A Tỳ Đàm, Bài 15.III.1 Ngày 24 tháng 9 năm 2004

Minh Hạnh biên soạn & Cô Tu Nữ Diệu Tịnh hiệu đính

Bai 15

Nhóm Thuộc Tánh Bất Thiện

Sở hữu bất thiện là những sở hữu chỉ hợp với các tâm bất thiện, gồm có 14 sở hữu tâm, được chia làm năm nhóm:

III Sở hữu Sân phần
Sân (Dosa)

TT Giác Đẳng: Nam Mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật, xin kính đảnh lễ Sư Trưởng, kính đảnh lễ TT Trí Siêu, kính chào quí Chư Tôn Đức hiện diện trong rơom và xin kính chào qúi Phật tử. Hôm nay chúng ta bước sang một nhóm tâm sở hay một nhóm thuộc tánh gọi là sân phần, ở trong đó có bốn tâm sở là sân, tật, lận và hối, những từ ngữ này, một vài từ ngữ nghe hơi xa lạ, chúng ta sẽ có dịp đi vào từng phần một. Nhưng riêng về thuộc tánh sân hôm nay có thể nói rằng là một tâm sở dễ hiểu nhất mang tánh rộng lớn nhất, nhưng không phải vi` vậy mà không có khía cạnh để chúng ta bàn. Phải nói rằng mặc dù thuộc tánh sân được người ta hiểu bằng cấp độ có thể nói rằng mạnh mẽ theo quan niệm bi`nh thường. Nếu chúng ta không thoải mái điều gi` trong đời sống mà người ta gọi mi`nh là người sân si, thi` chúng ta không gọi như vậy, nhưng đối với trong A Ty` Đàm, thi`đối trước những cảnh trái y' nghịch lo`ng tâm của chúng ta thường có thuộc tánh sân lẫn thuộc tánh si, như vậy chúng ta thấy rằng có những quan niệm thường thức chúng ta không nghĩ ra được.

Nó cũng tương tựa như chúng tôi sống ở Hoa Ky` hơn 25 năm chưa bao giờ thấy có một chuyện có một cơn bão đi rồi nó lại để lại một mảnh vụn, mảnh vụn đó đã gây rắt rối như bão Ivan vừa đi vào miền Đông Nam của Hoa Ky`, đến rồi nó tan biến như một mảnh vụn, rồi nó lại thành hi`nh trở lại và đang tấn công vào Louisiana và Texas, và tấn công vào Houston cuối tuần này. Đồng thời như cơn bão Jeanny ở tại Florida, đó cũng là một chuyện rất lạ, là Florida đã bị tấn công bởi ba cơn bão trong tháng vừa qua, bây giờ lại thêm một cơn bão đang đi vào Florida nữa. Chúng ta không có chuyện gi` khó nghĩ ở dưới ánh sáng mặt trời nó có nhiều chuyện mà ngoài y' nghĩ của chúng ta.

Thưa qúi vị, chính vi` vậy ngày hôm nay trong phần giảng giải và thảo luận về thuộc tánh sân, qúi Phật tử sẽ có một số ít nhiều ngạc nhiên. TT Trí Siêu sẽ mở đầu cho bài giảng của thuộc tánh sân và sau đó là phần thảo luận của Chư Tăng ở trong rơom về những trạng thái hành tướng cũng như ảnh hưởng xa gần của thuộc tánh này. Kính cung thỉnh TT Trí Siêu.

TT Trí Siêu: Nam Mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật, kính đảnh lễ Sư Trưởng, kính chào TT Giác Đẳng và Đ Đ Pháp Đăng. Kính bạch quí Ngài và kính thưa qúi vị hôm nay chúng ta học về A Ty` Đàm. với phần tâm sở sân phần, nhóm thuộc về nhóm thuộc tánh bất thiện, và sở hữu sân phần gồm có bốn tâm sở cũng cùng một tánh chất cho nên được sắp xếp vào trong sở hữu sân phần Docatuka cetasika tức là bộ bốn của sân phần (sân phần gồm có bộ bốn). Và trước hết, ngày hôm nay chúng ta sẽ triển khai về thuộc tánh sân, một trong bốn tâm sở sân phần đó.

