phương tiện kỹ
thuật hiện đại. Một thí dụ, ở Thái Lan cách
đây không đầy 50 năm, diện tích rừng chiếm 80% diện tích cả nước, hiện
nay, tỷ lệ đó chỉ còn lại 20%. Nhiều loại cây quý, cùng với một
số chim muông, dã thú bị mất tích. Nhân dân nhiều làng lâm vào cảnh
thiếu nước ăn, nước uống, chỉ còn
một cách là bỏ làng ra đi. Lụt hạn thường
xuyên xảy ra. Lớp màu mỡ của nhiều vùng nông nghiệp bị hủy hoại,
mùa màng thất bát, khiến nông dân bị cơ cực, nghèo đói. Nói tóm lại, kể cả Bắc cũng như Nam bán cầu
ở các nước phương Tây có trình độ
phát triển cao, cũng như ở các nước thuộc thế giới thứ ba nghèo
nàn, lạc hậu, vấn đề hủy hoại môi trường
sống đều đặt ra bức xúc và cấp bách, nhất là trong những năm gần đây.
Dù cho trong thời đức Phật còn tại thế, bảo vệ môi sinh chưa
đặt thành vấn đề, nhưng đức Phật với trí tuệ sáng suốt
và lòng từ bi cứu khổ của Ngài, với trách nhiệm của bậc Đạo sư cần tạo ra một môi trường tu học thích hợp
cho những đệ tử xuất gia và tại gia của Ngài, đức Phật đã chủ động tìm cách xây dựng cho mình và cho Hội
chúng Tăng già một nếp sống hài hòa
với thiên nhiên, một đạo tràng tu
tập thích hợp hướng tới giác ngộ và Niết Bàn.
Đức Phật l
à một bậc
Giáo chủ độc nhất sinh ra dưới cây Vô ưu
tại vườn Lâm-tỳ-ni, hành trì Thiền định cho đến giác ngộ dưới gốc cây Bồ đề, thuyết
pháp lần đầu tiên tại vườn Nai ở Ba-la-nại, và cuối cùng nhập
Niết Bàn dưới hai cây Sa-la tại Kusinara.
Trong 45 thuyết pháp độ sanh, Ngài để lại cho chúng ta hình ảnh một bậc Đạo sư đi bộ từ làng này qua làng khác, từ
đô thị này qua đô thị khác, sau khi khất thực trở về, thường
ngồi trong một khu rừng gần đấy để an nghỉ hoặc thuyết pháp, hoặc ngồi
Thiền cho đến chiều. Hình ảnh đó của
đức Phật được ghi lại trong các câu thơ sau đây:
Một bát ăn ngàn
nhà,
Một thân đi vạn dặm
Vì
vấn đề sanh tử,
Giáo hóa độ ngày qua.
(Nhât bát thiên gia phạn,
Cô thân vạn lý du,
Kỳ
vị sanh tử sự,
Giáo hóa độ xuân
thu).
Trong những bài thuyết pháp,
Ngài thường dùng các ẩn dụ tìm thấy trong thiên nhiên, trong các động vật và thực vật và nhờ vậy các hình
ảnh gợi lên rất sinh động tươi mát như
chính mình sống giữa mây trời rộng rãi. Nói đến sự cách biệt giữa pháp thiện và pháp
ác, Ngài dạy: "Rằng xa thật là xa khoảng cách giữa mặt đất và vòm trời. Rằng xa thật là xa khoảng
cách giữa bờ bên này đến bờ bên kia.
Rằng xa thật là xa, khoảng cách giữa mặt trời mọc và với chỗ mặt trời
lặn, nhưng còn cách xa, cách xa hơn nữa là khoảng cách giữa pháp bậc
thiện và pháp kẻ ác" (Tăng Chi tr. 410).
Nói đến hương người đức hạnh là ví với hương của hoa thơm, nhưng
giữa hai loại có sự sai khác:
"Không một hương hoa nào
Bay ngược chiều gió
thổi
Chỉ hương người đức
hạnh
Ngược gió khắp tung bay" (Pháp Cú
52)
Đức Phật thường dùng hình ảnh
biển cả để so sánh với Chánh pháp: “Này Paharada, biển lớn chỉ có một
vị, đó là vị mặn. Cũng vậy, này Paharada pháp này của Ta cũng chỉ có một
vị, là vị giải thoát". (Tăng III, tr 57).
