Bài 017

Sự Phối Giữa Tâm Và Các Thuộc Tánh

Bài học dưới đây trích từ tập sách: "Vi Diệu Pháp Giảng Giải" của Pháp Sư Giác Chánh. Từ ngữ " sở hữu" được hiểu là "thuộc tánh của tâm" theo giáo án giảng giải trong Room Diệu Pháp

 

A- Tâm và thuộc tánh tâm

Tâm thức, như đă nói, không phải là một cá thể đơn thuần mà là một đơn vị tổng hợp. Một tâm thức sanh khởi lên chắc chắn phải có những thành phần phụ thuộc. Những thành phần phụ thuộc này được gọi là thuộc tánh tâm (Cetasika). Tất cả tâm khi khởi lên đều chỉ có một nhiệm vụ là "biết cảnh", nhưng được phân chia làm nhiều loại v́ chúng có những đặc tính khác biệt nhau. Đặc tính khác biệt ấy là do Śở Hữu Tâm" gây nên, như cũng đồng biết cảnh mà sự biết cảnh nầy có đặc tánh ham muốn, sự biết cảnh kia có đặc tánh khó chịu, ...

Như vậy, để nhận rơ và phân định từng trạng thái của các thứ tâm cũng như những điểm dị đồng của các loại tâm thức chúng ta cần phải biết rơ về những thuộc tánh phối hợp tương ưng đồng sanh với tâm.

17.1 Tâm Bất Thiện Tương Ưng

1) Tâm Tham: tính chung 8 tâm tham có tất cả là 22 thuộc tánh:

13 thuộc tánh tợ tha.

7 thuộc tánh biến hành: Xúc, Thọ, Tưởng, Tư, Nhất Hành, Mạng Quyền và Tác ư.

 thuộc tánh biệt cảnh: Tầm, Tứ, Thắng Giải, Cần, Hỷ và Dục

4 thuộc tánh Si phần: Si, Vô Tàm, Vô Úy và Phóng Dật

3 thuộc tánh tham phần: Tham, Tà Kiến và Ngă Mạn

2 thuộc tánh Hôn phần: Hôn Trầm và Thụy Miên

 

Những tâm Tham thọ Xă không có thuộc tánh Hỷ xuất hiện. Những tâm Tham hợp Tà không có thuộc tánh Ngă Mạn xuất hiện. Những tâm Tham Ly Tà không có thuộc tánh Tà Kiến xuất hiện. Những tâm Tham Vô Trợ không có 2 thuộc tánh Hôn Trầm và Thụy Miên xuất hiện.

2) Tâm Sân: tính chung có 22 thuộc tánh đồng sanh ḥa hợp là:

12 thuộc tánh tợ tha (trừ Hỷ)

4 thuộc tánh Si phần

4 thuộc tánh Sân phần: Sân, Tật, Lận và Hối

2 thuộc tánh Hôn phần

Tâm Sân Vô Trợ không có thuộc tánh Hôn phần.

3 thuộc tánh Tật, Lận và Hối không thể khởi lên cùng lúc nên tâm Sân được chia ra làm 6 trường hợp như sau:

Tâm Sân có "Tật" vô trợ.

Tâm Sân có "Tật" hữu trợ.

Tâm Sân có "Lận" vô trợ.

Tâm Sân có "Lận" hữu trợ.

Tâm Sân có "Hối" vô trợ.

Tâm Sân có "Hối" hữu trợ.

3) Tâm Si: Tính chung có 16 thuộc tánh phối hợp là

11 thuộc tánh tợ tha (trừ Hỷ và Dục)

4 thuộc tánh Si phần

1 thuộc tánh Hoài Nghi.

Tâm Si hợp Hoài Nghi không thể có thuộc tánh Thắng Giải.

Tâm Si hợp Phóng Dật không thể có thuộc tánh Hoài Nghi.

