HÂN HOAN ĐÓN CHÀO
Câu 209
Câu thảo luận Ngày 16 tháng 12, 2003
TT Giác Đẳng hỏi: Thưa quí vị ở
trong bài kệ này Đức Phật Ngài diễn tả sản
phẩm của ái là một triết ly', triết ly' đó
niếu tay niếu chân, triết ly' đó đă khiến cho
chúng ta bị biệt cầm, triết ly' đó đă
phủ lấy người chúng ta, khiến cho chúng ta không
thể vượt thoát ở một nơi khác. Aí thi` sanh thủ, thủ thi` sanh
hữu, hữu thi` duyên cho sanh đó là những gi` chúng ta
nghe ở trong ly' duyên khởi, nhưng cũng có một
số người quan niệm rằng: nếu trong
cuộc sống này không có ái, thi` đă không có những
kết tinh, đă không có những thành tựu, không có
những sản phẩm kỳ thú của loài người,
và hầu như là từ cao ốc cho đến một cái
máy rất nhỏ mà chúng ta sài ở trong nhà, thi` nhất
nhất đều sanh ra từ cái dây mơ dễ má
của ái hết. Chúng ta hăy
thử đặt câu hỏi ở đây là trong nền
đạo học của mi`nh, ở trong Phật Pháp có một
thứ sản phẩm nào được sanh ra từ ái, mà
ở đó gọi là khả cầu, ở đó là đáng
hoan hỷ, đáng để tán thán không? Câu hỏi này xin được
hỏi TT Trí Siêu.
TT Trí Siêu trả lời: Nam Mô Bổn Sư Thích Ca
Mâu Ni Phật, Kính thưa TT Giác Đẳng, TT đă có gợi
y' cho chúng tôi nói về vấn đề theo Phật Pháp có
những sản phẩm nào của tham ái mà đáng hoan
hỷ không. Thi` ở đây
vấn đề này, chúng ta nói với nhiều khía cạnh
sau khi phân tách ra, chúng ta mới có thể nhận
định được là có hay là không có.
Trước hết chúng ta đề
cập đến vấn đề là đáng hoan hỷ,
không biết là ở đây TT Giác Đẳng muốn hỏi
chúng tôi về vấn đề sản phẩm đáng hoan
hỷ, là đáng hoan hỷ theo cách nhận định
thường ti`nh của thế gian, hay là đáng hoan
hỷ trong tinh thần thiện pháp, khi chúng tôi biết
được y' của câu hỏi do TT hỏi ra thi` chúng
tôi mới có thể tri`nh bầy được, chúng tôi xin
được nói thêm một chút xíu trước khi
thỉnh TT xác định lại câu hỏi. Và điều thứ hai chúng tôi
muốn hỏi TT là sản phẩm của tham ái, TT
muốn nhấn mạnh đến quả dị thục
của tâm bất thiện ái tham, hay là sự ảnh
hưởng do tâm ái tham làm thường cận y duyên. Xin TT
xác định cho chúng tôi hai điều, thi` chúng tôi sẽ
tri`nh bày tiếp tục những y' nghĩa này, bởi vi`
câu hỏi này hết sức là quan trọng, theo chúng tôi
nhận thấy là như vậy, kính thỉnh TT.
TT Giác Đẳng:Kính bạch TT Trí Siêu và
thưa đại chúng, có lẽ là chúng ta nên đặc câu
hỏi lại cho rơ ràng hơn.
Bây giờ chúng ta hăy đơn cử ra ba
trường hợp.
Thứ nhất là, ở trong kinh
điển thi`, những người như ông Cấp Cô
Độc hay bà Visàkha, hay Tôn Giả Ananda, thậm trí Ngài Xá
Lợi Phất, các Ngài có những địa vị hết
sức đặc biệt ở trong hội chúng của
Đức Phật, như một đại thí chủ,
một vị Thượng Thủ Thinh Văn, hoặc
giả là vị Thị Giả Phật. Cũng do cái
nguyện lực thời xưa mong mỏi được
như vậy, mong mỏi
trở thành một đại tín nữ của một
vị Phật, mong mỏi được trở thành
một đại thí chủ của Đức Phật,
mong mỏi để trở thành Thựơng Thủ Thanh
Văn của Phật. Thi` khi chúng ta nhi`n vào nguyện
lực này, bạch TT Trí Siêu chúng ta có thể nghĩ
rằng điều đó nó dựa trên cơ sở của
ái không?. Thí dụ mi`nh mong
muốn được địa vị nào đó,
điều đó chúng ta gọi là pháp nghiệp hay là nó có
một giây mơ rễ má nào của ái có mặt ở
đó hay không?.