Ồn ào của người ngu, sự yên
lặng của người trí được đem ra so sánh với bể cả. Biển gần bờ thời ào
ào, biển ngoài khơi thời lặng yên:
"Như chính giữa trung tâm
Của biển cả đại dương
Sóng biển không có
sanh
Biển hoàn toàn đứng
lặng.
Cũng vậy này Tỳ kheo,
Hãy đứng lặng không động,
Không xôn xao
bồng bột
Đối sự gì ở đời". (Kinh Tập, số
920)
Đức Phật luôn luôn tán thán
núi rừng, và xem núi rừng là nơi trú ẩn lý tưởng cho những vị xuất gia
hành đạo.
"Làng mạc hay rừng núi,
Thung lũng hay đồi cao
La-hán trú chỗ nào
Đất ấy thật khả ái".
"Khả ái thay núi rừng
Chỗ người phàm không
ưa
Vị ly tham ưa thích
Vì không tìm dục lạc" (Pháp Cú
98-99)
Khi Ngài thấy vị Tỳ kheo sống
ở trong rừng, Ngài rất hoan hỷ:
"Ở đây này Nagita, Ta thấy
một Tỳ kheo sống ở trong rừng, ngồi chưa đạt được Thiền định ở trong
rừng. Này Nagita, đối với vị ấy, ta suy nghĩ: “Tôn giả này chưa đạt được
Thiền định, nhưng sẽ thành tựu được Thiền định, và sẽ bảo vệ được tâm đã
được Thiền định”. Do vậy này Nagita, Ta hoan hỷ về trú xứ tại rừng của
Tỳ kheo ấy". (Tăng Chi II, tr. 336).
Ở đây chúng ta chỉ cần nghe
một số bài kệ, bài thơ của các vị Đại đệ tử đức Phật, khi đã chứng quả,
nói lên lời ca tụng núi rừng để nhận thức rằng đời sống giữa rừng núi
với thiên nhiên là những trú xứ, là những môi trưòng thích hợp nhất để
thành tựu chánh trí. Ngài Sabbaka tuyên bố:
"Khi ta thấy con cò,
Trương đôi cánh trắng tinh
Sợ hãi đám mây đen
Tìm chỗ kín ẩn
nấp,
Khi ấy chính con sông
A-ja-ta-ra-ni
Đem hoan hỷ cho ta.
Ai lại không
thích thú,
Khi thấy ở tại đây
Trên cả hai dãy bờ
Có hàng cây
Jam-bu
Làm chói sáng bờ sông,
Sau lưng cái hang lớn.
Hãy
nghe những con nhái
Khéo thoát những đàn rắn
Kêu lên niềm hoan hỷ
Với
tiếng kêu nhẹ nhàng.
Nay không phải là thời
Buông thả với
núi rừng
Thật an ổn con sông
A-ja-ta-ra-ni
Thoải mái và an
lành
Thật an vui thích thú".
(Trưởng Lão Tăng kệ tr. 134)
Ngài Kassapa, sống trọn đời ở
rừng núi nói lên vì sao ngài ưa thích núi rừng:
"Khu đất thật khả
ái
Với những vòng tràng hoa
Hoa tên Ka-ra-ri
Trải rộng
ra cùng khắp,
Với voi rú khả ý
Đồí núi ấy ta thích.
Những hồ nước trong mát
Tuyệt đẹp màu mây xanh
Che tán bởi loại
bọ
Tên kẻ chăn In-da
Những
ngọn núi đá ấy
Làm tâm ta thích
thú.
Giống đồi mấy xanh
biếc
Ví tháp đẹp lâu đài
Với vượn hú khả ý
Đồi núi
ấy ta thích.
Được mưa ướt thấm
nhuần
Đất bằng thật khả ý
Đồi núi được ẩn sĩ
Làm thành nơi trú
xứ
Vẳng lên tiếng chim công
Đồi núi ấy ta thích.
Tràn đầy hoa cây
gai,
Như trời phủ làn mây
Đầy mọi loài chim chóc
Đồi núi ấy ta thích.
