A Tỳ Đàm, Bài 14.6 Ngày 27 tháng 8 năm 2004

Minh Hạnh biên soạn & Cô Tu Nữ Diệu Tịnh hiệu đính

Bài 14

Những Thuộc Tánh Tợ Tha

Sở Hữu Biệt Cảnh (Pakinnakacetasika)

Dục (chanda):

II. Sở Hữu Biệt Cảnh (Pakinnakacetasika)

Sở hữu biệt cảnh là những sở hữu tâm chỉ có thể hợp với một số tâm nào đó mà thôi (không xuất hiện ở những tâm quả Dục giới vô nhân nhất là ở Ngũ song thức). Sở hữu biệt cảnh gồm có 6 sở hữu sau:

ooOoo

TT Giác Đẳng:Nam Mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật, kính bạch Chư Tôn Đức, kính thưa qúi Phật tử. Hôm nay chúng ta sẽ học về thuộc tánh dục hay tâm sở dục. Thuộc tánh dục là thuộc tánh cuối cùng của nhóm tâm sở biệt cảnh và cũng là tâm sở cuối cùng ở trong 13 tâm sở tợ tha. Có thể nói rằng chúng ta đi qua mỗi một thuộc tánh nào ở trong nhóm này đều có một khái niệm vô cùng quan trọng, không thể không lưu y' đến đối với người học Phật. Khi nói đến dục thi` chúng ta đối diện với định nghĩa ở trong đường tơ kẽ tóc về y' muốn cũng như là sự ham muốn.

Đạo Phật nói rất nhiều về ái, nói rất nhiều về tham, nói rất nhiều về sự dính mắc, đạo Phật cũng nói đến một trạng thái tâm vô cầu, vô cách, vô trước, đối với đời sống này, nhưng rồi trạng thái của sở hữu dục hay tâm sở dục hay thuộc tánh dục ở tại đây cho chúng ta một sự thông hiểu rõ ra`ng, và đặc biệt tế nhị để thấy rằng đời sống này không phải y' muốn nào cũng nói lên sự dính mắc, không phải y' muốn nào cũng là ham muốn của trần gian này. Phải nói đề tài này có một giá trị rất lớn đối với người học Phật và đã tạo tranh luận không ít, không phải chỉ trong lãnh vực chuyên môn mà kể cả cái nhi`n thường thức ở bên ngoài.

Để có thể đi vào phần thảo luận của thuộc tánh dục này, chúng ta sẽ thấy rằng đây là một trong những cơ năng vô cùng quan trọng của tâm thức ở trong đời sống. Ở trong đạo Phật có rất nhiều sự mô tả về điểm này, dĩ nhiên là đời sống của con người đi theo y’ muốn, y’ muốn là bánh lái, y’ muốn là sự dẫn đạt y’, và dựa trên y’ muốn chúng ta đi tới, hướng tới. Ngay cả ở trong một trạng thái tâm thi` y’ muốn được xem như là một ướt vọng và cái ước vọng này tạo cái điều kiện.

Trên phương diện tâm ly’ thi` người tu Phật phải nhi`n mọi sự vật là tiếp diễn đi theo đường hướng của tâm thức, tâm thức là một đơn vị mà chúng ta không thể không nhắc đến khi chúng ta nói đến cái sự hiện diện tồn tại của cuộc sống này, và một trong hướng đi của tâm thức mà định nghĩa cho rõ ở tại đây là chúng ta nói đến cái dục, tức là nói đến y’ muốn. Y’ muốn có thể hiểu như là khát vọng, nguyện vọng hay là y’ muốn trong đời sống của mi`nh. Ở trong A Ty` Đàm nói đến ba cái dục mà chúng ta có thể nghe đề cập đến ở trong giây lát nữa là tham dục, pháp dục và tác dục. Mỗi một chữ dục định nghĩa về một trong ba cái dục này sẽ cho chúng ta một khái niệm hoàn toàn xa lạ ít có khi được nghe mà gọi là y’ muốn.