Sân là gi`, với danh từ gọi là dosa chúng ta hiểu nghĩa dosa là làm cho rối loạn thi` như vậy gọi là dosa là sân, danh từ này chúng ta đã thường quen sử dụng trong đời sống bi`nh thường của chúng ta. Khi nói đến sân người ta lại liên tưởng đến một sự giận dữ, một sự nổi nóng. Khi một người khởi lên tâm sân thi` người đó không thể giữ được trạng thái bi`nh tỉnh, có sự bực tức lộ ra vẻ mặt bên ngoài cũng như có những hành vi, hay những lời nói không được tốt đẹp, nó không được thiện cảm cho lắm. Tuy nhiên danh từ được sử dụng như vậy là theo nghĩa quan niệm thông thường, nhưng chúng ta nói theo khía cạnh của pháp thực tính, thi` ở đây danh từ dosa dịch là sân nó hàm chứa những y' nghĩa rất sâu sắc tinh vi trong đó chứ không phải chỉ nghĩa là sự nóng giận thô tháo, không phải chỉ cho cái nghĩa đó thôi. Bất cứ cái gi` làm cho tâm tư rối loạn, bất ổn, thi` như vậy đều gọi là dosa cả.

Như trong một trường hợp chúng ta bị cảm mạo, hay bị nhứt đầu, nói chung là khi chúng ta bị bịnh với hơi thở khó khăn, hay mắt nhi`n khó khăn hoặc cử động khó khăn, thân nhiệt ở trong người chúng ta không được thoải mái mát mẻ, lúc bấy giờ tâm bực bội khó chịu và không có sự an vui, không có sự thoải mái ở trong đó như vậy gọi là dosa gọi là sân. Sân tâm sở là một thuộc tánh có ti`nh trạng bất an nóng nảy khó chịu, rồi từ nguồn gốc của pháp thực tính sân này mới phát sanh ra những sự kiện như phẫn nộ, bực tức, giận hờn, thù oán, oan trái v.v... và có rất nhiều danh từ để chỉ cho những thái độ của dosa như là bya`pa`da là sự phẩn uất, patigha..là sự phẫn nộ , kodha..là sự nóng giận, vera.... là sự oán thù v.v.... Những danh từ đó thi` chúng ta sẽ có dịp để chúng ta bàn luận về mức độ sân tâm nó dâng trào lên đến đâu thi` có những danh từ tương ưng để chúng ta gọi, co`n danh từ nguyên nguyên của nó vẫn là dosa. Dosa ở đây trong pháp thực tính này để chỉ cho một trạng thái bất an của tâm, chỉ vậy thôi.

Khi chúng ta nói đến y' nghĩa của sân qua bốn khía cạnh như là trạng thái, phận sự, sự hiện bày tức là sự thành tựu nhân cần thiết. Thi` ở đây nói đến trạng thái của sân tâm sở, thi` trạng thái sân tâm sở đó là thái độ thô tháo, sự thô tháo ở đây không phải thô tháo của cử chỉ của thân, mà sự thô tháo này phải hiểu là ti`nh trạng thô tháo của tâm, của tinh thần gọi là can.d.ikkalakkhan.a với y' nghĩa này chúng ta biết được đặc tính của trạng thái sân nó không có sự tế nhị, bởi vi` trạng thái thô tháo, búc xúc cho nên nó không có một sự êm dịu như tham tâm sở. Phận sự của sân tâm sở là làm cho các pháp đồng sanh bị nóng nảy gọi là nissayada`haraso

Khi nhi`n cảnh hay tiếp xúc với một đối tượng bằng một trạng thái tâm có sân tâm sở tương ưng, thi` lúc bấy giờ các tâm sở trong một sát na tâm nó trở lên nóng nảy đối với đối tượng, đối với cảnh. Hay nói một cách khác, tức là phận sự của sân tâm là hủy diệt đối tượng, không chấp nhận đối tượng đang có, đó là phận sự của sân tâm sở. Sự hiện bày hay là sự thành tựu của sân tâm sở, tức là sự phá hại tư tưởng làm cho thân danh và thân sắc bị đốt nóng, và ở đây nhân cần thiết tức là dữ kiện làm yếu tố để cho phát sanh lên sân, thi` có từ gọi làDussanapaccupat.t.hana va`.. .Upat.t.ha`naka`rapadat.t.ha`na tức là có chín sự kiện xung đột, chúng ta sẽ bàn đến trong phần thảo luận sẽ do TT Giác Đẳng gợi y' để Chư Tăng cùng thảo luận.

