A Tỳ Đàm, Bài 15.II.3   Ngày 18 tháng 9 năm 2004

Chánh Hạnh biên soạn & Cô Tu Nữ Diệu Tịnh hiệu đính

Bài 15

Nhóm Thuộc Tánh Bất Thiện

Sở hữu bất thiện là những sở hữu chỉ hợp với các tâm bất thiện, gồm có 14 sở hữu tâm, được chia làm năm nhóm:

II Sở hữu Tham phần

Ngã Mạn

TT Giác Đẳng:Hôm nay chúng ta học đến tâm sở Ngã mạn. riêng thuộc tánh này không cũng đã cho chúng ta thấy cống hiến lớn lao của a tỳ đàm. Đối với sự hiểu biết về tâm lý học mà ngày hôm nay cũng còn là đề tài mênh mông, có nhiều điểm chưa được khám phá ở trong các đại học của tây phương cũng như trên thế giới.Có thể nói một điều rằng là người ta có đề cập đến aglengã tính trong đời sống hằng ngày của chúng ta, nhưng mà một điểm mà con người thường đối diện và thường suy tưởng là chúng ta thừa nhận có một cái ngã và bên cạnh đó thì một cái quan niệm vè ngã chấp đó nhười ta cố gắng để làm sao bắt một nhịp cầu giữa ngã chấp và một bản ngã thật sự, tuy vậy sự cố gắng này là nổ lực vô vọng bởi vì những cái nhìn nói về ngã nó là một ảo giác chứ chúng ta không tìm thấy được cái ngã thật sự thì rất khó có thể bắt được nhịp cầu giữa ngã chấp và bản ngã. Nổ lực này nó cũng tìm thấy ở trong nhiều đường hướng về tu tập của những nền đạo học khi xưa cũng như nay.

Và riêng về chữ mạn hay là kiêu mạn trong a tỳ đàm đã cho chúng ta lối soi sáng rất là lợi ích.Trong sự soi sáng đó cho thấy khả năng có thể trãi ra và những điều này dưa trên một tình trạng như thế nào. Đề tài này có nhiều điểm để thảoluận giữa chư tôn đức. Ở trong định nghĩa tức là cốt tuỷ của a tỳ đàm mạn hay ngã mạn là một sự so sánh . Thật ra đó là một trạng thái so đo giữa ta và người, mà trong chính cái ngã mạn đó là sự so đo hoặc hơn hoặc thua hoặc bằng người khác. Nhưng không hẳn là có sự so đo không và không hẳn nó là sự so sánh giữa người, mạn ở đây là một quan niệm bị cột chặt, dính mắc và bị chi phối bởi sự so sánh đó. Đây là một điểm rất là lạ lùng khi mà chúng ta nói về mạn. Bởi vì trước nhất con người đều có thể nhận diện chính mình là ai thì chúng ta cần một số thước đo để biết giá trị của chính mình. Người ta nói ở trong xứ mù người chột làm vua hay là múa gậy rừng hoang. Đại để nói lên một khả năng, có đôi khi nó không đáng kể nhưng bởi vì những cái xung quanh không được như vậy nên rất là hiếm hoi tất là quý. Ông bà ta ngày xưa thời pháp thuộc ai ở trong làng có bằng tiểu học thôi thì được xem như là một người có ăn có học kêu bằng Thầy hai,Thầy ba,Thầy tư bởi vì trong làng ít có ai có bằng tiểu học như vậy .Cái mà chúng ta gọi là tốt là xấu là hay là dỡ giữa mình với ngươì khác nó nằm trong giá trị rất là tương đối .

Và trong sự so sánh đó dẫn đến một số sự hoan hỷ sự thoả mãn bằng cách này hay cách khác. Đó là điểm đầu tiên sự đánh giá bản thân của mính nó nằm trong sự so sánh. Sự so sánh đó khác với sự so sánh của Đức Phật. thỉnh thoảng ngài có đề cập đến một số giá trị kể cả giá trị xuất hiiện của một vị Phật ở trên đời .Tuy nhiên cái chính của thuộc tính mạn ở đây không đơn thuần có sự so sánh mà trong đó còn có sự chấp thủ sự thoả mãn trên điều đó.Chấp thủ dính mắc vào những điều đó bám víu vào những điều hết sức sai lầm trong đời sống này. Chúng ta ngạc nhiên khi thấy trong chín cách đề cập đến ngã mạn như Ngài Tịnh Sự nói một cách đơn giản: Hơn ỷ hơn, hơn ỷ bằng,hơn ỷ thua

Bằng ỷ hơn, bằng ỷ bằng, bằng ỷ thua

Thua ỷ hơn,thua ỷ bằng,thua ỷ thua

Nghe thì chúng ta có thể hiểu được chữ ỷ thật thú vị, trong đó không những có thái độ so sánh mà còn có thái độ tựa vào đó dính mắc vào đó.Và khi dùng chữ đó với niềm kiêu hãnh cho cá nhân.Cáí khó hiểu ở đây khi hơn, mình ỷ mình hơn , hay bằng mà ỷ mình hơn nghe dường như có lý nhưng khi hơn ỷ là thua, bằng ỷ là thua và thua lại ỷ là thua thì cho chúng ta ý nghĩa như thế nào? Ở đây đòi hỏi chúng ta có một số ví dụ,qua ví dụ này chúng ta sẽ tìm thấy được là tại sao bên cạnh sự so đo đưa ra những giá trị hoặc vượt trội hoặc là bằng hoặc là thua,nhưng đều mang dấu ấn của mạn,của sự so đo hết. Một người học a tỳ đàm thì phải cố gắng xử dụng những ví dụ, và nhờ những ví dụ này mình có thể hiểu một cách tường tận trong đời sống. Xin thỉnh Sư Trưởng cho thí dụ về chín cách kiêu mạn.