Khi chúng ta nói đến tham dục đó là cái y' muốn đối với sắc đẹp, với tiếng hay, mùi thơm, vị ngon, xúc lạc, cái gi` mang tánh cách khả ái, khả hỷ mà làm thỏa mãn các giác quan của mi`nh. Và chính khi chúng ta nói đến tham dục thi` đây là một trạng thái ham muốn ở tại chúng ta dính mắc. Pháp dục được hiểu như là sự ưa thích đối với thiện pháp, đối với những gi` cao qúi và cái sự hân hoan. Sự hoan hỷ này, sự ưa thích này nó không làm cho chúng ta dính mắc, mà nó làm cho chúng ta trở lên nhẹ nhàng.

Chúng tôi lấy một ví dụ là khi chúng ta bày trí một bàn thờ Phật cho thật đẹp ở trong ngày lễ, khi nhi`n thấy cảnh vật trang nghiêm và nghĩ đến đại chúng đến đây sẽ hoan hỷ và nhờ như thế mà sách tấn. Thấy được trong cái đẹp đó nó tạo ra bao nhiêu lợi lạc cho người khác, thi` cái đẹp đó nó không làm cho tâm tư của chúng ta dính mắc. Nhưng nếu chúng ta chỉ thấy cái đẹp của một pho tượng là cái đẹp của sắc tướng, cái đẹp của hi`nh dạng bên ngoài. Và chỉ có pho tượng này mới thấy đẹp, pho tượng khác mi`nh không cảm thấy như vậy, giống như trường hợp của Bacbaly nhi`n thấy dung nhan của Đức Phật.

Thi` thưa qúi vị ở đây một điểm thật là tế nhị, trong thế gian này có những người có ước muốn hết sức cao qúi, nhưng sự khác biệt giữa tham dục và pháp dục là sự tham dục khi chúng ta ham muốn thi` chúng ta bị dính mắc trói trặt. Trong lúc đề cập đến pháp dục là cái ướt vọng, cái ướt muốn mà nó không làm cho chúng ta dính mắc, trái lại nó làm cho cuộc sống được thăng hoa dễ dàng. Ví dụ như trường hợp Chư Thiên ở cõi trời đâu suất, theo trong kinh Phật là những vị tạo phước lành do thấy cảnh đẹp của thiện hạnh mi`nh làm. Có những người bố thí vi` lo`ng bi mẫn đối với người khác, có những người bố thí để cầu phước, nhưng có những người ở thế gian này cũng bố thí đơn giản vi` thấy rằng đó là một thiện pháp, và đó là một thiện pháp rất đẹp.

Cái cảm nhận, cái giá trị của một cái đẹp của một thiện hạnh nó hoàn toàn khác với sự dính mắc với một thái độ mà chúng ta gọi là tham dục. Một con người ướ muốn một điều gi` mà gọi là tham dục, thi` người đó nhấc lên được mà không bỏ xuống được, nắm được mà không buông ra được, và người đó sống trong cái tâm tư trĩu nặng sự nuối tiếc. Trái lại đối với một người sống bằng pháp dục thi` họ chỉ thấy được cái đẹp ở trong sự thể hiện của thiện pháp, nhưng hoàn toàn không có một cái gi` làm cho họ nóng nảy làm cho họ phải dính mắc, làm cho họ phải vương mang. Điều này không phải là một cái gi` đơn giản,điều này không phải là một điều dễ thuyết phục đối với chúng ta. Bởi vi` thưa qúi vị chúng ta quen giống như một đứa trẻ, hễ cái gi` mà gọi là thích thi` tay chân mi`nh phải táy máy, mi`nh phải chụp lấy nó, mi`nh phải giỡn với nó thi` mi`nh mới gọi là đẹp. Nhưng có những lúc khi tâm hồn đã trưởng thành rồi, mi`nh có thể cảm nhận một cái giá trị gi` đó là đơn thuần, bởi vi` cái đó nó có giá trị, nó có cái đẹp.