Dưới tảng đá hang
đá
Có nước suối trong chảy
Có khỉ và có nai
Lai vảng
sống gần bên
Cỏ cây bao trùm nước
Đồi núi ấy ta thích". (Trưởng Lão
Tăng Kệ, 252
-253)
Người Phật tử không những xem
thiên nhiên như người mẹ hiền nuôi dưỡng mình bằng thức ăn, áo mặc, nhà
ở v.v... mà còn xem thiên nhiên như là một nguồn bất tận những cảm hứng
hướng thượng, giác ngộ giải thoát. Hoa rụng, lá rơi mùa Đông qua, mùa
Xuân lại. Đó phải chăng là những bài học sinh động của thiên nhiên dạy
chúng ta về cuộc đời là vô thường, mọi pháp là vô ngã, không xứng đáng
cho con người phải tham đắm.
Các Thiền sư ngộ đạo đời Lý,
đời Trần đã để lại cho chúng ta những bài thơ tả cảnh thiên nhiên, lời
lẽ hay, hình ảnh đẹp, ý tứ sâu xa tuyệt vời.
Chúng ta hãy cùng nhau thưởng
thức lại bài thơ của Thiền sư Mãn Giác đời Lý:
"Xuân khứ bách hoa lạc,
Xuân đáo bách hoa khai
Sự trục nhãn tiền
quá
Lão tùng đầu thượng
lai
Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận
Đình tiền tạc dạ nhất chi
mai".
(Xuân đi trăm hoa
rụng,
Xuân tới trăm hoa
cười
Trước mắt việc đi
mãi
Trên đầu già đến rồi
Đừng tưởng xuân tàn hoa rụng
hết
Đêm qua sân trước một cành
mai).
Cảnh xuân đến xuân đi, hoa
nở, hoa tàn, mọi sự việc ở đời trôi qua trước mắt, và tóc của người trên
đầu bạc dần. Trong bức tranh toàn cảnh vô thường đó, Thiền sư vẫn cảm
nhận sự sống là bất diệt trong cảnh hoa mai nở sau đêm xuân tàn.
Trần Nhân Tôn là ông vua kiêm
Thiền sư đời Trần. Cảnh vật trong nhiều bài thơ của vua có màu sắc hư hư
thực thực, phản ảnh chân lý vô thường, vô ngã của đạo Phật. Như bài
Thiên Trường Văn Vọng sau đây;
"Thôn tiền thôn hậu đạm tự yên
Bán vô bán hữu tịch dương
biên .
Mục đồng địch lý ngưu
quy tận
Bạch lộ song song phi hạ điền".
Dịch:
Trước xóm sau thôn tựa khói lồng,
Bóng chiều dường
có lại dường không
Mục đồng sáo
vẳng trâu về hết
Cò trắng từng đôi
liệng xuống đồng.
Cảnh sau hay trước thôn mờ ảo
như trong khói, dường như có dường như không trong bóng chiều tà, theo
tiếng sáo của mục đồng đã đón trâu về hết nhưng đồng ruộng lại rộn lên
với đàn cò từng đôi từng đôi bay xuống đậu trên cánh đồng.
Đạo Phật vừa đề cao một nếp
sống hài hòa với thiên nhiên, vừa đề cao một nếp sống hài hòa với con
người. Khi được Dandapani hỏi Ngài thuyết giảng những gì, đức Phật liền
tuyên bố: "Theo lời dạy của Ta, trong thế giới với chư Thiên, ác ma và
Phạm thiên, với các chúng Sa-môn, Bà-la-môn, chư Thiên và loài Người,
không tranh luận với một ai ở đời”. (Trung Bộ III 109-l09s). Một câu
tuyên bố nữa nói lên thái độ không tranh chấp của đức Phật: “Này các Tỳ
kheo Ta không tranh chấp với đời, chỉ có đời tranh chấp với Ta. Người
nói pháp không có tranh chấp với một ai ở đời”. (Tương ưng III, 165)
.