Chúng tôi nói tóm tắt là do sự không khéo tác y', suy nghĩ một cách trái ngược lại, và do sự suy nghĩ trái ngược lại mới sanh ra ti`nh trạng sân. Chẳng hạn như một người họ lỡ va chạm mi`nh, lúc đó nếu chúng ta nghĩ rằng họ xúc phạm ta, họ đánh ta, họ coi thường ta thi` lúc đó tâm sân sanh khởi. Co`n nếu như trường hợp người mẹ khi ẵm đứa bé con trên tay, và đứa bé đó với bàn tay mũm mĩm của nó đánh vào mặt của bà mẹ, bà mẹ không có sự suy nghĩ rằng nó đánh tôi, mà bà mẹ lại có một tác y' khác do vậy cho nên bà mẹ rất là hoan hỷ, rất là vui với những cử chỉ đùa giỡn của đứa con trẻ. Như vậy thi` rõ ràng ở đây khi chúng ta nói đến chín sự kiện xung đột, thi` cũng có nghĩa là chúng ta không có sự khéo tác y', hay chúng ta có sự tác y' ngược lại với sự kiện đang diễn ra, hễ nghĩ là quấy thi` cảnh đó làm chúng ta bất mãn, co`n nếu chúng ta nghĩ một sự kiện khác thi` nó lại không sanh tâm bất mãn, đó là chúng ta nói sơ qua về nhân cần thiết của sân tâm sở.

Một mặt khác là chúng ta nói đến vai tro` của sân tâm sở đối với các ác bất thiện pháp, sân tâm sở nó là một trong ba nhân tương ưng bất thiện hay ba căn bất thiện. Ba căn bất thiện đó là tham căn, sân căn và si căn. Sân căn gọi là dosamu`laka sân căn đó chính là sân tâm sở. Trong 12 thứ tâm bất thiện, 8 thứ tâm bất thiện mà chúng ta gọi là tâm tham, bởi vi` tám thứ tâm đó nó có tham tâm sở làm căn gốc, co`n hai tâm sân chúng ta gọi nó là như vậy bởi vi` hai tâm này có sân tâm sở là cội nguồn, gọi là tâm si bởi vi` trong tâm này không có tham, không có sân, mà chỉ có si căn làm gốc độc nhất chúng ta gọi là tâm si.

Sở dĩ chúng tôi tri`nh bày điểm này để cho chúng ta thấy rằng ở trong tám tâm tham, hai tâm sân đều có tâm si sanh khởi đi chung với căn tham và căn sân, nhưng căn tham nó đóng vai tro` chính ở trong tâm đó, cho nên mặc dù đi với si nhưng tâm này vẫn phải gọi là tâm tham chứ không gọi là tâm si. Cũng vậy đối với hai tâm sân mặc dù có si tâm sở phối hợp đi chung với sân, nhưng sân tâm sở lúc bấy giờ nó đang đóng vai tro` chính nên được gọi là tâm sân.

Và ở đây trong tâm bất thiện sở dĩ có ba căn bất thiện là căn tham, căn sân, căn si mà chúng ta vừa học qua, thi` căn tham nó có khuynh hướng dính mắc vào đối tượng. Trong khi đó căn sân nó lại có khuynh hướng xô đuổi đối tượng, hay hủy hoại đối tượng không có sự dính mắc nhưng bằng sự đốt nóng. Cũng giống như khi chúng ta dùng nắm bột, chúng ta bỏ vào trong một cái chén, chế nước vào thi` bột đó sẽ kết dính lại với nhau và nó thành một khối bột nhão. Trong khi đó nếu chúng ta đặt một cục bột đó vào trong một cái chảo đã được đốt nóng, thi` lúc bấy giờ nó không co`n có sự kết dính, mà nó có tánh cách rã ra, tan ra khi nó đã bị khô.