Thậm chí Đức Phật Ngài vẫn ca ngợi những vẻ đẹp của thiện pháp, cái vẻ đẹp của những tâm hồn thiền diệt, vẻ đẹp của một vị thánh hữu học khéo giảng kinh Pháp Cú v.v... nhiều lúc khi chúng ta đi vào thế giới của không vô tướng giải thoát, nhiều lúc chúng ta đi vào thế giới của duyên sanh duyên khởi, chúng ta dường như quên bặt đi một điều này, trong cái nhi`n của bậc chánh đẳng chánh giác thi` chánh pháp không phải chỉ là những lời dậy khô khan, chánh pháp chẳng những đáng qúi, đáng học, mà chánh pháp co`n có vẻ đẹp của chánh pháp. Và những người sống đúng theo chánh pháp, những người đó có thể làm khởi dậy một nguồn cảm hứng để Đức Thế Tôn nói lên một câu “Buddha”. Như vậy thi` cái nghĩ cảm mà gọi là chân thành, đặt ở mức độ tinh diệu nhất của cuộc sống vốn là cái tinh diêu đó nó không dính mắc.

Lấy ví dụ như chúng ta thấy một việc làm tốt, nhưng việc làm tốt đó nó chỉ khi nào được thể hiện bởi một người cùng nơi sanh quán với mi`nh, cùng màu da chủng tộc với mi`nh, cùng tôn giáo với mi`nh, cùng tông phái với mi`nh thi` mi`nh mới làm. Nếu điều đó là một điều được ti`m thấy ở người hoàn toàn xa lạ, đôi lúc chúng ta không cảm thấy đẹp, bởi vi` chúng ta không thấy cái gía trị chân thật của chánh pháp "Hoa khai bất tận bần gia" Hoa nở không lựa đất nhà nghèo. Dù nó ở trong bùn dơ, dù đó là bên vệ đường, dù đó là ở trong vườn ngự thượng uyển của bậc quân vương, dù đó là ở đâu đi nữa khi một đóa hoa nở thi` tự nó vẻ đẹp của nó.

Và khi nói đến pháp dục thi`chúng ta phải nói đến một sự thấy biết cái giá trị, dù là giá trị tương đối của thiện pháp. Một người có được pháp dục thi` người đó sẽ tu tập dễ dàng hơn là một người cũng tu cũng học nhưng không có pháp dục. Người xưa cũng thường nói cái gi` mi`nh làm mà do người khác bắt buộc mi`nh làm, dù đó là điều tốt cũng không bằng mi`nh tự nguyện làm. Mi`nh tự nguyện làm cũng không bằng mi`nh hoan hỷ, mi`nh muốn làm, và cái nghệ thuật sống là nó nằm ở tại chỗ này.

Chúng tôi biết rằng có rất nhiều vị học kinh nghe pháp rất khó, cái khó đó bởi vi` chúng ta có một mặc cảm, mà chúng ta nhi`n những thứ này như một cái gi` phải làm, và chính vi` vậy cái tinh thần mà chúng ta gọi là răn đe của đạo giáo, đôi lúc nó lại không có lợi, nó hoàn toàn không có lợi cho một người tín đồ. Có nhiều Phật tử nói với chúng tôi rằng dường như tánh chất tự do của Đạo Phật không có bắt buộc người Phật tử là chủ nhật phải đi chùa, rồi phải có bổn phận hộ tri` Chư Tăng, rồi phải có bổn phận phải thế này thế kia với Tam Bảo v.v... thi` điều đó làm cho Đạo Phật trở lên lỏng lẻo, chúng tôi hoàn toàn đồng y' rằng ở trong cuộc đời này cái gi` mà người ta không bắt buộc, ví dụ như nếu mà trả thuế là tự nguyện không bắt buộc, thi` có lẽ người ta không đóng thuế. Tuy nhiên chúng ta đừng quên một điều rằng chính cái gi` mi`nh làm mà không có sự bắt buộc, chính cái gi` mi`nh làm là do tự nguyện và hơn thế nữa, chính cái gi` mi`nh làm trên niềm hoan hỷ thật sự thi` ở đó nó trả cho chúng ta về với một sự cảm nhận hết sức chân thành đối với sự cảm nhận.