Từ nếp sống hài hòa với thiên
nhiên, với con người, đạo Phật tiến tới bước nữa, đề cao lòng từ bi đối
với loài vật và cây cỏ, một thái độ tạo nên sự thông cảm giữa loài
Người, loài vật và thiên nhiên. Trong kinh Thừa Tự, Trung Bộ I số 3, đức
Phật dạy không nên đổ đồ ăn dư thừa trên cỏ xanh và trong nước có côn
trùng, sợ làm hại cỏ và côn trùng. Ngài dạy các đệ tử xuất gia phải dùng
vải lọc nước để ngăn chặn giết hại các sinh vật. Trong thời kỳ mùa mưa
an cư kiết hạ, đức Phật khuyên các Tỳ kheo không nên đi ra ngoài vì sợ
dẫm dạp trên cỏ cây hoặc các loại côn trùng nẩy nở rất nhiều trên đất và
trong không khi ẩm ướt. Ngài xác nhận không sát sanh là bố thí không sợ
hãi, bố thí không hận thù, bố thí không làm hại: "Vị thánh đệ tử từ bỏ
sát sanh, đem không sợ hãi cho vô lượng chúng sinh, đem không hận thù
cho vô lượng chúng sinh, đem không làm hại cho vô lượng chúng sinh".
(Tăng Chi III, 229) Ngài tuyên bố rất rõ, Ngài không chấp nhận vì Ngài
hay vì đệ tử của Ngài mà giết hại các chúng sinh để cúng dường đồ
ăn.
Ngài khuyên các đệ tử tại gia
của Ngài không nên làm nghề buôn bán người hay buôn bán thịt. Trong đạo
Phật có những tập tục nói lên truyền thống thương người, thương vật,
thương cây cỏ của người Phật tử: Truyền thống thả chim, thả cá, phóng
đăng, ăn chay, thọ bát quan trai là những hình ảnh tuyệt đẹp của lòng từ
bi thương người, thương vật của đạo Phật. Để nuôi dưỡng lòng từ bi ấy,
đức Phật dạy các đệ tử xuất gia và tại gia của Ngài phải hành trì Bốn vô
lượng tâm: Tu tập lòng từ để đối trị lòng sân, tu tập lòng bi để không
hại người hại vật, tu tập lòng hỷ để trừ diệt lòng ganh ghét và tu tập
hạnh xả để đoạn diệt hận thù.
Chính từ, bi, hỷ, xả là bốn
sức mạnh xây dựng sự thông cảm giữa người và người, giữa người và thiên
nhiên, giữa người với loài vật. Và xây dựng được một môi trường như vậy
thật là tốt đẹp cho hành tinh của chúng ta trong quá khứ cũng như trong
hiện tại, thay vì phát động những cuộc chiến tranh, hủy diệt con người,
hủy diệt động vật và hủy diệt thiên nhiên. Những lời dạy về lòng từ lòng
bi thật là rộng rãi bao la, bao trùm mọi loại mọi sinh vật, như kinh Từ
Bi trong Tiểu Bộ Kinh số 196 -152 trình bày:
"Mong tất cả những ai,
Hữu tình có mạng
sống
Kẻ yếu hay kẻ mạnh
Không bỏ sót một ai,
Thân dài hay
thân ngắn,
Trung thấp loại lớn nhỏ,
Loài được thấy, không thấv,
Loài sống xa,
không xa,
Các loài hiện đang
sống,
Các loài sẽ được
sanh,
Mong mọi loài chúng sinh
Sống hạnh phúc an lạc.
Mong rằng không có ai,
Lường gạt lừa dốí
ai,
Không có ai khinh mạn
Tại bât cứ chỗ nào,
Không vì giận
hờn nhau
Không vì tưởng chống đối
Lại có người mong muốn
Làm
đau khổ cho nhau.
Như tấm lòng người mẹ
Đối với con của mình
Trọn đời lo che chở
Con độc nhất mình sanh.
Cũng vậy đối tất cả
Các hữu tình chúng
sinh
Hãy tu tập tâm ý,
Không hạn lượng rộng lớn;
Hãy tu tập
từ tâm
Trong tất cả thế giới.
Hãy tu tập tâm ý
Không hạn lượng rộng lớn
Phía
trên và phía dưới
Cũng vậy cả bề ngang
Không hạn chế trói
buộc
Không hận, không thù địch.