17.2 Tâm Vô Nhân Tương Ưng

Tổng cộng ở tâm vô nhân chỉ có 12 thuộc tánh tợ tha phối hợp theo 5 trường hợp sau:

Ngũ song thức chỉ có 7 thuộc tánh biến hành xuất hiện.

Tâm Khán Ngũ Môn, 2 tâm Tiếp Thu, 2 tâm Quan Sát thọ Xă có 10 thuộc tánh xuất hiện (trừ Cần, Hỷ, Dục).

Tâm Khán Ư Môn, có 11 thuộc tánh xuất hiện (trừ Hỷ, Dục).

Tâm Quan Sát thọ Hỷ có 11 thuộc tánh xuất hiện (trừ Cần và Dục).

Tâm Ưng Cúng Vi Tiếu có 12 thuộc tánh (trừ Dục).

17.3. Tâm Dục Giới Tịnh Hảo Tương Ưng

Tâm Dục Giới có 38 thuộc tánh phối hợp là:

13 thuộc tánh tợ tha

25 thuộc tánh tịnh hảo: Tín, Niệm, Tàm, Úy, Vô Tham, Vô Sân, Hành Xă, Tịnh Thân, Tịnh Tâm, Khinh Thân, Khinh Tâm, Nhu Thân, Nhu Tâm, Thích Thân, Thích Tâm, Thuần Thân, Thuần Tâm, Chánh Thân, Chánh Tâm, Chánh Ngữ, Chánh Nghiệp, Chánh Mạng, Bi, Tùy Hỷ và Trí Tuệ.

Những tâm thọ Xă sẽ không có thuộc tánh Hỷ xuất hiện.

Những tâm Ly Trí sẽ không có thuộc tánh Trí Tuệ xuất hiện.

3 thuộc tánh Giới Phần và 2 thuộc tánh Vô Lượng Phần khởi lên riêng biệt và tùy lúc (không bao giờ có 2 trong 5 thuộc tánh tâm này đồng khởi) nên tuy nói là có 38 thuộc tánh mà thật ra chỉ có 34 thuộc tánh đồng khởi trong các tâm Thiện hợp trí mà thôi.

3 thuộc tánh Giới Phần và 2 thuộc tánh Vô Lượng Phầøn không có mặt trong các tâm Quả Dục Giới Tịnh Hảo nên tâm Quả hợp trí chỉ có 33 thuộc tánh xuất hiện.

3 thuộc tánh Giới Phần không có mặt trong tâm vị A-La-Hán. V́ thế nên tâm Duy Tác Dục Giới Tịnh Hảo hợp trí chỉ có 35 thuộc tánh tâm phối hợp mà thôi.

17.4 Tâm Đáo Đại Tương Ưng

Tâm Đáo Đại gồm có 35 thuộc tánh tâm hợp lại là:

13 thuộc tánh tợ tha

19 thuộc tánh tịnh hảo biến hành

2 thuộc tánh vô lượng phần

1 thuộc tánh trí tuệ.

Tâm sơ thiền có 35 thuộc tánh phối hợp.

Tâm nhị thiền có 34 thuộc tánh (trừ Tầm) phối hợp.

Tâm tam thiền có 33 thuộc tánh (trừ Tứ) phối hợp.

Tâm tứ thiền có 32 thuộc tánh (trừ Hỷ) phối hợp.

Tâm ngũ thiền có 30 thuộc tánh (trừ 2 thuộc tánh vô lượng phần) phối hợp.

17.5 Tâm Siêu Thế Tương Ưng

Gồm 36 thuộc tánh đồng sanh ḥa hợp là:

13 thuộc tánh tợ tha.

19 thuộc tánh tịnh hảo biến hành.

3 thuộc tánh giới phần.

1 thuộc tánh trí tuệ.

Tâm Sơ thiền có 36 thuộc tánh phối hợp.

Tâm Nhị thiền có 35 thuộc tánh (trừ Tầm) phối hợp.

Tâm Tam thiền có 34 thuộc tánh (trừ Tứ) phối hợp.