Vi` vậy chánh pháp có thể nói rằng được cảm nhận rất là lạ thưa qúi vị, một người đã hiểu đạo rồi thi` thấy rằng không phải tu để trở thành Phật, trở thành Bồ Tát, trở thành thế này thế kia mới đáng cho chúng ta hâm mộ. Ngay cả một người cư sĩ mà mi`nh là người bi`nh thường, giữ ngũ giới trong sạch cũng là cái đáng để chúng ta hoan hỷ, một em bé co`n rất nhỏ, nhưng có thể qùi lạy một cách chân thành, có thể biết làm những Phật sự thi` cũng là điều đáng hâm mộ. Cái giá trị của trần gian là giá trị rất tương đối. Nhưng cho dù cái tương đối đó, mang tánh cách đối đãi đó chúng ta cũng phải nhận rằng giữa cái này và cái kia nó có sự chênh lệch ở trong lời ăn tiếng nói, ở trong cách suy nghĩ. Và giữa những giá trị chênh lệch đó người ta có thể ti`m thấy những đóa hoa, những đóa hoa tâm linh trong vườn đạo, người ta có thể ti`m được viên ngọc sáng ở giữa những phiến đá mà nhi`n như là vô ti`nh vô nghĩa.

Có rất nhiều thứ ở trong cuộc đời này cảm nhận được và chính sự cảm nhận này cho phép chúng ta tắm gội nhuần ở trong chánh pháp một cách thoải mái, một cách rất là dễ chịu, vi` vậy sự khác biệt giữa những người học Phật nó tương tự như chúng sanh sống bên ngoài. Ở bên ngoài mi`nh làm cái gi` cho công việc mi`nh thích làm thi` dù có cực đến đâu đi nữa, chúng ta vẫn dễ dàng để kham nhẫn, dễ dàng để chịu đựng, dễ dàng để theo đuổi hơn là chúng ta làm mà chúng ta không có thích thú gi` hết. Cái này là một đặc điểm vô cùng khó khăn với một người mà vốn không thường thân cận, thường thấm nhuần, “vô tri bất ngộ” cái gi` mà mi`nh không thân cận, không có biết thi` chúng ta không có cảm nhận được giá trị.

Vi` vậy nói đến pháp dục nó là một cái gi` rất là tế nhị, đôi lúc chúng ta thương đạo, đôi lúc chúng ta qúi trọng quyển kinh, đôi lúc chúng ta đặc biệt phát tín tâm trong sạch với một vị Phật. nhưng lo`ng hoan hỷ đối với một vị Phật, cái lo`ng ưa thích một quyển kinh, và cái lo`ng vi` đạo nó khác biệt giữa tham dục và pháp dục ở trong đường tơ kẽ tóc. Một người đối với những thứ đó bằng tham dục, thi` mi`nh nghĩ rằng đây là vị Phật mi`nh ưa thích, bởi vi` vị Phật này có giá trị bằng vàng, bằng đồng, đó của mi`nh. Nếu tượng Phật đó không phải của mi`nh thi` mi`nh rất ơ thờ, cái đó là chúng ta cảm thấy tượng Phật bằng tham dục.

Và rồi cụ Nguyễn Lê có đôi lúc cụ có nói một việc là nhiều người không phải mua sách vi` họ qúi sách mà họ thích chơi sách, họ chơi sách là họ trọng cái gáy quyển sách, cái bi`a quyển sách, trọng cái thủ đắc của quyển sách, nhưng có những người họ ưa sách là tại vi` họ ti`m thấy được giá trị chân thật của quyển sách. Người ta thương mi`nh cũng vậy, có những người họ thương mi`nh bởi vi` một cái gi` đó rất bề ngoài, một cái gi` đó rất hi`nh thức, nhưng có những người họ cảm nhận được giá trị của chúng ta, hai việc đó nó hoàn toàn khác nhau. Nên chi đó là một bài học lớn để làm sao chúng ta trong cuộc đời này, có thể thấy được sự khác biệt giữa thái độ dính mắc của tham dục, và một sự bám chặc, ưa thích đặc biệt của pháp dục.