Điều thứ hai, bạch TT Trí Siêu
ở trên phương diện xă hội, chính cái lo`ng yêu
nước, chính vi` sự say mê trong đường
hướng phát triển, và chính trào lưu về một
gi` đó nó khiến cho người ta tạo thành sản
phẩm rất có giá trị, thí dụ như là sự
đam mê tiểu thuyết, đam mê âm nhạc, nó đă
tạo thành những sản phẩm, mà những sản
phẩm này vốn nó có chất lượng, không có đam
mê thi` không thể có được những thứ
đó. Nếu cái gi` tạo ra
một cách ngượng ngạo thi` nó không thể có
những thứ đó. Như
vậy về phương diện xă hội thi` chúng ta
thấy rằng, không có sự đam mê, nó lại khiến
cho những thành quả trở nên hết sức là nghèo nàn,
không có giá trị cao như những sản phẩm
được làm ra do sự đam mê.
Điều thứ ba, bạch TT Trí Siêu,
chúng ta lấy một ví dụ nếu một người
sống trong thế gian này, khi có quan niệm theo Đạo
Phật gọi là ngă tăng thượng, tức là
người đó tự biết thương mi`nh tự
biết lo cho mi`nh, chăm sóc mi`nh. Thi` phải chăng
họ dựa trên một ngă tính chừng mực nào đó,
ngă tính tương đối nào đó để thăng
hoa lấy chính cuộc sống của họ.
Với ba trường hợp này TT hoan
hỷ giải cho Phật tử thấy rằng, tại
sao, ở đâu là vai tṛ của ái, nó đến chừng
mực nào thi` con người phải vượt thoát
khỏi cái ái để có được thành tựu
như vậy?. Không biết rằng ba ví dụ đó có làm
rơ được câu thảo luận số một hay không,
xin thỉnh TT Trí Siêu.
TT Trí Siêu: Kính tri ân TT Giác
Đẳng, TT đă đưa lên ba thí dụ và ba thí
dụ này đă rơ ràng cho đề tài thảo luận
của chúng ta. Cũng
thật ly' thú khi chúng ta bàn đến những vấn
đề này trong cuộc sống tu tập của chúng ta.
Thực ra thi` ở đây, khi chúng ta
co`n là kẻ phàm phu, trong cách sinh hoạt của đời
sống hàng ngày, thậm chí mà việc chúng ta làm thiện hay
chúng ta mong cầu được một quả vị
tuyệt hảo, thi` điều đó nó cũng có giây mơ
rễ má, có sự liên quan ít nhiều đến tâm ái tham,
và điều này ở trong Vi Diệu Pháp, A Tỳ Đàm
thi` gọi là pakatù panissayapaccayo tức là thường cận y duyên, và
chính do thường cận y duyên đó mà có thể hổ
trợ được cho phát sanh lên trường hợp
đó.
Như khi chúng ta tu tập nếu chúng ta
không có sự khao khát quả vị Thượng Thủ
Thinh Văn, hay là quả vị Đa Văn hoặc là một quả vị nào nổi
bậc đặc biệt và được tán thán trong
tương lai, khi mà chúng ta không có ước vọng
đó, thi` có lẽ chúng ta cũng không hứng thú khi chúng ta
phải tạo những thiện nghiệp để thành
tựu được. Thi` điều này thưa quí vị
chúng ta không thể phủ nhận và chúng ta cũng không
cần phải phủ nhận điều đó, v́ đây
cũng không phải là lỗi lầm, không phải là
khuyết điểm, mà trường hợp đó nó
khả dĩ giúp cho chúng ta có được một sự
năng động, một sự khích lệ để
chúng ta có thể tiến hóa thi` điều này có lẽ chúng
ta cũng nên để tâm thoải mái một chút.
Và trường hợp thứ hai là
trường hợp đối với xă hội, khi
những con người có sự đam mê, và chính có sự
đam mê trong việc họ sản xuất hay họ
chế tạo ra cái này cái kia, họ làm thành phẩm cái này,
cái nọ th́ những sản phẩm mà họ làm ra đó,
nó được bắt nguồn từ sự đam
mê. Mà trước nhất
sự đam mê khi làm được sản phẩm,
họ cảm thấy tự hào với tài năng của
chính họ, khi họ nghĩ đến việc họ
tạo ra được một sản phẩm, một tác
phẩm quí giá tốt đẹp, tuyệt hảo như
thế này, sẽ được người khác ngợi
khen v.v... đó cũng là ti`nh
trạng ái tham.