Tâm Tứ thiền có 33 thuộc tánh (trừ Hỷ) phối hợp.

Tâm Ngũ thiền có 33 thuộc tánh phối hợp.

B- thuộc tánh tâm và tâm

17.6 thuộc tánh tợ tha

thuộc tánh biến hành gồm 7 thuộc tánh có mặt trong 121 tâm.

thuộc tánh Tầm có mặt trong 55 tâm: 44 tâm Dục giới (trừ ngũ song thức) và 11 tâm Sơ thiền.

thuộc tánh Tứ có mặt trong 66 tâm: 44 tâm Dục giới ( trừ ngũ song thức), 11 tâm Sơ thiền và 11 tâm Nhị thiền.

thuộc tánh Thắng Giải có mặt trong 110 tâm (trừ ngũ song thức và tâm Si hợp Hoài nghi).

thuộc tánh Cần có mặt trong 105 tâm (trừ 16 tâm Vô Nhân: ngũ song thức + 2 tâm tiếp thu + 3 tâm quan sát + 1 tâm Khán ngũ môn).

thuộc tánh Hỷ có mặt trong 51 tâm: 4 tâm Tham thọ Hỷ + 2 tâm Vô Nhân thọ Hỷ + 12 tâm Dục Giới Tịnh Hảo thọ Hỷ + 11 tâm Sơ thiền + 11 tâm Nhị thiền + 11 tâm Tam thiền.

thuộc tánh Dục có mặt trong 101 tâm (trừ 2 tâm Si và 18 tâm Vô Nhân).

17.7 thuộc tánh bất thiện

thuộc tánh Si phần có mặt trong 12 tâm bất thiện.

thuộc tánh Tham có mặt trong 8 tâm tham.

thuộc tánh Tà Kiến có mặt trong 4 tâm tham hợp tà.

thuộc tánh Ngă Mạn có mặt trong 4 tâm tham ly tà.

thuộc tánh Sân có mặt trong 2 tâm sân.

thuộc tánh Tật

thuộc tánh Lận

thuộc tánh Hối

(3 thuộc tánh Tật, Lận, Hối này bất định và xuất hiện đơn độc)

thuộc tánh Hôn phần có mặt trong 5 tâm bất thiện hữu trợ.

thuộc tánh Hoài nghi có mặt trong tâm si hợp nghi.

17.7 thuộc tánh Tịnh Hảo

thuộc tánh tịnh hảo biến hành gồm 19 thuộc tánh có mặt trong 91 tâm (trừ 30 tâm dục giới vô tịnh hảo).

thuộc tánh giới phần có mặt trong 48 tâm (8 tâm thiện dục giới và 40 tâm siêu thế).

thuộc tánh vô lượng phần có mặt trong 28 tâm (8 tâm đại thiện dục giới tịnh hảo, 8 tâm duy tác dục giới tịnh hảo và 12 tâm thiền sắc giới thọ hỷ).

thuộc tánh Trí Tuệ có mặt trong 79 tâm (12 tâm dục giới tịnh hảo hợp trí, 27 tâm đáo đại và 40 tâm siêu thế).

C- Trường hợp Nhất Định và Bất Định.

thuộc tánh Bất Định: Là những thuộc tánh được quy định phối hợp với một số tâm nào đó nhưng có tánh cách bất định chứ không nhất thiết là phải có (khi có, khi không). thuộc tánh bất định gồm 11 thuộc tánh: Ngă Mạn, Tật, Lận, Hối, 3 thuộc tánh giới phần, 2 thuộc tánh vô lượng phần và 2 thuộc tánh hôn phần (Hôn Trầm và Thụy Miên luôn luôn đồng khởi, các thuộc tánh kia khởi lên riêng biệt).

thuộc tánh Nhất Định: là những thuộc tánh luôn luôn xuất hiện ở những tâm đă được quy định sẵn. Gồm có 41 thuộc tánh (ngoại trừ những thuộc tánh đă nói ở trên).

-ooOoo