Dục thứ ba chúng ta gọi là tác dục, tác dục ở đây là y' muốn mang tính trung lập, y' muốn này nó đến từ động lực tự nhiên, và không có trạng thái thôi thúc, cũng không phải trạng thái đặc biệt hân hoan và hoan hỷ của cái gi`, nó chỉ đơn thuần, ví dụ như chúng ta muốn làm việc gi` đó, một cái bàn để chỗ này thi` nó hơi chật, chúng ta rời qua một chỗ khác. Sự rời cái bàn từ góc này qua góc khác, đôi khi làm chỉ có làm thôi chứ không có tác dục. Sự phân biệt giữa tham dục, pháp dục và tác dục ở đây nó tạo nên một cái nhi`n hết sức quan trọng trong cuộc sống hàng ngày, bởi vi` chúng ta rất ngại khi nghe nói đến đạo Phật là đạo diệt dục.

Diệt dục có nghĩa là một nền đạo giáo dạy con người phải sống ngược lại y' muốn của mi`nh, chẳng những sống ngược lại y' muốn của mi`nh mà thậm trí có đôi lúc chúng ta phải ti`m cách để tận diệt cái y' muốn đó, thi` điều này trong bài học hôm nay cho chúng ta học về một y' rất căn bản, là bởi vi` chúng ta nghĩ về một cuộc sống hoàn toàn không có y' nghĩa, thi` chúng ta có thể nghĩ về một cuộc sống, mà thay vi` chạy theo những cái y’ muốn mang tánh cách nặng nề, mang tính hệ lụy như sự tham dục, thi` cuộc sống không mang nhiều giá trị, mà những giá trị đó nó không có làm tổn hại, nó không làm cuộc sống của mi`nh trở nên nhiễu nhặt.

Chúng tôi nhớ Ngài Buddhaghosa, Ngài có dùng một ví dụ, bởi vi` Ngài sống ở miền quê và xưởng mộc là ngôi chùa của Ngài, chung quanh dân chúng trong làng, Ngài ví dụ, Ngài dạy rằng cũng là nuôi chó, có những con chó nó cắn chủ, và có những con chó làm vui chủ, có những con chó mi`nh giỡn nó cũng không cắn, thi` trong cuộc sống này cũng là ước muốn, cũng là cái hoài bảo,cũng là nguyện vọng, nhưng có những thứ nó tạo cho mi`nh đau khổ, tạo cho mi`nh phiền lụy, và có những thứ nó làm đẹp cho mi`nh và làm đẹp cho cuộc đời.

Về điểm này phải nói đó là một cuộc sống vốn thiếu nhiều năng lực, và chữ chanda hay là dục ở đây nó trở thành một năng lực lớn, chúng ta ti`m thấy ở trong những thiện pháp, chẳng hạn như ở đây tứ thần túc, diệt thần túc là một trong những yếu tố để dẫn thành tựu thiền định, thần thông, và đạo quả, bởi vi` đây là một cái đường hướng đi tới.

Tuy nhiên khi chúng ta đủ trưởng thành thi` đủ sự hiểu biết rằng không phải cái ước muốn nào trong đời sống này, nó cũng dẫn chúng ta đến một chung cuộc giống nhau. Đồng y' rằng tất cả mọi người đều được sanh ra hết, tất cả mọi người sanh ra dù thế nào đi nữa thi` cũng có một chung cuộc, nhưng phải nói chúng ta đặt y’ muốn vào cảnh giới nào, thi` ngay ở trong đời sống này chúng ta có thể nhận ra sự khác biệt rất lớn là có những người sống với người thân của mi`nh, có những người sống với văn hoá, có những người sống với đạo giáo, có những người sống với nghệ thuật, mà những thứ đó nó không làm cho người này bi lụy, không làm cho người này khổ sở. Bởi vi` ở trong cái tấm lo`ng, ở trong sự hội nhập đối với văn hóa, trong sự chăm sóc cho người thân của mi`nh, những thứ đó nếu chúng ta sống đúng pháp, thi` chúng ta được an lạc cho mi`nh và an lạc cho người đó, nó khác biệt với nhau bằng đường tơ kẽ tóc thôi.