Hoặc chúng ta nói cách khác, chúng ta có hi`nh ảnh khác nữa, sở dĩ sân tâm sở có trạng thái nói rằng đó là hủy hoại đối tượng, chúng ta thấy bất cứ một vật gi` hễ được hơ trên lửa thi` tất cả những cái đó đều bị hủy hoại, tánh chất sân của sân tâm sở cũng giống như lửa. Co`n tánh chất của tham tâm sở nó cũng giống như nước vậy, hai tánh chất của hai căn này có sự tương phản với nhau như thế. Mặc dù nói như thế nhưng cả hai sân tâm sở và tham tâm sở đều là những trạng thái bất thiện pháp đưa đến sự nhiệt não, đưa đến sự đốt nóng. Nhưng sự đốt nóng nhiệt não của tham tâm sở thi` nó theo kiểu cách khác, co`n đốt nóng nhiệt não của sân tâm sở thi` nó theo kiểu cách khác, chứ không có nghĩa là tâm tham nó mát mẻ hơn, nó thánh thiện hơn, nó dễ chịu hơn, không phải như vậy.

Một tay chúng ta cầm cục than đang cháy đỏ rực lửa, thi` cái nóng đó nó lại khác, cái khó chịu đó khác, co`n một tay bên đây cầm cục nước đá, khi chúng ta cầm lâu nó có trạng thái khó chịu, trạng thái lạnh quá thi` hóa nóng, thi` trạng thái nóng của tay cầm cục nước đá nó khác với cái nóng của tay cầm cục than lửa. Với ví dụ đó thi` chúng ta hiểu rằng dầu cho tham có tánh cách là ôn hoà hơn sân, nhưng vẫn là trạng thái nhiệt não, bởi vi` đó là tánh chất phiền não. Co`n tâm sân thi` là tánh chất phiền não lại thêm tính chất đốt nóng hủy hoại, do đó sự nhiệt não đó lộ liễu hơn khi chúng ta định nghĩa và cho những thí dụ như thế đó để chúng ta có thể dễ dàng so sánh và nhận biết được giữa hai trạng thái bất thiện pháp,

Ở đây thưa qúi vị, vấn đề thứ ba trong khi đề cập đến sân tâm sở là chúng ta nói đến vai tro` của sân tâm sở ở trong những nhóm ác bất thiện pháp, chúng ta lưu y' rằng có một số ác bất thiện pháp như pháp lậu hoặc, tứ lậu hay tứ bộc, tứ phối thi` không có sân tâm sở, chỉ có tham tâm sở mà thôi, như là Dụclậu hữu lậu, dục bộc, hữu bộc, dục phối hữu phối. Trong khi đó những pháp như lậu bộc phối không hề có sân tâm ở trong đó, bởi vi` sân tâm mặc dù nó bộc phát mạnh như vậy, nó làm cho khó chịu như vậy nhưng nó không đến nỗi nguy hiểm như tham tâm sở.

Lửa thi` ai cũng sợ cả, bởi vi` nó gây ra hỏa hoạn, nhưng người ta chết vi` lửa thi` ít và tai nạn về lửa thi` cũng không thường xuyên xảy ra, nhưng thiên tai về nước và số thống kê về người ta chết vi` chi`m dưới nước thi` lại là nhiều. Cũng như đối với tham tâm sở bởi do sự dính mắc nó làm yếu tố để dẫn đi tái sanh ở chỗ này, chỗ kia và nó sanh ra không biết bao nhiêu là những tệ nạn do tham tâm sở, nhưng đối với sân tâm sở bởi vi` tánh chất của nó là phá hủy, do vậy cho nên chỉ có một vài trường hợp là có mặt của sân tâm sở mà thôi và người ta biết như vậy, người ta tránh bởi vi` một khi đã có sân xuất hiện thi` tâm cảm thấy khó chịu, bởi vi` sân phải luôn luôn câu hành với thọ ưu, và do vậy cho nên chúng sanh rất khó chịu với tâm buồn bực, cho nên họ ti`m mọi cách để họ ít có khởi lên tâm sân.

Nhưng trong khi tâm tham chính là mật ngọt để nó khích dụ cho chúng sanh bám víu sự khổ trước mặt mà cũng không hay biết chừng nào chết hẵn nay, chứ co`n bây giờ cảnh ở phía trước hấp dẫn quá thi` lúc bấy giờ họ vẫn bám theo.