Khi đứng hay khi đi
Khi ngồi hay khi
nằm
Lâu cho đến khi nào
Khi
đang còn tỉnh thức
Hãy an trú niệm này
Nếp sống này như vậy
Được đời đề cập đến
Là nếp sống tối
thượng..."
Đức Phật dạy người tu tập
lòng từ có được những lợi ích như sau: “Ngủ được an lạc, thức được an
lạc, không có ác mộng, được người khác ái mộ. Được loài phi nhân yêu
kính, được loài Trời gia hộ". (Tăng Chi III, tr 11)
Một người có từ tâm với thiên
nhiên, với các loài động vật, thì làm sao còn có ác tâm được với người
khác, với đồng loại. Người Phật tử đối với thiên nhiên như đối với mẹ
mình, dựa vào thiên nhiên để nuôi dưỡng thân mình, để cầu giải thoát và
giác ngộ, chớ không phải khai thác thiên nhiên để thỏa mãn lòng tham của
mình...
Phật tử đến với thiên nhiên
như ong với hoa, hút nhụy của hoa nhưng không làm hại đến sắc và hương
(Kinh Pháp Cú kệ số 49).
"Như ong chỉ lấy nhụy
Không hại hương sắc
hoa,
Cũng vậy vị Sa-môn
Ra vào giữa thôn
làng".
Đối với người xuất gia, đức
Phật đặc biệt chú trọng sự im lặng để có thể tập trung hành Thiền, tu
tập quán hạnh. Hội chúng Tỳ kheo của đức Phật là một hội chúng thanh
tịnh, ưa thích im lặng, tránh xa ồn ào. Đức Phật khuyên các vị Tỳ kheo
nên lựa một trụ xứ "Không quá xa, không quá gần, thuận tiện cho đi và
đến. Ban ngày không đông đúc, ban đêm không ồn ào. ít xúc chạm với ruồi,
muỗi, gió, sức nóng mặt trời và các loài rắn rít..." (Tăng Chi III, tr.
314). Vua Ajatasattu với lời giới thiệu của Jivaka đi đến yết kiến đức
Phật. Khi đi gần đến hội chúng Tỳ kheo 1250 người mà không có tiếng
động, tiếng đằng hắng, vua liền lo sợ không biết Jivaka có bội phản mình
không. Khi được Jivaka giải thích Hội chúng của đức Phật tôn trọng sự im
lặng như vậy đó, vua mới yên tâm đi đến yết kiến đức Phật. Một thời gia
chủ Sandhana (Trường Bộ số IV, tr. 38), đến viếng thăm hội chúng của tu
sĩ ngoại đạo. Sandhana ghi nhận sự sai khác của hai hội chúng: “Thật sai
khác thay, khi các tôn giả ngoại đạo hội họp lại, quy tụ lại, ồn ào, cao
giọng, lớn tiếng, họ sống bàn cãi những vấn đề phù phiếm...
Thật sai khác thay, Thế Tôn
an trú các nhàn tịnh xứ, núi rừng tịch mịch, xa vắng ít tiếng động, có
gió đồng thổi, lánh xa mắt người đời, thích hợp cho sự tĩnh tu”. Vua
Pasenadi nước Kosala chứng kiến các buổi thuyết pháp của Thế Tôn có hàng
trăm người dự. Nếu có người ho lên một vị ngồi bên trên khẽ đập vào đầu
gối và nói: "Tôn giả hãy im lặng, Tôn giả chớ có làm ồn, Thế Tôn bậc Đạo
sư của chúng ta đang thuyết pháp”. Cả một hội chúng đông người, trân
trọng im lặng lắng nghe lời giảng pháp của Thế Tôn, hình thành một bầu
không khí học tập tuyệt diệu cho các Phật tử. Đức Phật khuyến khích các
đệ tử xuất gia của Ngài sống đời sống ít dục, biết đủ. Ngài dạy các Tỳ
kheo, như lý quán sát thọ dụng y phục, "chỉ để ngăn ngừa lạnh, ngăn ngừa
nóng, ngăn ngừa sự xúc chạm của muỗi, gió, sức nóng mặt trời, các loài
bò sát; thọ dụng các món ăn khất thực, chỉ để thân này được sống lâu và
để bảo dưỡng, để thân này khỏi bị thương hại, để hỗ trợ cho Phạm hạnh;
thọ dụng sàng tọa chỉ để ngăn ngừa lạnh, ngăn ngừa nóng, ngăn ngừa sự
xúc chạm của ruồi muỗi, gió, sức nóng mặt trời... chỉ với mục đích sống
độc cư an tịnh.... thọ dụng các dược phẩm trị bệnh, chỉ để ngăn chận các
cảm giác thống khổ đã sanh, để được ly khổ hoàn toàn..." (Trung Bộ I,
tr. 98). Chỉ với một nếp sống thiểu dục tri túc như vậy người hành giả
mới sống một đời sống lành mạnh hướng thượng, đạt đến giác ngộ giải
thoát.