Hoặc khi họ tạo ra những
sản phẩm, họ nghĩ rằng với những
sản phẩm này chắc chắn là sẽ bán ra thị
trường họ sẽ thu được nhiều
tiền, họ sẽ trở lên giàu có v.v...vi` khi nghĩ
như vậy mới cất công họ làm bằng hết
tất cả tâm huyết để cho ra một sản
phẩm tốt đẹp, trong trường hợp này
chúng ta cũng phải thừa nhận rằng sản
phẩm của ái tham cũng là một điều ly' thú
chứ không phải là không có ly' thú.
Nhưng
ở đây khi chúng ta nói đến việc người
Phật tử chúng ta đến một chừng mực nào
đó, chúng ta phải dừng lại để chúng ta không
bị một hậu quả đắng cay vi` sao?
Thi` ở đây chúng ta cũng chỉ
xin được chia sẻ với quí vị những
cảm nghĩ của chúng tôi trong vấn đề này, là
luôn luôn chúng ta phải biết dừng lại, cho
đến khi nào chúng ta cảm thấy rằng vừa
đủ để nó khích lệ tinh thần, để nó
ung đúc tinh thần, mà chúng ta hăng say làm công việc,
hăng say để mà tu tập, để mà tạo
phước báu, thi` chúng ta dừng lại, chúng ta
đừng nên đi quá trớn.
Nếu như trường hợp
của Đề Bà Đạt Đa khi khởi lên một
suy nghĩ rằng, tại sao Đức Phật và các
vị Thượng Thủ Thinh Văn, các vị
Đại Cao Đồ của Đức Phật,
những vị đó lại được tôn trọng
cúng dường, ta cũng là người có thiền
định, có thần thông mà không được sự
cúng dường như vậy, nếu mà ông ta khởi lên
tư tưởng đó và ông ta ti`m đến thái tử A
Xà Thế để thi triển một vài phép màu khiến
cho thái tử có tâm kính phục, nể tài năng, nếu ông
ta dừng lại ở chỗ đó có lẽ sẽ
tốt hơn cho ông ta.
Bởi vi` khi dừng lại ở chỗ đó, ông ta
vẫn co`n có thể được trị liệu
bằng cách khi Đức Thế Tôn nhận biết vị
Tỳ kheo này có tham vọng như thế, Đức
Thế Tôn sẽ đến và Ngài khuyên giải, và như vậy
thi` có thể cứu chữa được.
Nhưng tại vi` ḷng tham vọng
của Đề Bà Đạt Đa quá đáng, ông ta mong
muốn nhiều hơn nữa, từ khi được
trọng vọng, được cúng dường, ông ta
lại muốn có một đồ chúng riêng của mi`nh,
sau đó ông ta lại muốn hành thích Đức Phật,
để mà thay thế Đức Thế Tôn để cai
quản Tăng chúng Giáo Hội Tăng Già, thi` trong
trường hợp đó khiến cho ông ta càng lún xâu vào
tội lỗi, lún xâu vào ác nghiệp mà không thể chữa
được, không thể cải thiện
được.
Thi` trong trường hợp này, chúng tôi
chỉ nói một cách tóm tắt như thế, để
chúng ta nhận biết rằng, tất nhiên trong đời
sống của chúng ta cũng có những sản phẩm,
chúng ta gọi tiếng sản phẩm ở đây, tức
là chúng ta nói theo danh từ được sử dụng
trong câu thảo luận và chúng ta nên hiểu đó là một
cái thành quả thường cận y duyên của ái tham, mà
nó trợ bằng cách gián tiếp, thi` những sản
phẩm đó cũng có những điều đáng
được hoan hỷ như chúng ta đă nói dĩ
độc trừ độc.
Chính do trường hợp chúng ta mong
muốn được quả vị tối cao trong sự
giải thoát, hay là trong đệ tử của Đức
Phật để rồi chúng ta làm các công đức
phước báu, và chúng ta đạt đến quả
vị đó bằng sự giải thoát thi` lúc bấy
giờ dĩ độc trị độc, lấy tham
trừ tham, dĩ mạng trừ mạng cũng là dĩ
độc trừ độc, nghĩa là chúng ta lấy ngă
mạn để chúng ta trừ ngă mạn.
Có đôi lúc, thưa quí vị khi mà chúng
ta muốn lên phát biểu một điều gi`, muốn nói
một thiện pháp nào đó cho người khác nghe
chẳng hạn, nhưng vi` chúng ta cảm thấy lo
lắng, cảm thấy e ngại cho nên chúng ta không nói
được, và thế là chúng ta không thể thực
hiện được thiện pháp này, thi` bây giờ trong
những trường hợp như vậy, để chúng
ta có thể tự kỵ ám thị bằng cách chúng ta phải tỏ ra, chúng ta
phải chấp nhận mi`nh là một người cũng
có thiện trí trước mắt mọi người, khi
chúng ta nghĩ như vậy đương nhiên đó là
sự kiêu mạn, nhưng chính sự kiêu mạn này, chính
sự tham kiêu mạn này giúp cho chúng ta thành công
được.