Ở đây khi chúng ta nói đến sân tâm sở trong nhóm bất thiện pháp thi` nói về tứ phược nó đóng vai tro` gọi là sân độc, sân phược gọi là bya`pa`da ka`yagantha sân trong trường hợp này nó lại là một trạng thái trói buột thân và tâm, nếu như bi`nh thường mà chúng ta chỉ khởi lên một trạng thái khó chịu bực mi`nh, vi` chúng ta thấy cái nhà bị dơ hay chúng ta thấy y phục của mi`nh bị bẩn thỉu, hoặc chúng ta hơi cảm thấy choáng váng, hoặc chúng ta nhứt đầu, hay chúng ta đau bụng chẳng hạn, thi` ở đây chỉ là một trạng thái khó chịu thôi hay bực mi`nh một chút, nhưng không đến nỗi là sân độc thân phược, không phải là trói chặc thân và tâm. Chỉ có trường hợp sân nó phát triển một cách mạnh mẽ đến mức độ cao tột của trạng thái hủy diệt đối tượng, thi` lúc bấy giờ nó được gọi cái tên gọi là bya`pa`da.... tức là sân độc hay là sự oán thù, sự oan trái.

Thi` ở đây chúng ta cũng có nghe những sự kiện như người ta thù hận truyền kiếp, hoặc sự thù hận đó mà người ta dám thề rằng bất cộng đái thiên, tức là thề không ở chung dưới bầu trời với kẻ thù của mi`nh, người ta sân đến mức độ như thế đó, cho nên sự trói buộc đó nó làm cho thân tâm của người này không bao giờ được thoải mái. Bản chất của sân là nó làm cho tâm bất ổn rồi, mà lại thêm trạng thái gọi là thân phược nữa thi` càng làm cho chúng sanh đau khổ.

Rồi khi chúng ta nói đến các pháp triền cái ni`varan.a thi` ở đây sân tâm sở đóng vai tro` gọi là sân độc cái gọi là bya`pa`da chính sân tâm nó làm cho cản trở việc tu tiến như thiền định hoặc đạo quả chẳng hạn, không thể nào phát triển được khi mà sống với tâm sân, tâm thù hận. Và ở điều này chúng ta phải chú y' một điểm nữa là mặc dù chúng ta nói sân độc cái chi pháp tức là sân tâm sở, nhưng mà chúng ta nên hiểu rằng đối với một người mà họ chỉ có trạng thái khó chịu, bởi vi` thân đau đớn nhứt nhối do sự bịnh hoạn chi phối chẳng hạn, thi` trường hợp này cũng chưa phải là sân độc cái. Bởi vi` những sự kiện đó vẫn co`n có thể vị hành giả chế ngự được để làm cho tâm trí tu, ví dụ như chúng ta vẫn thường nghe một vị ty` kheo bị bịnh, lúc bấy giờ Đức Thế Tôn Ngài đến, Ngài thuyết pháp cho vị ty` kheo đó nghe và vị này sau khi nghe xong đã cố gắng giữ được tâm của mi`nh mát mẻ không có sự khó chịu và tiến tu tuệ quán chứng quả A La Hán chẳng hạn.

Hoặc những trường hợp mặc dù thân đau đớn nhứt nhối tất nhiên phải là trạng thái khó chịu, như một vị tỳ kheo bị con hổ vồ, hoặc một vị ty` kheo bị tên cướp nó dùng tảng đá đập nát chân Ngài, sở Ngài trốn đi v.v... những sự kiện đó làm cho tâm khó chịu bực dọc, tâm an trú bất ổn, nhưng vị đó vẫn chế ngự được và tiến hành đến đạo quả được. Nhưng hễ mà sân độc cái thi` trường hợp này khó có thể vượt qua được, trong khi vị hành giả tu tập mà để cho sự thù hận quấy nhiễu, sự oan trái quấy nhiễu thi` vị hành giả kể như là công dã tràng, không thể nào tu được dầu cố gắng ngồi luyện tập như thế nào đi nữa vẫn bị ám ảnh và bị chi phối đeo đẳng.