Như vậy, đạo Phật tán dương
một nếp sống hài hòa với thiên nhiên, hài hòa với loài Người, tán thán
lòng từ bi, khích lệ thương người thương vật, đề cao hạnh thiểu dục tri
túc, sống đời sống lành mạnh và giản dị, với mục đích xây dựng một môi
trường tu học lý tưởng cho người đời cũng như cho người xuất gia.
Phật tử chúng ta ngày nay hãy
học theo nếp sống của đức Bổn Sư, hãy sống gần thiên nhiên, yêu thiên
nhiên, gần cỏ cây hoa lá, thở hít khí trời trong sạch và nếu có thể thì
sống xa lánh những nơi ồn ào, bụi bặm. Dù có phải sống giữa thành phố,
như Thành phố Hồ Chí Minh này, nếu có chút đất gần nhà thì hãy trồng
cây, tạo bóng mát. Hãy đưa thiên nhiên vào tận trong nhà, lên lầu với
những giàn hoa, những cây cảnh. Đặc biệt là các chùa, Thiền viện, quý vị
Hòa thượng, Thượng tọa hay Đại đức trụ trì, quý Sư bà, Ni cô hãy tạo mỗi
cảnh chùa thành như một ốc đảo yên tịnh sạch sẽ, đầy hoa lá và gió mát
trong cái thành phố ồn ào và đông dân này, làm như vậy, tức là truyền
đạo và hành đạo, vì yên tĩnh ở ngoại cảnh dẫn tới yên tĩnh trong tâm
hồn. Yên tĩnh trong tâm hồn là giải thoát, là tự do tự tại.
Tất cả vấn đề là chư Tăng Ni
có ý thức đầy đủ, tạo ra cho mọi Phật tử một môi trường tốt nhất, có đạo
vị nhất giúp cho sự tiến bộ trí tuệ và cuộc sống an lạc của mọi người
đến chùa. Đó là sự hòa hợp tốt đẹp giữa môi trường thiên nhiên và môi
trường nhân văn. Tất nhiên, cảnh chùa tọa lạc ở một nơi phong cảnh đẹp
đẽ, thoáng mát, nhiều hoa lá đã là một ốc đảo thanh tịnh đối với những
người thế tục rồi. Nhưng cảnh chùa đó lại thêm tiếng mõ nhịp đều, tiếng
chuông ngân nga trầm bổng, tiếng tụng kinh, niệm Phật và nhất là sự hiện
diện của chư Tăng Ni, nghiêm trang và giải thoát, đầy đủ uy nghi và đức
hạnh, nói ra những lời lẽ đầy lòng từ bi và chói sáng trí tuệ. Chúng tôi
tin rằng quý vị Tu sĩ trụ trì sinh hoạt ở các chùa và Thiền viện chúng
ta có khả năng và ý thức tạo ra, sắp xếp được một môi trường có đầy giá
trị trí tuệ như vậy.
Tiện đây, tôi xin phát biểu
vài ý kiến về một vấn đề có quan hệ tới môi trường và cảnh trí của chùa
chiền Phật giáo. Đó là vấn đề hái lộc vào dịp Tết Nguyên đán. Chữ Hán
Ital là điều phúc, điều tốt lành, theo đạo Phật làm điều thiện, điều
phải; ngày hôm nay thì sẽ hái lộc mai sau, tức là được quả báo tốt lành
sau này. Hái Lộc không phải là, từng đoàn người, đoàn người đến chùa,
hái trụi lá trong vườn chùa! Chúng tôi không rõ từ đâu, dựa vào kinh
điển Phật giáo nào, mà người ta bày vẽ ra một nhận thức và tập quán sai
lầm về hái lộc như vậy. Tôi đề nghị thay tập quán phá cây, phá vườn chùa
trong dịp Tết bằng phong trào đem cây mới đến trồng ở vườn chùa gọi là
trồng lộc. Có những cây có tên rất đạo vị như cây Phật thủ, Thất Phật,
cây La-hán v.v... Các chùa nên ươm sẵn những loại cây có tên như thế, để
vào dịp Tết, Phật tử có thể bỏ công đến trồng ở vườn chùa. Nếu Phật tử
có vườn nhà, thì nên ươm sẵn những loại cây như vậy, rồi vào dịp thuận
tiện đem đến trồng ở chùa. Chúng tôi không quên nhắc tới cây mít, thường
được trồng nhiều ở các chùa Việt Nam và Trung Hoa. Cây mít, người Trung
Quốc gọi là ba la mật, nguyên chữ Phạn là Paramita. Còn người Việt Nam
chúng ta thì gọi là cây mít. Ở các chùa ngoài Bắc từ lâu có tập tục dùng
gỗ mít làm mõ và các đồ dùng để thờ, xem gỗ mít như là gỗ thiêng
vậy.
Quý vị Phật tử, không phải
chỉ riêng trong những ngày Tết, suốt năm, vào những dịp thuận tiện hãy
trồng lộc thay vì hái lộc, không phải chỉ trồng ở chùa mà trồng cả ở
vườn nhà, không phải chỉ cây mít, cây Thất Phật, cây La-hán mà tất cả
mọi thứ cây có thể trồng được. Bởi lẽ, ở đâu có cây thì ở đấy có bóng
mát, có gió, có hoa, có chim muông, có sự sống.
Hôm nay là ngày lẽ Vu-lan,
ngày lễ báo đáp Bốn trọng ân của người Phật tử, ngày Lễ báo hiếu đặc
biệt của những con người có tâm hiếu đạo. hôm nay cũng là Tự tứ của
chúng Tăng sau ba tháng an cư nhập hạ, được gọi là ngày Hoan hỷ của chư
Thiên và loài Người, vì được chứng kiến ba tháng nhiệt tâm tinh cần tu
học của chư Tăng, Ni. Đức Phật dạy báo ân và báo hiếu không có gì tốt
đẹp hơn là giúp đỡ mọi người mọi loài được nghe lời Phật dạy, được thực
hành điều lành điều thiện về thân về lời và về ý. Và muốn vậy, trước hết
chúng ta hãy cùng nhau cố gắng xây dựng Thiền Viện Vạn Hạnh này thành
một môi trường tốt đẹp cho chư Tăng và các Phật tử tu học. Một môi
trường trong ấy các Phật tử có thể đến lễ Phật, tụng kinh, ngồi Thiền,
nghe pháp, thọ Bát quan trai, dự các buổi thuyết giảng, xem các cuộc
triển lãm, tham dự các buổi trình diễn văn nghệ, làm một số công tác cứu
tế xã hội v.v ... một môi trường tu học thích hợp và đem lại lợi ích cho
mọi người đến Thiền viện, không những vậy, những Phật tử tại gia về tại
gia đình của mình cũng cố gắng xây dựng gia đình của mình thành một môi
trường thích hợp, đúng với tinh thần đạo, xây dựng những môi trường
riêng biệt như thế nào, chúng ta đem đạo Phật vào đời vào với gia đình
chúng ta và giúp cho mọi người trong gia đình hưởng thọ những ảnh hưởng
tốt đẹp của đạo Phật. Làm được như vậy chúng tôi nghĩ rằng chúng ta dã
đóng góp một phần vào trách nhiệm bảo vệ môi sinh. Đây cũng là một cử
chỉ tốt đẹp, có nhiều ý nghĩa nhất để báo đáp bốn trọng ân, báo hiếu cha
mẹ và bà con trong bảy đời, nhân dịp Vu lan về và ngày Tự tứ hoan
hỷ.
(Bài giảng Đại lễ Vu-lan
2535-1991 tại Thiền Viện Vạn Hạnh)
Nguôn: Trang Quảng Đức