Mà khi chúng ta đă thành công
được rồi, thi` lúc bấy giờ chúng ta
phải dừng lại, có nghĩa là chúng ta phải y'
thức, chúng ta phải biết rằng tánh tham muốn,
tham cầu, hay tính ngă mạn, cái điều đó không
tốt, chúng ta phải khiêm tốn trở lại, hoặc
chúng ta phải pḥng hộ trở lại, đừng để
cho tâm tham luyến đó, hay là cái tham kiêu mạn nó sanh
khởi một cách quá đáng.
Đó là trường hợp chúng ta cũng phải suy
nghĩ.
Bây giờ co`n vấn đề chúng ta
nói đến, vấn đề ngă tăng thượng,
trong ba cái tăng thượng.
Thi` ở đây khi một người tu tập,
họ dựa trên phương diện ngă tăng
thượng để họ tự quyết định
cho cuộc đời của mi`nh, để tự làm cho
mi`nh thăng tiến mà không cần nương tựa ai,
không cần nghe theo ai cả, thi` trong trường hợp
đó thưa quí vị cũng không phải là một
điều hoàn toàn nguy hiểm, không phải một
điều mà hoàn toàn chúng ta phải chối bỏ.
Vi` ở đây trong chú giải khi
đề cập đến ba pháp tăng thượng này,
thi` đối với người ngă tăng thượng
đó, ở trong chú giải, giải thích rằng
người này phải luôn luôn có chánh niệm, tức là có
sự kiểm soát chính mi`nh, và luôn luôn phải có trí tuệ
để nhận thức. Bởi vi` khi tự mi`nh
quyết định, tự mi`nh định ra một chiều
hướng, một đường lối để mi`nh
đạt đến sự thăng hoa của cuộc
sống, thi` trong trường hợp đó, có đôi khi là
một sự sai lầm, có đôi khi là một sự táo
bạo nguy hiểm, nó sẽ khiến cho chúng ta rơi vào
ti`nh trạng bất hạnh.
Bởi vi` chúng ta không chịu nghe người
khác, chúng ta không chịu nương tựa lời dắt
dẫn của người khác, thi` trong trường
hợp đó thưa quí vị chúng ta phải có chánh
niệm thực vững vàng, chúng ta phải có trí tuệ
thật là chu đáo, nhất là khi chúng ta làm cái gi` thi` chúng
ta phải biết cân nhắc kỹ lưỡng, trong
trường hợp đó trở lại vấn đề
là đối với một người họ dựa trên
phương diện ngă tăng thượng, để
họ thăng tiến thi` điều đó trước
nhất chúng ta cũng phải thừa nhận rằng
nếu như họ làm như vậy, họ suy nghĩ như vậy và họ có thái
độ như vậy thi` điều đó cũng có
nghĩa là họ có sự tham luyến đối với
bản thân, họ có sự tự trọng đối
với bản thân. Và khi chúng ta đề cập
đến những vấn đề này, thi` chúng ta có
thể nói tóm lại là những sản phẩm của ái
tham nếu một chừng mực nào đó lấy ái tham
làm điểm tựa.
Giống như một miếng bổi
để mồi lửa, khi lửa cháy rồi thi` phải
rút bổi đó ra, cũng như thế nào thi` ở
đây nếu như chúng ta muốn làm công việc gi`
đó, và muốn được hăng say trong công việc
đó, một công việc thiện, một công việc làm
tốt thi` trong trường hợp đó nếu như có
ái tham sanh khởi có nghĩa là có sự say mê tham vọng,
thi` chúng ta cho vào một chút cũng được, nhưng
chúng ta phải biết dừng lại đúng lúc, đó là
điểm thứ nhất.
Chúng tôi cũng xin nói qua điểm
thứ hai, nếu sản phẩm của ái tham ở
đây là muốn đề cập đến vấn
đề là quả dị thục của tâm tham, thi` ở
đây trong bảy tâm quả bất thiện là quả
dị thục tâm tham, quả dị thục của tâm sân,
quả dị thục của tâm si, trong trường
hợp đó, những quả dị thục này không
phải tốt đẹp, những quả dị thục
này không đáng được hoan hỷ, thi` cái
điều này chúng tôi xin được góp y' một
phần nào đó để chia sẻ cùng với quí vị,
cũng như để trả lời câu hỏi của TT
Giác Đẳng là như thế. Nam Mô Bổn Sư Thích Ca
Mâu Ni Phật.
Minh Hạnh biên soạn