Và ở đây khi chúng ta đề cập đến thất tùy miên tức là những pháp ngủ ngầm hay là pháp tùy miên , tức là pháp phiền não chúng sanh đã thành ra thuần thục, thành thường cận y duyên ở quá khứ, cho đến hiện tại nó ngấm ngầm chỉ đợi có cơ hội bộc phát, chẳng hạn như một người quen nết sân, bi`nh thường người đó có thể kềm chế được lời nói của mi`nh, lịch sự dịu ngọt, nhưng khi người đó gặp cảnh trái y' nghịch lo`ng thi` người này không co`n giữ được trạng thái tươi tỉnh nữa, mà tâm sân lại sanh khởi lên làm cho người này nóng nảy nực bực bội, thi` trường hợp này sân đó gọi là sân tùy miên, hay là sân thùy miên hay là phẫn uất tùy miên Pat.igha`nusaya trong trường hợp này nó lại là một danh từ để chỉ cho sân tâm sở.

Chúng ta lại đề cập đến thập triền tức là mười sợi giây trói buộc, trong mười sợi giây trói buộc đó thi` sân triền hay phẫn uất triền Pat.ighasamyojana ở đây cũng chỉ cho chi pháp là sân tâm sở, không những tham hay tà kiến hay ngã mạn , là những thằn thúc, là những sợi giây trói buộc mà ngay cả như sự oán thù, oan trái, nó cũng là sợi giây trói buộc người ta gọi là giây oan trái cũng đúng lắm, bởi vi` sự oán thù đó nó sẽ làm cho người ta bị trói buộc, tâm bị trói buộc không có sự cởi mở.

Rồi bây giờ chúng ta lại nói đến thập phiền não tức là mười điều cấu uế của nội tâm, thi` ở đây sân là một trong mười điều đó gọi là sân phiền não, gọi là Dosakilesa Sân tâm sở làm cho tâm này không được thanh tịnh, làm cho tâm không được ổn định, do vậy cho nên được gọi là một thứ phiền não. Bởi vi` nó tạo nên sự phiền toái cho cuộc sống này.

Ở đây thưa qúi vị, lượt qua những sự kiện đó trong ác bất thiện pháp, thấy rõ là sân tâm sở nó cũng có nhiều vai tro` ở trong những pháp bất thiện, những nhóm pháp bất thiện. Thực ra giữa hai trạng thái phiền não là tham và sân thi` ở đây trạng thái tham phiền não, dù sao đi nữa thi` nó cũng co`n có vị ngọt, ngay trong lúc đang hưởng thụ với cái gi` mi`nh dính mắc, mi`nh quyến luyến thi` lúc đó là một trạng thái tâm thọ hỷ hoặc là thọ xả. Mà cũng vị ngọt nhưng đối với sân tâm sở thi` không bao giờ tạo nên một cái vị ngọt của cuộc sống, khi chúng ta bị sân chi phối, sân chế ngự, thi` lúc bấy giờ có những hành vi, có những cử chỉ mà bi`nh thường chúng ta không làm được, nhưng đến lúc sân tâm thi` có những lúc đó thể làm được.

Trong khi đó thi` đối với tham tâm sở, dù sao đi nữa co`n có một sự tế nhị hơn, tức là khi một người khởi lên tâm ái luyến đối tượng, ái luyến cảnh thi` lúc bấy giờ họ vẫn có thể giữ được tư cách của họ, mặc dù tham thi` nguy hiểm hơn là sân, nó sẽ gây lên hậu quả, dai dẳng hơn là sân, nhưng ngay trong hiện tại thi` có thể dằn được. Co`n sân tâm sở thi` khó dằn, bởi vậy người ta mới nói rằng tham dễ dằn nhưng khó diệt, co`n sân khó dằn nhưng dễ diệt.

Dễ diệt là ở đây chúng ta phải biết rằng đối với trí, thánh trí và thánh đạo thi` đạt đến trạng thái tam đạo tam qủa, tức là đến mức độ bậc hữu học A Na Hàm là đã diệt trừ sân được rồi, đã đoạn trừ sân hoàn toàn. Nhưng đối với ái tham như ái sắc, ái vô sắc cho đến đạo quả A La Hán mới có thể đoạn trừ được. Bởi vậy cho nên ở đây thưa qúi vị nếu như trong việc tu tập chúng ta phải cẩn trọng ở hai khía cạnh, đối với tham ái thi` chúng ta phải biết sự nguy hiểm của nó ngấm ngầm và để lại hậu quả lâu dài, thi` chúng ta phải tu tập một cách khác để chúng ta đoạn trừ nó đi. Nhưng đối với sân tâm sở thi` chúng ta phải biết rằng nó có một sự tàn phá ngay tức thời, tạo cho mi`nh trạng thái sống không được an lạc, không được yên vui, cho nên chúng ta phải ti`m cách là chúng ta dập tắt nó.