Sư Trưởng:Tôi sẻ giải thích về chín cách ngã mạn. Trong chín cách ngã mạn này có những điều khó hiểu, tôi sẽ nói về ba điều thua cuối cùng như thua ỷ hơn, thua ỷ bằng, thua ỷ thua. Chữ mạn ở đây chúng ta vừa dịch vừa âm từ chữ màna. Chúng ta hiểu được chữ này chúng ta sẽ thông suốt và sẽ tìm thấy chữ ngã mạn này không những chỉ có ở phàm phu mà còn có ở bậc thánh hữu học, sau khi chứng quả A-la-hán rồi thì mới không còn > Chính điều này làm cho người ta lầm tưởng chữ ngã mạn này giống như ngã chấp hay ngã kiến tức là tà kiến,nhưng đây là một tâm sở riêng chứ không phải tà kiến.Chữ mạn là sự so sánh trong đó có kiêu mạn dù là kiêu mạn ngầm(bên trong) hay là kiêu mạn nổi (bên ngoài) nhưng vẫn có tiềm tàng kiêu mạn. Không đợi phải là một anh hùng dân tộc, hay một vị đại tướng với chiến công hiển hách mới có kiêu mạn mà chúng ta thấy tiềm ẩn trong mỗi mỗi người ,mỗi mỗi chúng sanh,kẻ thô người tế.Kể cả những thanh niên chưa có danh vọng thành tích gì về bơi lội cả , nhưng khi giữa đám đông nhất là có người khác phái thì họ phô diễn bơi lội vời niềm kiêu hãnh là mọi người sẽ nhìn mình.Khi đi xe gắn máy họ phóng nhanh như những anh hùng xa lộ làm mọi người đi đường sợ hãi. Có những người với sắc vóc cao lớn, khi chụp hình vẫn muốn rướn người lên, đã cao còn muốn cao hơn nữa. Còn nhũng người có vóc ngườithấp khi chụp hình còn cúi đầu xuống để cho người khác lầm tưởng vì cúi đầu nên họ thấp.

Nói về vấn đề thua ỷ thua có người biết rằng họ không bằng nhưng trong lòng họ.Ví dụ như ai nói họ nghèo,họ dỡ v.v thì họ trả lời tôi nghèo kệ tôi, tôi dỡ kệ tôi. Nghĩa là họ chấp nhận họ dỡ nhưng cũng có sự kiêu mạn.Có câu chuyện thời chiến quốc Trung Hoa, có vị quan lớn đi tuần, quan này chuộng nhân tài chiêu hiền đãi sĩ. Thấy anh học trò khó quần áo tả tơi đi ngang , ông chào , người học trò đi qua không chào lại .Quan khó chịu sai linh kêu anh học trò đến hỏi : “ Lẽ ra kẻ tự đắc là ta, ta không ngã mạn,trái lại ngươi là học trò khó cớ sao ngươi lại ngã mạn đối với ta , ta chào nhưng ngươi không đáp lại “

Anh học trò đáp: “ thưa ngài, Ngài là quan lớn mà ngã mạn thì trên mất lòng vua, Ngài sẽ mất chức.Ngang hàng thì mất lòng các quan đồng liêu.Dưới thì mất lòng dân. Bởi thế Ngài không nên ngã mạn. Còn một kẻ bần sĩ học trò khó như tôicó cái gì sợ mất mà không dám ngã mạn “Đây là trường hợp thua ỷ thua, biết mình nghèo khổ không có gì để mất không danh không lợi, vẫn có sự ngã mạn.

Trường hợp thua ỷ bằng .Thường thấy trong phim ảnh, hai người là bạn học ngang với nhau, người kia thì làm gì cũng thành công ,được mọi người trọng vọng yêu quý. Người nọ thì không thành công không ai ngó ngàng đến. Anh ta trách tròi, trách người .Trong thâm tâm anh ta biết có mình có những sở đoản thua người kia nhưng vẫn nghĩ là bằng người kia .

Trường hợp thua ỷ hơn .Kẻ sĩ của người Trung Hoa hay kiêu mạn.TT Giác Đẳng có nhắc tới câu chuyện tại Mỹ , khi vị Tổng thống ra ứng cử với quyết tâm thích làm muốn làm chứ không phải đợi mọi người yêu cầu như Gia Cát Lượng Khổng minh biết mình không tài năng gì cũng từ chối . Có câu chuyện của Quách tiên sinh, ông này thổi sáo không bằng ai nhưng cũng được giới thiệu vào cung làm nhạc trưởng . Đương kim hoàng thượng thích nghe sáo hoà tấu , với nhiều người thổi sáo cùng lúc. Khi vua băng hà , thái tử nối ngôi thích nghe độc tấu. Quách tiên sinh biết mình không bằng ai lai giữ chức lớn phải kiếm đường tẩu thoát.