A Tỳ Đàm, Bài 17   Ngày 04 & 10& 17 tháng 12 năm 2004

Minh Hạnh chuyển biên & Cô Tu Nữ Diệu Tịnh hiệu đính

A Tỳ Đàm bài 17.1-

Sự Phối Hợp Giữa Tâm và Các Thuộc Tánh

A Tâm và thuộc tánh tâm

Tâm thức, như đã nói, không phải là một cá thể đơn thuần mà là một đơn vị tổng hợp. Một tâm thức sanh khởi lên chắc chắn phải có những thành phần phụ thuộc.

Những thành phần phụ thuộc này được gọi là thuộc tánh tâm (Cetasika). Tất cả tâm khi khởi lên đều chỉ có một nhiệm vụ là "biết cảnh", nhưng được phân chia làm nhiều loại vì chúng có những đặc tính khác biệt nhau. Đặc tính khác biệt ấy là do Sở Hữu Tâm" gây nên, như cũng đồng biết cảnh mà sự biết cảnh nầy có đặc tánh ham muốn, sự biết cảnh kia có đặc tánh khó chịu,Như vậy, để nhận rõ và phân định từng trạng thái của các thứ tâm cũng như những điểm dị đồng của các loại tâm thức chúng ta cần phải biết rõ về những thuộc tánh phối hợp tương ưng đồng sanh với tâm.

17.1 Tâm Bất Thiện Tương Ưng

TT Giác Ðẳng: Nam Mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật. Con xin đảnh lể Sư Trưởng, TT Trí Siêu cùng qúi Chư Tôn Ðức đang có mặt trong rơom, xin chào qúi Phật tử. Trong buổi sáng hôm nay chúng ta một lần nữa trở lại với bài học về tâm bất thiện phối hợp. Qúi vị sẽ hỏi tại sao đã hai buổi học rồi mà chúng ta vẫn trở lại với bài học tâm bất thiện tương ưng. Có nhiều ly' do, nhưng một ly' do là qúi Ngài và qúi vị thấy rằng: chúng sanh phiền não rất nhiều, do vậy chúng ta nói về phiền não nói không biết bao nhiêu cho hết.

Bây giờ chúng ta sẽ trở lại tâm bất thiện tương ưng, như lần trước tri`nh bày, khi chúng ta đã học về tâm, về các thuộc tánh của tâm, thi` chúng ta chỉ giữ được một phần của đề tài. Thật ra khi chúng ta trở đi trở lại một trạng thái nào đó, một đề tài nào đó với nhiều góc cạnh khác nhau. Và một người học ATy` Ðàm không thể không nhi`n vấn đề này một cách đúng mức, bởi vi` rất quan trọng để chúng ta thấy khi học về tâm, khi học về thuộc tánh thi` nó soi sáng cho chúng ta một số điểm. Nhưng khi chúng ta nói về những sự phối hợp của tâm và các thuộc tánh lại cho chúng ta nhiều cảnh sáng nữa. Ngày hôm nay chúng ta dành trọn buổi học này cho thảo luận.

Câu đầu tiên được nêu lên ở tại đây là rất ít Phật tử nhận ra được tại sao ngã mạn không đi chung với tà kiến, hoặc tà kiến không đi chung với ngã mạn trong một tâm. Mặc dù người tà kiến họ có thể ngã mạn, mà một người ngã mạn họ có thể có rất nhiều tà kiến. Nhưng riêng trong một cái tâm, một sát na tâm thi` không thể nào ngã mạn và tà kiến sanh khởi đồng thời.

Câu hỏi là dường như có nhiều người trong chúng ta khi nói đến thân kiến. Thân kiến nghĩa là ngã chấp sai lầm về tự thân, sắc uẩn là ta, ta là sắc uẩn, trong sắc uẩn có ta, trong ta có sắc uẩn v.v... Riêng về thân kiến người ta được hiểu hai cách.

1) Đó là ngã chấp

2) Là tà kiến.