Và ở đây chúng ta dập tắt sân tâm bằng nhiều phương tiện có an trú thường xuyên về bốn vô lượng tâm, thi` tâm sân của chúng ta cũng bớt đi, ít có trạng thái xốc nổi hay to tát xảy ra. Bởi vi` người có tâm từ, tâm bi, tâm hỷ, tâm xả an trú như vậy với trạng thái tứ vô lượng tâm, thi` sẽ làm cho tâm sân nguội lại. Cũng giống như khi chúng ta đốt lửa, nếu chúng ta đốt lửa trong lo` để nấu cơm chẳng hạn, trong khi cái lo`đó chúng ta để trong chỗ kín gió, ở một nơi không ẩm ướt, thi` nó có thể cháy ngon hơn. Co`n nếu như chúng ta đốt lửa trước gió hay lo` chúng ta đun củi nó nằm ở nơi ẩm thấp, ẩm ướt, thi` lửa đó nó cháy không ngọt, bởi vi` tánh cách ẩm ướt nó làm cho giảm bớt đi độ nóng của lửa củi, cho nên nó không cháy cao được.

Cũng như thế, khi chúng ta thường xuyên an trú trong trạng thái tứ vô lượng tâm, từ bi hỷ xả, tâm thường xuyên nguội lạnh như vậy, mát mẻ như vậy, có khuynh hướng tốt đẹp như vậy, thi` tâm sân cũng khó mà sanh khởi. Hoặc nó chỉ sanh khởi thoáng qua một trạng thái chỉ nhẹ nhàng thôi, chứ không đến nỗi đi đến ti`nh trạng như sân độc hay phẩn uất hoặc oan trái oán thù, đó cách diệt sân.

Cách thứ hai nữa, khi chúng ta quán niệm về sự khổ ở đời, chúng ta thường xuyên với trí tuệ khéo tác y' để suy tư về những sự khổ trong cuộc sống, như là khổ sanh, khổ già, khổ bệnh, khổ chết. Hoặc chúng ta thấy rõ sự khổ nó phát sanh trong đời sống hiện tại này cho chúng sanh v.v... Thân thi` đau đớn nhứt nhối khó chịu, hay là gặp cảnh bất toại nguyện, hoặc cuộc sống đe doạ như sự đói, sự nghèo khổ chẳng hạn. Chúng ta suy xét về cảnh sống đau khổ như thế đó bằng khía cạnh trí tuệ, và chúng ta khởi lên tâm nhàm chán đối với thế gian này.

Khi chúng ta nhận thức về sự khổ, thi` trạng thái đó cũng làm cho sân tâm giảm bớt không phát sanh được. Ở đây thưa qúi vị, khi người ta nói tam độc và pháp đối trị tam độc tức là tham sân si, và pháp đối trị ở đây thi` người ta lại dẫn chứng một sự kiện là quán vô thường để diệt tham, quán khổ não để ngăn trừ sân, và quán vô ngã để làm cho trí phát sanh và dẹp trừ sự si mê, thi` khi chúng ta nghe nói như vậy chúng ta cứ nghĩ tại sao đã là trạng thái sân khó chịu nóng bức mà lại quán sự khổ nữa thi` làm sao mà diệt được, nhưng thưa qúi vị điều đó mới chính là một điều ky` diệu của Phật pháp. Có nghĩa là khi chúng ta thường xuyên nhận thức được sự khổ của đời, sự khổ của thân này, sắc thân nội phần, tức là tự thân và sự khổ của tha nhân, chúng ta nhi`n thấy như vậy thi` tâm tư của chúng ta không có sân giận được, chẳng hạn như bây giờ khi chúng ta nhi`n thấy, chúng ta nhận thức được sự khổ nó chi phối chúng sanh, khi bản thân mi`nh có sự khổ thi` lúc bấy giờ chúng ta không nghĩ đến việc chúng ta phải là bực mi`nh khó chịu khi người khác xúc phạm đến mi`nh.

Như trong Pháp Cú kinh, Đức Phật Ngài có dạy rằng: "những người không hiểu biết chúng ta đây bị diệt, ai hiểu được chỗ ấy, tranh luận được lắng êm" tức là khi mi`nh hiểu được tánh chất bị hoại diệt, bị tử vong, bị khổ đau trong cuộc sống này, chi phối chính bản thân này, thi` lúc bấy giờ chúng ta không co`n thiết tha đến việc phải gây thù chuốt oán phải sân hận với người này với người kia nữa, chúng ta không cần thiết, hay chúng ta nhi`n thấy cái khổ người khác, ví dụ như bây giờ họ đang rơi vào ti`nh trạng khổ đau, nếu như chúng ta nhận thức được sự khổ đau của họ, chúng ta khởi lên một trạng thái bi mẫn thương xót, thi` lúc bấy giờ do sự nhận thức khổ đau nơi người khác mà chúng ta có thể sẵn sàng bỏ qua những gi` họ xúc phạm đến mi`nh, đại loại là như thế.

Những điều chúng ta có thể tu tập được từ nơi Phật pháp, chúng ta có thể áp dụng một vài pháp môn để chúng ta có thể ngăn trừ được lo`ng sân hận của mi`nh, và do vậy ở đây nếu như sự sân hận được diệt trừ, hay được chế ngự, thi`đời sống sẽ cảm thấy thoải mái, và có sự an vui. Và một điều cuối cùng chúng tôi cũng xin được gơị y' rằng, ở trong cuộc sống của chúng ta không những chúng ta ngăn trừ những trạng thái sân giận, oan trái, oán thù, mà ngay cả trạng thái tâm thường xuyên bực bội khó chịu chúng ta cũng nên đè nén nó xuống, không phải là sự đó chúng ta thấy không nguy hiểm rồi chúng ta lại để cho có. Thí dụ như tánh của chúng ta thường hay bực mi`nh khi đi làm ở sở về, chúng ta bước vào nhà, chúng ta thấy nhà dơ bẩn ngổn ngang, không có dọn dẹp sạch sẽ, không trật tự, thấy những người ở trong gia đi`nh có vẻ hơi bê bối về nhà cửa chẳng hạn, chúng ta khởi lên tâm bực dọc, trạng thái tâm bực dọc đó là trạng thái sân, mặc dù lúc đó không phải là sự oan trái, không phải là sự oán thù gi` cả, nó không đến nỗi độc hại như vậy, nhưng trạng thái sân tâm khó chịu này nó thường xuyên xảy ra thi` sân quen thành nết, trạng thái tâm của mi`nh lúc nào cũng cao có gắt gỏng, cũng có thể đổ quạu với người này hay với người kia được.

Thi` đối với một người tu tập để mong cầu sự an lạc hạnh phúc của nội tâm, thi` chúng ta phải nhiệt giảm trạng thái sân tâm đó. Đây là những điều chúng tôi có thể nói thêm trong bài học ngày hôm nay, mặc dầu sự kiện nói thêm này thi` nó không phải là nhằm để định nghĩa cái y' nghĩa nguyên thủy của sân tâm, nguyên sơ của sân tâm, nhưng nó cũng bắt nguồn từ đó và để cho có lợi ích, để cho chúng ta nhận thức một điều rằng khi chúng ta học A Ty` Đàm, chúng ta nhận thức từ ở nguồn gốc của ác bất thiện pháp nàychúng ta có thể có một cách suy nghĩ về trạng thái phiền não hàng ngày sanh khởinó sẽ giúp cho chúng ta được sự tiến bộ cho nên chúng tôi đã nói thêm điều đó.

Chúng tôi xin tạm kết thúc bài học ngày hôm nay đó là thuộc tánh sân thuộc trong bốn sân phần, xin nguyện cầu hồng ân Tam Bảo và công đức phát sanh do sự thí pháp này đến tất cả Chư Tôn Đức đang có mặt trong rơom, mong cho rằng thân tâm an lạc và cũng chia phước này đến tất cả chư qúi đạo hữu Phật tử đang có mặt mong cho qúi vị luôn luôn được sự yên vui tiến hoá, Nam Mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật.

Minh Hạnh