Thí dụ một bà mẹ rất có thể thương con nhiều, nhưng có những bà mẹ thương con mà làm cho con ỷ lại, có những bà mẹ thương con mà làm cho con bị ràng buộc, có những bà mẹ thương con mà thương đó nó làm cho mi`nh khổ rất nhiều, nhưng cũng có những bà mẹ thương con mà cái thương đó có thể đủ can đảm để giới thiệu con đi vào cuộc đời, có những bà mẹ thương con đủ để nuôi, để thấy rằng con mi`nh lớn lên mà đồng thời bản thân của mi`nh không bị tận dụng, không bị nắm víu, nó tạo nên những bi kịch. Hai cái ti`nh thương đó cái nào cũng là thương hết, nhưng mà nó khác biệt rất lớn. Chúng ta khó phân biệt, đạo pháp cũng vậy thưa qúi vị, nhiều khi mi`nh nghĩ rằng thương đạo, nhưng cái thương đạo của mi`nh nó thương bằng cái ngã tính, đây là đạo của mi`nh, đây là tông phái của mi`nh nó có khác với cách thương đạo mà thương đạo là vi` thấy được giá trị của đạo, có thể sống đạo và có thể thể hiện đạo. Do vậy trong cái nhi`n của tham dục và pháp dục, nếu chúng ta nói đến chuyện sắc đẹp, tiếng hay, mùi thơm, miếng ngon, xúc lạc, thi` những việc đó dễ phân biệt, tuy vậy nhiều trường hợp chúng ta ưa thích một điều gi`.Như hồi nãy chúng tôi nói đến một việc rằng một tượng Phật, chỉ một tượng Phật mà chúng ta thờ ở trong nhà mà hai sự hoan hỷ thi` một cái là tham dục, một là pháp dục. đôi lúc ngay cả bản thân của mi`nh cũng khó phân biệt được.

Nhân học về tâm sở dục này nó cả là một bài học lớn, nên tuần tới chúng tôi sẽ cùng với Sư Trưởng bàn thêm về điểm này, bởi vi` ở trong y’ nghĩa của kinh điển đo`i hỏi sự chính xác, nhưng trong việc ly' giải và đặc biệt trong sự diễn dịch thi` những chữ như somanassa Vedana hay là thọ hỷ hay là dục chanda v.v... đôi lúc người ta có thể lẫn lộn, có thể pha lẫn với nhau và trong cái sự lẫn lộn đó cũng có thể khiến cho chúng ta không phân biệt được rõ vai tro` của từng phần một.

Hôm nay là ngày chúng ta học về tâm sở dục hay thuộc tánh dục là một ở trong 13 tâm sở tợ tha thuộc nhóm biệt cảnh, và tâm sở này có thể nói rằng tạo ra một sự phấn chấn cho những pháp đồng sanh, tức là những danh pháp khác ở cụm đồng sanh. Chúng ta sẽ có dịp đi trở lại những pháp này khi mà chúng ta nói đến một sự tương ưng giữa tâm, các loại tâm và tâm sở ở trong tương lai, tuy vậy ở trong từng phần một thi` chúng ta có thể nói. Hôm nay chúng tôi nói tóm tắt nhiều hơn là đi vào trong định nghĩa chuyên môn của A Ty` Đàm, bởi vi` chúng tôi nghĩ công việc đó của vị giảng sư của TT Trí Siêu, TT đã không giảng liên tục bởi vi` ly' do trục trặc.