Nhưng ngã chấp đó có thể gọi là ngã mạn trong A Ty` Ðàm hay không? thi` câu này chúng ta cần tri`nh bày, bởi vi` khi người ta nói đến ngã mạn thi` ta nói đến ngã chấp, không có ai có ngã mạn mà không có sự hiểu lầm về cái ta, cái sai lầm về cái ta hết. Nhưng rất thú vị trong A Ty` Ðàm khi chúng ta đi vào chi tiết thi` chúng ta thấy rằng ngã mạn là một chuyện và tà kiến là một chuyện, hai việc đó không đi chung với nhau. Kính cung thỉnh TT Trí Siêu

TT Trí Siêu: Nam Mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật. Kính đảnh lễ Sư Trưởng, kính chào TT Giác Ðẳng, chào toàn thể qúi Phật tử. Ngày hôm nay như chúng ta đã được biết là sẽ thảo luận thêm chung quanh bài học mà tuần rồi chúng ta đã được nghe giảng, đó là tâm bất thiện tương ưng. Và một câu hỏi được đặt ra do TT Giác Ðẳng đã nêu lên. Chúng tôi xin được tri`nh bày với một khía cạnh về y' nghĩa này. Trước nhất chúng ta xác định rằng giữa hai thuộc tánh tà kiến (dit.t.hi) và mạn (màna ), hai thuộc tánh này không thể nào sanh khởi chung với nhau trong một sát na tâm.

Và ở đây đối với tâm tham hợp tà kiến thi` luôn luôn có tà kiến phối hợp. Co`n tâm tham ly tà thi` có thể có mạn phối hợp, hay là cũng có thể có, cũng có thể không có mạn phối hợp, như tuần rồi chúng tôi có tri`nh bày.

Thi` ở đây vấn đề được đặt ra là mạn (màna) có phải là ngã chấp, một trong những dạng tà kiến hay không?

Ở đây nếu nói riêng về danh từ màna thi` nó hoàn toàn không thuộc về tà kiến, do đó vấn đề ngã chấp không thể nào là ngã mạn được, và ngã mạn không thể nào là ngã chấp được, bởi vi` trong cái ngã chấp nó rơi vào cái gọi là thân kiến sakkàyadit.t.hi. thi` với những dạng tà kiến này đã được loại trừ ngay khi tâm sơ đạo sanh khởi.

Khi chứng được sơ đạo sơ quả, tức là chứng quả tu đà hườn, thi` lúc bấy giờ toàn bộ tà kiến đã được chấm dứt, đã được đoạn trừ. Như vậy chúng ta tách riêng phần đó ra, co`n lại thi` ở đây thưa qúi vị ngay cả bậc tư đà hàm, bậc A Na Hàm là những bậc hữu học cao hơn bậc Tu Đà Hườn mà vẫn co`n màna, vẫn co`n mạn, cho đến quả vị A La Hán thi` lúc đó mạn mới được diệt trừ. Rõ ràng trong trường hợp này y cứ ở chỗ đó mà chúng ta nói rằng mạn không thể nào là ngã chấp là tà kiến.

Danh từ mạn chúng ta thường quen dịch là ngã mạn, thực ra thi` không phải cái từ đó được dịch là ngã mạn, mà chúng ta có thể dịch là kiêu mạn, chúng ta dịch cho từ màna.

Có một danh từ khác cũng được sử dụng như adhi màna dịch là ngã mạn. Tuy nhiên trong trường hợp này cũng không phải là tà kiến, bởi vi` adhi màna chỉ có nghĩa là luôn luôn đứng về mặt chủ quan “Tôi Là”. Nhưng trong trường hợp này được sử dụng như là một thuật ngữ, để chỉ cho một vấn đề tự cao, tự đắc, tự hào, chứ không phải là có sự chấp thủ ngã mạn, đó là vấn đề riêng.

Kẻ phàm phu chúng ta cũng có adhi màna Nhưng trong lúc adhi màna đó nó được đứng riêng lẻ đối với dit.t.higata hay là kàyadit.t.hi. Và chính vi` vậy cho nên đối với màna thuộc tánh mạn này nó không bao giờ sanh khởi trong tâm tham dit.t.higatasampayuttam tham hợp tà hay là tham tương ưng tà kiến, không bao giờ.

Và đó là những khía cạnh để chúng ta có thể xác định được rằng mạn mà quen gọi là ngã mạn, thi` mạn đó chỉ là sự so sánh, một sự ỷ lại, một sự kiêu hãnh, chứ không nằm ở trong phạm trù tà kiến, đó là những gi` mà chúng tôi có thể tri`nh ba`y được để chia sẻ với qúi vị trong câu hỏi mà TT Giác Đẳng đã vừa nêu lên. Và vi` đây là buổi thảo luận tiếp tục cho phần này cho nên với những câu hỏi được đặt ra thi` chúng tôi chỉ trả lời trong một phạm vi vừa phải với câu trả lời, chứ không phải như một buổi giảng. Nam Mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật.